Kadra pedagogiczna

Nowe konteksty funkcjonowania szkoły kierują uwagę badaczy w stronę nauczycieli szkół jako jednych z głównych postaci współ-tworzących szkołę. Dynamicznie zmieniające się otoczenie, w którym funkcjonuje szkoła, stawia nauczycieli szkół w obliczu wielu wyzwań. Można powiedzieć, że każda szkoła ma swoje specyficzne problemy, a nauczyciele muszą umieć je rozpoznawać, następnie tworzyć własne rozwiązania, zmieniać kulturę szkoły, przekształcać ją w miejsce, gdzie są dobre warunki do nauki i rozwoju uczniów. Stąd też, dokonując charakterystyki badanych szkół, chcieliśmy zwrócić uwagę na potencjał kadry pedagogicznej badanych szkół. Warto podkreślić, że w rozważaniach nad nau-czycielem należy przyjąć pojawiające się coraz częściej w literatu-rze pliteratu-rzedmiotu stanowisko, zgodnie z którym twierdzi się, że nauczyciel nie staje się profesjonalistą w jakimś skończonym procesie kształcenia, dokształcania czy doskonalenia zawodowe-go i że wyróżnikiem nauczycielskiej profesji jest proces „stawania się” nauczycielem. Na jego jakość rzutuje przede wszystkim

uczenie się, które prowadzi do podnoszenia poziomu wiedzy, rozwijania profesjonalnej „samoświadomości” nauczycieli, naby-wania i rozwijania umiejętności decydujących o byciu dobrym i skutecznym nauczycielem. Wykształcenie, jakie zdobywa nauczyciel w toku studiów, powoduje jedynie, że jest on upraw-niony do wykonywania zawodu, nie gwarantuje zaś profesjonal-nego rozumienia zawodu i podejmowania w jego obrębie takich działań. Ukończone studia stanowią dopiero początek, podstawę do kształtowania i rozwijania kompetencji nauczyciela (zob. Michalak, 2010).

5.1.

Większość badanych dyrektorów w zdecydowany sposób de-klarowała zadowolenie z posiadanych zasobów kadrowych. Dyrek-torzy podkreślali wykształcenie kadry pedagogicznej i jej rozwój w kontekście awansu zawodowego. Zebrane dane pokazują, że pracujący w badanych liceach nauczyciele posiadają:

• Stopień naukowy doktora – 2,74% ogółu pracujących w ba-danych liceach nauczycieli;

• Wykształcenie wyższe magisterskie – 96,82% ogółu pracują-cych w badanych liceach nauczycieli;

• Wykształcenie wyższe licencjackie – 0,44% ogółu pracują-cych w badanych liceach nauczycieli (zob. tabela 20).

Tabela 20. Nauczyciele badanych szkół według poziomu wykształcenia i warstwy

Warstwa Wykształcenie Razem Stopień naukowy doktora Wykształcenie wyższe magisterskie Wykształcenie wyższe licencjackie N % N % N % N % Warstwa I 13 4,85 254 94,78 1 0,37 268 100 Warstwa II 9 2,36 370 96,86 3 0,78 382 100 Warstwa III 3 1,15 258 98,85 - - 261 100 Ogółem 25 2,74 882 96,82 4 0,44 911 100

Źródło: Badania własne – ankiety dotyczące jakości kształcenia adresowane

do dyrektorów szkół.

Wśród nauczycieli badanych szkół dominują zatem nauczycie-le z wykształceniem wyższym magisterskim, są także nauczycienauczycie-le ze stopniem naukowym doktorem. Największa grupa tych

nauczy-cieli uczy w szkołach z warstwy I – stanowią oni 4,85% ogółu nauczycieli uczących w szkołach z tej warstwy.

Charakteryzując nauczycieli w badanych szkołach, byliśmy zainteresowani tym, jakie stopnie awansu zawodowego dominują u nauczycieli. Badania pokazują, że w badanych szkołach w zasadniczej mierze uczą nauczyciele dyplomowani: stanowią oni 52,25% ogółu nauczycieli w badanych szkołach, co odbiega od średniej krajowej i mówi o dobrze przygotowanej kadrze pedago-gicznej do pracy w badanych szkołach (zob. tabela 21).

Tabela 21. Zatrudnienie nauczycieli według stopnia awansu zawodowego na terenie miasta Łódź, w szkołach ponadgimnazjalnych i w badanych szkołach

ogółem – ujęcie procentowe

Stopień awansu zawodo-wego Nauczyciele w m. Łodzi (w %) Nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych w m. Łodzi (w %) Nauczyciele badanych szkół (w %) Nauczyciel stażysta 5 3 1,3 Nauczyciel kontraktowy 20 17 15,8 Nauczyciel mianowany 36 37 30,5 Nauczyciel dyplomowany 39 43 52,4 Razem 100 100 100,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Edukacji

Urzę-du Miasta.

Uzyskane wyniki w odniesieniu do warstw pokazują, że w szkołach z warstwy I, podobnie jak w szkołach z warstwy II i III dominują nauczyciele dyplomowani oraz nauczyciele mianowani (zob. tabela 22).

