W badaniach zastosowano schemat badań przeglądowych (zob. Konarzewski, 2000, s. 69–73). Badania tego rodzaju prowa-dzą do poznawania własności obiektów należących do realnej populacji, ujawniania związków między nimi.
W badaniach wykorzystano technikę ankiety i odpowiadające jej narzędzie, jakim jest kwestionariusz ankiety. Opracowane kwestionariusze ankiety pozwoliły zebrać opinie dyrektorów i uczniów na temat oferty edukacyjnej i jakości kształcenia w łódzkich liceach ogólnokształcących oraz umożliwiły dokonanie oceny przez dyrektorów i uczniów badanych przez nas zjawisk w różnych ich wymiarach.
Kwestionariusze ankiet były konsultowane z dyrekcją Wydzia-łu Edukacji Urzędu Miasta Łodzi. Zostały one poddane także krytycznej ocenie ekspertów z Kuratorium Oświaty w Łodzi oraz nauczycieli i dyrektorów szkół.
Opracowane kwestionariusze ankiety były standaryzowane. Standaryzacja kwestionariuszy oznaczała jednolity dla każdej jednostki analizy układ kwestionariuszy pod względem treści i kolejności pytań. Oznaczała ona także formułowanie pytań w kwestionariuszach w sposób rozstrzygający, a więc poprzez tworzenie zamkniętych list odpowiedzi na zadawane pytania. Lista możliwych odpowiedzi na pytanie była z góry określona i prezen-towana pod pytaniem jako tak zwana kafeteria. Część pytań, mierzących natężenie określonej cechy bądź siły przekonania na określony temat, została skonstruowana w oparciu o pięciostop-niową skalę.
W każdym ze zbudowanych na potrzeby badań kwestionariu-szu znajdowały się obok pytań z kafeterią także pytania otwarte. Niemniej jednak starano się ograniczać liczbę pytań otwartych do niezbędnego minimum, gdyż przełożenie swobodnych wypowiedzi na liczby zawsze jest trudne.
Dyrektorzy szkół otrzymali dwie ankiety. Były to ankiety pi-semne. Jedna z nich dotyczyła oferty edukacyjnej, druga zaś
poświęcona była charakterystyce szkoły i jakości kształcenia w szkole. Poruszane w obu ankietach zagadnienia zostały zope-racjonalizowane przy pomocy odpowiednich pytań kwestionariu-szowych.
Jeśli chodzi o narzędzie badawcze dotyczące oferty edukacyj-nej, to w pierwszej części kwestionariusza ankiety pytania doty-czyły przedstawianej kandydatom oferty edukacyjnej na rok szkolny 2010/2011 (Nabór 2010), rok szkolny 2011/2012 (Nabór 2011) i rok szkolny 2012/2013 (Nabór 2012). W drugiej części tego kwestionariusza pytania dotyczyły realizacji oferty w trakcie roku szkolnego 2010/2011 i roku szkolnego 2011/2012. Kwestio-nariusz nakierowany był na rozpoznanie szczegółowych zagadnień określonych i wskazanych przez Zamawiającego. Należały do nich między innymi takie kwestie, jak:
• przedmioty o rozszerzonym programie nauczania,
• nauka przedmiotów dodatkowych,
• nauka języków obcych,
• zajęcia pozalekcyjne,
• czynniki wpływające na kształt oferty edukacyjnej w szkole,
• atuty realizowanej oferty edukacyjnej,
• odpowiedniość oferty edukacyjnej w stosunku do potrzeb uczniów,
• oferta edukacyjna a rozwój zainteresowań uczniów,
• oferta edukacyjna a spełnianie oczekiwań uczniów co do oferty edukacyjnej,
• tworzenie i wprowadzanie w życie oferty edukacyjnej,
• skuteczne sposoby dotarcia z ofertą edukacyjną do kandyda-tów do łódzkich publicznych liceów ogólnokształcących.
Przedłożone dyrektorom szkół narzędzie badawcze dotyczące charakterystyki szkoły i jakości kształcenia było zbudowane z trzech zasadniczych części. W pierwszej części kwestionariusza pytania dotyczyły głównie uczniów szkoły. Uwagę poświęcono tutaj liczbie uczniów, którzy podejmują naukę w badanych lice-ach, liczbie kandydatów z I preferencji do badanych liceów, popularności badanych szkół, popularności oddziałów w bada-nych szkołach oraz wynikom, jakie uzyskują absolwenci badabada-nych szkół na egzaminie maturalnym. W drugiej części kwestionariusza pytania dotykały problemu jakości kształcenia w szkole, nato-miast w części trzeciej kwestionariusza pytania odnosiły się do bazy materialnej szkoły, jej wyposażenia i pracujących w szkole nauczycieli. Pytania dotyczące jakości kształcenia poświęcone były ogólnej ocenie jakości kształcenia w szkole, priorytetom
w zakresie doskonalenia jakości kształcenia oraz działaniom sprzyjającym podnoszeniu jakości kształcenia w szkole.
