STRESZCZENIE
W artykule podjęto próbę przedstawienia rozwoju niemieckiej spółki funkcjonującej w podstrefie Legnickiej Specjalistycznej Strefy Ekonomicznej w Polkowicach na tle ekspansji macierzystej firmy. W pierwszej części opracowania uwagę skupiono przede wszystkim na międzynarodowej ekspansji geograficznej koncernu Volkswagen. Wyka-zano, iż temu procesowi towarzyszyły jednocześnie przejęcia innych przedsiębiorstw z branży motoryzacyjnej. Dynamicznemu rozwojowi polkowickiej spółki należącej do koncernu Volkswagen jest poświęcona druga część artykułu. Przedstawiono w niej profil działalności, wielkość zatrudnienia, wdrażane działania na przestrzeni ostatnich lat w spółce, a także ogólną charakterystykę grupy Sitech.
Słowa kluczowe: organizacja wieloinstancyjna, koncern, spółka matka, spółka córka, ekspansja geograficzna.
1. Wstęp
W przestrzeni gospodarczej oprócz mikro, małych i średnich przedsiębiorstw funkcjonują duże złożone organizmy gospodarcze. Ich cechą charakterystyczną jest wieloinstancyjność, która polega na tym, że danej jednostce podporządkowane są inne, które mogą być nadrzęd-ne w stosunku do jeszcze innych podmiotów.
Koncern jest typowym przykładem organizacji wieloinstancyjnej, w której jednostka zwierzchnia (spółka-matka) zlokalizowania jest w kraju macierzystym, a jednostki zależne (spółki-córki) mogą być usytuowane poza krajem centrali firmy.
U podstaw tworzenia wewnętrznych jednostek zależnych poza krajem macierzystym przed-siębiorstwa-matki leży przekonanie, że w kraju goszczącym będzie dostęp do kadry inżynier-sko-menedżerskiej, wykwalifikowanych pracowników wykonawczych i chłonnych rynków zbytu, bogatych w surowce rynków zaopatrzenia. Niewątpliwie niższe koszty pracy, tańsze surowce przyciągają zagranicznych inwestorów, ale także wiele preferencyjnych ulg, w tym podatkowych i inwestycyjnych oferowanych przez rządy państw. Ulgi te stanowią szczególną zachętę dla potencjalnych inwestorów. W Polsce zwłaszcza na początku lat dziewięćdziesią-tych ubiegłego wieku powstawały przedsiębiorstwa o statusie joint venture, w których część kapitału założycielskiego była wnoszona przez wspólnika niebędącego obywatelem polskim ani polską jednostką prawną. Jedną z istotnych korzyści uzyskanych z założenia organizacji
jo-int venture były z pewnością ulgi podatkowe. Natomiast krajowy rynek wzbogacał się o nowe
technologie i know how. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza w kraju pod koniec lat dzie-więćdziesiątych przyczyniła się do zainteresowania tworzeniem specjalnych stref ekonomicz-nych (SSE) w Polsce, a w dalszej perspektywie do ich dynamicznego rozwoju.
W ostatnich latach można zaobserwować intensywny rozwój specjalnych stref ekono-micznych w Polsce. Niewątpliwie ten pozytywny trend występuje także w Legnickiej Spe-cjalnej Strefie Ekonomicznej (LSSE), zwłaszcza w podstrefie polkowickiej, w której usytu-owane są oddziały renomowanych międzynarodowych koncernów, do których z pewnością należą Volkswagen Motor Polska Sp. z o.o., Sitech Sp. z o.o., Sanden Manufacturing Poland Sp. z o.o. Dynamiczny rozwój przedsiębiorstw zlokalizowanych w LSSE przebiega w obsza-rze wdrażania nowych technologii czy chociażby zwiększenia roli lokalnych działów badań i rozwoju / konstrukcyjnych w tworzeniu nowych projektów na potrzeby całej organizacji wielopodmiotowej. Znajduje to odzwierciedlenie w zwiększaniu stanu zatrudnienia w za-kładach, co z pewnością jest znaczną korzyścią dla regionu legnickiego. Szczególnie istotną kwestią wydaje się optymalne tworzenie ofert edukacyjnych zarówno na poziomie szkoły zawodowej, średniej, jak i wyższej, dostosowanych do potrzeb personalnych przedsiębiorstw z LSSE. Ważne przy tym staje się budowanie długookresowych relacji między placówkami oświatowymi regionu a podmiotami gospodarczymi strefy.