Tabela 22. Stopień awansu zawodowego nauczycieli badanych szkół a warstwa

Warstwa Nauczy-ciel stażysta Nauczyciel kontraktowy Nauczyciel mianowany Nauczyciel dyplomowany Profesor oświaty ^Razem N % N % N % N % N % N % Warstwa I 2 0.75 55 20,52 77 28,73 134 50,00 - - 268 100 Warstwa II 8 2,09 55 14,40 123 32,20 196 51,31 - - 382 100 Warstwa III ^{2 0,76 34 13,03 78 29,89 146 55,94 1 0,38 261 100} Razem 12 1,32 144 15,81 278 30,52 476 52,25 1 0,1 911 100

Źródło: Badania własne – ankiety dotyczące jakości kształcenia adresowane

Warto zauważyć, że wprowadzony w 2000 roku nowy system awansu zawodowego zastąpił dotychczasowy, związany ze zdoby-waniem stopni specjalizacji zawodowej, obowiązujący od 1982 do 2002 roku (w skali całego kraju jedynie 8% czynnych nauczycieli legitymizowało się uzyskaniem specjalizacji zawodowych) i został on uznany za jedną z kluczowych zmian w reformie polskiego systemu edukacji. Podejmując kwestie awansu zawodowego nauczycieli, należy zastanowić się, czy nauczyciel w ogóle powi-nien awansować; co dla podnoszenia jakości pracy szkoły oznacza awans zawodowy pracujących w szkole nauczycieli, jakie korzyści z awansu nauczyciela odniosą uczniowie. Poszukiwanie odpowie-dzi na te pytania może stanowić dobry początek dyskusji koncen-trującej się wokół problematyki nauczycielskiego awansu zawo-dowego i jakości szkoły.

5.2.

Wypowiedzi dyrektorów szkół na temat nauczycieli, z którymi pracują, na temat ich silnych i słabych stron pokazują, że dyrek-torzy szkół podkreślają:

• dobre przygotowanie kadry pedagogicznej szkoły, • jej wysokie kwalifikacje i doświadczenie,

• życzliwość nauczycieli wobec uczniów,

• sympatię i zrozumienie, jakie mają nauczyciele dla uczniów, • zaangażowanie nauczycieli w działania na rzecz szkoły, pro-jekty, imprezy, konkursy,

• kreatywność,

• otwartość, realizowanie oryginalnych pomysłów,

• podnoszenie kwalifikacji i wzbogacanie warsztatu przez nau-czycieli (najczęściej w przypadku szkół z warstwy I i warstwy II),

• współpracę między nauczycielami i zgranie (najczęściej w przypadku szkół z warstwy II, w przypadku jednej szkoły z war-stwy I oraz jednej szkoły z warwar-stwy III – zostało to też uznane za słabą stronę kadry pedagogicznej).

Dyrektorzy szkół z warstwy I wskazują dodatkowo na takie silne strony kadry nauczycielskiej, jak:

• umiejętności interpersonalne i inteligencję emocjonalną, • współpracę z uczelniami wyższymi,

• odpowiedzialność,

• dużą popularność niektórych nauczycieli ze względu na cha-ryzmatyczny charakter oraz wyjątkowe podejście do uczniów i pracy dydaktycznej,

• kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie, pos-tawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a także postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji.

Dyrektorzy szkół z warstwy II i III wskazują dodatkowo na takie silne strony kadry nauczycielskiej, jak:

• umiejętność zespołowego rozwiązywania konfliktów, • przyjazna i koleżeńska atmosfery pracy i nauki,

• gotowość i zaangażowanie w rozwiązywanie problemów poje-dynczych uczniów,

• asertywność, • samodzielność, • pracowitość, • lojalność.

Tabela 23. Słabe strony rady pedagogicznej szkół w opinii dyrektorów z uwzględnieniem warstw

Słabe strony rady pedagogicznej szkół, w opinii dyrektorów warstwa

I II III

Słaba współpraca w zespołach. Niechęć do sprawo-zdań i pracy biu-rowej.

„Zasiedziałość” – wolne tem-po wprowadzania zmian. Pojedynczy nauczyciele, któ-rzy nie angażują się w reali-zację dodatkowych zadań. Średni poziom posługiwania się nowoczesnymi technolo-giami.

Niekiedy brak konsekwencji w bieżącej pracy z uczniami. Niedoskonały sposób prowa-dzenia zebrań i rozmów z ro-dzicami.

Praca na własną korzyść, a nie zespołu.

Dzielenie czasu między szkołami i mniej czasu dla uczniów.

Rzadkie wykorzystywanie multimediów na zajęciach. W pojedynczych przypad-kach niskie zaangażowa-nie, blokowanie i krytyka

Źródło: Badania własne – ankiety dotyczące jakości kształcenia adresowane

do dyrektorów szkół.

Obraz szkół w zależności od warstwy ze względu na wymienia-ne przez dyrektorów słabe strony rady pedagogiczwymienia-nej prezentuje tabela 23. W przypadku liceów z warstwy II i III część słabych

stron rady jest dość zbliżona i należą do nich: niewystarczający poziom i częstotliwość posługiwania się nowoczesnymi technolo-giami na zajęciach oraz niskie zaangażowanie pojedynczych nauczycieli w realizację dodatkowych zadań.

Podsumowując, w opinii dyrektorów szkół, kadra pedagogicz-na jest kompetentpedagogicz-na i dobrze przygotowapedagogicz-na, stanowi mocną stronę szkoły. Liczebnie jest wystarczająca. Uzyskane wyniki są zgodne z obrazem nauczycieli prezentowanym przez Małgorzatę Zwolińską w raporcie „Zarządzanie siecią szkół ponadgimnazjal-nych w Łodzi”. Autorka raportu pisząc o kadrach w szkolnictwie ponadgimnazjalnym w Łodzi, podkreśla, że „dobrze wykształcone kadry dla przedmiotów ogólnokształcących są mocną stroną szkolnictwa ponadgimnazjalnego” (Zwolińska, 2013, s. 14).