Dane uzyskane z opisanych powyżej ankiet zostały wzbogaco-ne informacjami uzyskanymi w toku wywiadów skoncentrowa-nych na problemie oferty edukacyjnej i jakości kształcenia w pub-licznych liceach ogólnokształcących w Łodzi. W wywiadzie brało udział ośmiu dyrektorów liceów ogólnokształcących. Dyrektorzy byli wskazani przez Dyrekcję Wydziału Edukacji Urzędu Miasta Łodzi. Dyrektorzy, którzy zostali zaproszeni do udzielenia wywia-du, reprezentowali następujące szkoły: I LO, III LO, VI LO, VIII LO, XVIII LO, XXI LO, XXIII LO i XXVI LO w Łodzi. Wywiady zostały przeprowadzone w okresie od lipca 2012 do października 2012 roku.
Na rzecz wywiadów przygotowano szereg dyspozycji, które sta-nowiły ramę prowadzonego wywiadu i nakreślały obszary zainte-resowania badawczego, a pełna ich lista znajduje się poniżej:
1. W jakim stopniu Państwa oferta odpowiada na potrzeby uczniów?
a. Co przemawia za taką oceną oferty?
b. W jaki sposób badali Państwo potrzeby uczniów?
2. Jak rozumie Pani/Pan jakość kształcenia w odniesieniu do kierowanego przez Panią/Pana liceum? W czym przejawia się istota jakości kształcenia w odniesieniu do kierowanego przez Panią/Pana liceum? (kontrowersje wokół jakości)
3. Od czego zależy według Pani/Pana jakość kształcenia, w kierowanym przez Panią/Pana liceum?
a. Co szczególnie ułatwia/sprzyja podnoszeniu jakości kształ-cenia w kierowanym przez Panią/Pana liceum?
b. Co utrudnia/hamuje podnoszenie jakości kształcenia w kie-rowanym przez Panią/Pana liceum?
4. W jaki sposób stara się Pani/Pan zapewnić jakość kształ-cenia w kierowanym przez Panią/Pana liceum?
5. Na jakie szczególne wyzwania musi odpowiadać Państwa szkoła, biorąc pod uwagę zapewnienie wysokiej jakości kształ-cenia?
6. Z jakimi problemami najtrudniej jest Pani/Panu sobie po-radzić by zapewnić odpowiednią jakość kształcenia w kierowanym przez Panią/Pana liceum?
7. Od kogo uzyskuje Pani/Pan wsparcie w działaniach zapew-niających jakość kształcenia w kierowanym przez Panią/Pana liceum?
8. Na co szkoła kładzie nacisk w podnoszeniu jakości kształ-cenia?
Zrealizowane wywiady zostały zarejestrowane kamerą filmową i stały się podstawą dla filmu promującego łódzkie licea: „Reportaż – łódzkie licea”.
W badaniu – jak zostało to wcześniej podkreślone – zasadniczą rolę odgrywał głos uczniów. Dzięki zebranemu materiałowi możli-wa stała się ocena oferty edukacyjnej i jakości kształcenia w liceach ogólnokształcących z punktu widzenia głównych odbior-ców edukacji – uczniów. Do uczniów została zaadresowana ankie-ta audytoryjna. Przygotowany na jej potrzeby kwestionariusz poruszał kwestie odnoszące się do oferty edukacyjnej i dwóch zasadniczych obszarów treściowych, które mają znaczenie w rea-lizacji procesu kształcenia w badanych szkołach, a mianowicie na lekcji i na relacji nauczyciel – uczeń. Część tego kwestionariusza, dotycząca doświadczeń uczniów związanych z jakością kształcenia w liceum ogólnokształcącym, została przygotowana na podstawie pracy „Doświadczenia szkolne pierwszego rocznika reformy szkol-nej. Studium teoretyczno-empiryczne” (Dudzikowa, Wawrzyniak-Beszterda, red., 2010). Biorąc pod uwagę interesujące nas obsza-ry treściowe, jakimi są lekcja i relacje nauczyciel – uczeń, wymiaobsza-ry (elementy składowe procesu kształcenia), zwrócono uwagę na takie kwestie, jak:
• Treść lekcji.
• Zakres stawianych przez nauczyciela wymagań.
• Rodzaj aktywności uczniów.
• Sposób prowadzenia lekcji przez nauczyciela
• Sposób przekazywania wiedzy.
• Nauczyciel jako osoba znacząca.
• Rodzaj wsparcia udzielanego uczniowi przez nauczyciela.
• Sposób traktowania ucznia przez nauczyciela.
• Stwarzanie przez nauczyciela warunków do podmiotowego funkcjonowania uczniów.
• Rodzaj działań przez nauczyciela wobec klasy.
Badając zakres stawianych przez nauczyciela wymagań, szczególną uwagę poświęcono problematyce korepetycji, stąd też postanowiono poświęcić jej o wiele więcej uwagi, niż to czynią autorzy książki „Doświadczenia szkolne pierwszego rocznika reformy szkolnej. Studium teoretyczno-empiryczne” (Dudzikowa, Wawrzyniak-Beszterda, red., 2010), co znalazło odzwierciedlenie w stawianych uczniom pytaniach w kwestionariuszu.