Celem artykułu jest próba przybliżenia rozwoju spółki Sitech z siedzibą w podstre-fie LSSE w Polkowicach. Firma powstała w 1998 roku, jej właścicielem jest Volkswagen AG, niemiecki koncern o uznanej renomie w przemyśle motoryzacyjnym. Sitech jest du-żym przedsiębiorstwem, zatrudniającym ponad 1400 pracowników, prężnie funkcjonującym w branży motoryzacyjnej, którego działalność jest głównie ukierunkowana na produkcję oparć i siedzisk foteli samochodowych do wielu typów samochodów. Obecnie przedsiębior-stwo znajduje się w fazie dynamicznego rozwoju.
2. Ekspansja zagraniczna koncernu Volkswagen
Niemiecki koncern Volkswagen specjalizuje się w przemyśle samochodowym i usługach fi-nansowych. Strukturę działalności koncernu zilustrowano na rysunku 1.
Volkswagen na całym świecie zatrudnia 325 000 pracowników w przedsiębiorstwach produkcyjnych oraz 7100 w podmiotach świadczących usługi finansowe. Najwięcej, bo aż 168 940 pracowników, jest zatrudnionych w zakładach w Niemczech, w tym w macierzystej spółce akcyjnej Volkswagen AG – 94 000 osób 1. O ile na świecie w zakładach VW 30% stanowią pracownicy pośrednioprodukcyjni, a 70% bezpośrednioprodukcyjni, to w firmie matce ta zależność wygląda nieco inaczej, gdyż większość zatrudnionych to personel pośred-nioprodukcyjny (60%), a bezpośrednioprodukcyjni stanowią 40% ogółu załogi.
Założona w 1938 roku niemiecka firma Volkswagen pierwszy krok w procesie między-narodowej ekspansji wykonała w 1952 roku poprzez założenie w Kanadzie z siedzibą w To-ronto firmy Volkswagen Canada Ltd. Rok później w Ameryce Południowej w Brazylii dzia-łalność rozpoczął zakład Volkswagen do Brasil Ltda, który w 1959 roku stał się największą brazylijską fabryką produkująca samochody. Kolejnym krokiem w zagranicznej ekspansji koncernu było w 1955 roku otworzenie oddziału Volkswagen of America, Inc. w stanie New Jersey w USA. Rok później firma rozpoczęła sprzedaż samochodów na kontynent afrykań-ski, a w 1966 roku założono w Afryce Południowej firmę Volkswagen of South Africa ( pty) Ltd. Wcześniej jednak, bo w 1964 roku w Meksyku uruchomiono zakład produkcyjny pod nazwą Volkswagen de Mexico, S.A. de C.V., który cztery lata później zdobył 22-procentowy
1 Dane liczbowe prezentowane w tym fragmencie artykułu pochodzą z grudnia 2007 roku.
udział w rynku krajowym. W 1968 roku utworzono w Szwecji wyspecjalizowaną spółkę w sprzedaży samochodów koncernu pod nazwą Svenska Volkswagen AB.
Koncern Volkswagen
Usługi finansowe (1991) Przemysł samochodowy (1938)
Marki: – Volkswagen – Audi – Skoda – SEAT – Bentley – Lamborghini – Bugatti – Porsche Usługi finansowe
Volkswagen AG Ameryka Północna Usługi finansowe Ameryka Łacińska Usługi finansowe
Volkswagen Bank Gmbh Volkswagen Leasing Gmbh Spółki krajowe/Europa/ Azja – Pacyfik/Ameryka Łacińska Usługi ubezpieczeniowe Gmbh Volkswagen Pośrednictwo ubezpieczeniowe Gmbh Volkswagen Reasekuracja AG Volkswagen Biznesowe usługi Gmbh
Rys. 1. Struktura działalności koncernu Volkswagen
Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów źródłowych koncernu Volkswagen.
Na początku lat osiemdziesiątych, w 1982 roku, zarząd firmy rozpoczął rozmowy z rzą-dem Chińskiej Republiki Ludowej w sprawie utworzenia na terytorium Chin swojego od-działu. Trzy lata później Volkswagen posiadał 50% udziałów w spółce Shanghai-Volkswagen Automotive Company, Ltd. W tym czasie była to największa i najbardziej nowoczesna fabry-ka produkująca samochody osobowe w Chinach. W 2001 roku koncern utworzył na teryto-rium Australii Volkswagen Group Australia Pty. Ltd. specjalizującą się w imporcie samocho-dów a zarazem odpowiedzialną za sprzedaż aut grupy Volkswagen w tym regionie.
Ekspansji zagranicznej koncernu towarzyszył wykup innych marek samochodów oraz dywersyfikacja branżowa. I tak w 1965 roku koncern wykupił rodzinną markę Audi, a w 1982 roku rozpoczął współpracę z hiszpańską fabryką produkująca samochody mar-ki Seat. Po czterech latach współpracy Volkswagen posiadał 51% udziałów w SEAT S.A., a w 1990 roku już 100%. Kolejną marką szczególnie znaną w Europie Środkowej i Wschod-niej zakupioną przez koncern była w 1991 roku marka Škoda. Pod koniec lat dziewięćdzie-siątych ubiegłego wieku ugrupowanie stało się właścicielem marek luksusowych samocho-dów, tj. Bentley, Bugatti oraz Lamborghini. W ostatniej dekadzie koncern wzbogacił paletę swoich marek o prestiżową markę Porsche.
Drugim po przemyśle samochodowym przedmiotem działalności koncernu od 1991 roku są usługi finansowe.
Koncern Volkswagen prowadzi działalność produkcyjną w 44 zakładach przemysłowych w 12 państwach Europy i w sześciu krajach w Ameryce, Azji oraz Afryce. Przedmiotem działalności przedsiębiorstw koncernowych jest produkcja różnego rodzaju komponentów
samochodowych oraz gotowych modeli aut. Marki samochodów koncernu podzielone są na trzy grupy: na grupę marek Volkswagen, która obejmuje markę Volkswagen – samochody osobowe (tzw. Volkswagen PKW), Skodę, Bentleya i Bugatti; na grupę marek Audi, która zawiera naturalnie markę Audi oraz Seata i Lamborghini; oraz na trzecią , najnowszą gru-pę niezależnych marek odnoszących się do samochodów użytkowych (tzw. Nutzfahrzeuge). W 2009 roku koncern nabył prestiżową markę Porsche. Samochody Volkswagena sprzeda-wane są w ponad 150 krajach świata.
Sukces rynkowy Volkswagena, przejawiający się wzrostem wielkości sprzedaży w świe-cie, utrzymywaniem silnej pozycji lidera w Europie i wysokiej pozycji wśród pozostałych firm motoryzacyjnych w branży, związany jest z wprowadzaniem na rynek coraz to now-szych modeli aut, wyposażonych w najnowocześniejsze podzespoły samochodowe, chociaż-by nowej generacji silniki wysokoprężne, uważane za najlepsze w świecie. Wprowadzanie do produkcji nowych komponentów samochodowych i rozwiązań technicznych jest możliwe dzięki dużemu zaangażowaniu załogi koncernu w wykonywanie codziennych obowiązków, jak i kreatywności pracowników różnych narodowości pracujących w rozbudowanych pod względem zatrudnienia działach rozwoju usytuowanych na pięciu kontynentach (tabela 1).
Tabela 1. Pracownicy w dziale rozwoju ( projektu)
Kontynent Nazwa przedsiębiorstwa Wielkość zatrudnienia (w tys. osób)* Europa Volkswagen 8663 Volkswagen Nutzfahrzeuge 943 Skoda 1340 Audi 5214 Lamborghini 114 Bentley 534 VV Autoeuropa 46 SEAT 1263
Ameryka Północna VW Kalifornia 76
VW Meksyk 726
Ameryka Południowa VW Brazylia 885
VW Argentyna 30
Afryka VW Południowa Afryka 132
Azja VW Grupa Chiny 63
FAW – VW 475
Japan FTT 22
Shanghai VW 585
* dane z grudnia 2007 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów źródłowych koncernu
W Polsce ulokowane są trzy spółki zależne koncernu. Najwcześniej, bo w 1993 roku działalność gospodarczą w zakresie montażu samochodów rozpoczęła spółka Volkswagen Poznań. Obecnie przedsiębiorstwo składa się z czterech zakładów produkcyjnych, w których
są produkowane auta użytkowe marki VW Caddy oraz VW Transporter, samochody specjal-ne, między innymi policyjne radiowozy, a także wytwarzane są podzespoły samochodowe i zachodzą procesy odlewnicze.
W 1998 roku na Dolnym Śląsku w Polkowicach rozpoczęły działalność dwie kolejne spółki koncernu: Volkswagen Motor Polska specjalizujący się w produkcji silników wysoko-prężnych 2 oraz Sitech sp. z o.o. produkujący stelaże siedzisk samochodowych.
3. Sitech sp. z o.o. jako przykład spółki zależnej dynamicznie rozwijającej się w podstrefie LSSE w Polkowicach
Koncern Volkswagen AG tworzą spółki motoryzacyjne usytuowane w różnych regionach świata. Wśród przedsiębiorstw koncernowych można wyróżnić Grupę Sitech specjalizują-cą się w produkcji stelaży i gotowych siedzisk samochodowych. Strukturę organizacyjną badanej grupy zilustrowano na rysunku 2. W Niemczech mają swoją siedzibę trzy zakłady, a pozostałe dwa w Polsce i w Chinach.
Sitech Spółka z o.o. rozpoczęła działalność w Polkowicach w 1998 roku na obszarze Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W roku 2000 została spółką macierzystą nie-mieckiej firmy Sitech GmbH.
Sitech Spółka z o.o.
Polkowice (1998)
Centrala koncernu Volkswagen
Wolfsburg
Sitech GmbH
Wolfsburg (2000)
Zakład
Wolfsburg Emden Zakład Hanower Zakład Szanghaj Zakład Polkowice Zakład
Rys. 2. Struktura organizacyjna Grupy Sitech Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów źródłowych spółki.
Ogólną charakterystykę poszczególnych spółek grupy w przekroju wielkości zatrudnie-nia, wielkości powierzchni produkcji oraz poziomu wydajności produkcji w cyklu dziennym zilustrowano w tabeli 2.
2 W styczniu 2011 roku zakończono rozbudowę zakładu produkcji silników VW Motor Polska na terenie Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Polkowicach. Obiekt o powierzchni 4800 m2
to już trzeci budynek na gruncie należącym do VW MP. Hala ma służyć między innymi składowaniu części przeznaczonych do produkcji silników, pojemników na części, jak również silników Diesla przeznaczonych do wysyłki. „Gazeta Wrocławska” z 11 lutego 2011 r.
Tabela 2. Ogólna charakterystyka spółek Grupy Sitech Lokalizacja zakładów Grupy Sitech Wielkość zatrudnienia Wielkość powierzchni
produkcji (w m2) Poziom wydajności /dzień
Polkowice 1422 25 000 188 000 części (wraz z tłocznią )
Wolfsburg
1400 30 000 3500 kompletnych siedzisk
Emden 400 5500 1150 kompletnych siedzisk
Hanover 300 8500 800 kompletnych siedzisk
Szanghaj 380 6000 400 kompletnych siedzisk,
1100 komponentów stelażowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów źródłowych spółki.
W spółce polkowickiej jako jedynej z całej grupy wytwarzane są metalowe stelaże sie-dzisk do różnych modeli aut koncernu Volkswagen. Natomiast przedsiębiorstwa niemiec-kie i chińsniemiec-kie specjalizują się w ich tapicerowaniu. W Wolfsburgu, Emden, Hannoverze i w Szanghaju obowiązuje strategia Just in Time. Sitech Polkowice jest największym pod względem zatrudnienia podmiotem grupy i posiada drugą co do wielkości powierzchnię pro-dukcji. Obecnie produkcja odbywa się w trzech halach produkcyjnych o łącznej powierzchni 25 tys. m2. Najnowszym przedsięwzięciem zakładu jest kooperacja z amerykańskim zakła-dem Fisher Dynamics w zakresie produkcji zamków do tapicerki. Produkcja będzie odbywać się na terenie zakładu Sitech. Jest to pierwsza inwestycja amerykańskiej firmy w Europie. Fisher Dynamics planuje zatrudnić około osiemdziesięciu pracowników.
W ogólnej strukturze organizacyjnej spółki (rysunek 3) wyodrębniono typowe funkcje rzeczowe, czyli produkcję, kontrolę jakości, personel, finanse oraz logistykę.
54