A
nalizując zagadnienia społeczne, słusznie oczekujemy, że na badane zja-wisko oddziałuje jednocześnie wiele czynników i uwarunkowań. Jed-nakże w analizie wzajemnych zależności poważną przeszkodą staje się adekwatne odwzorowanie zjawisk nieobserwowalnych lub trudno obserwowalnych za po-mocą dostępnych charakterystyk. Tak dzieje się m.in. w przypadku badań ankie-towych. W niniejszym badaniu poglądy i postawy studentów w kwestiach życia małżeńsko-rodzinnego zostały zbadane na podstawie deklaracji samych respon-dentów. Należy mieć jednak świadomość, że deklaracje te nie muszą iść w pa-rze z pa-rzeczywistymi postawami i zachowaniami, które mogą pozostawać z nimi w sprzeczności. Wszystko to sprawia, iż ostateczna postać rozważanych w tym rozdziale współzależności, w tym również modele wielowymiarowe prezento-wane pod koniec rozdziału, stanowią jedynie uproszczony obraz rzeczywistości. Stąd też trafne wydaje się stwierdzenie Georga E. Boxa, iż „wszystkie modele są złe, ale niektóre są użyteczne”1.1.1. Cel badania ankietowego oraz sposób doboru jednostek
do próby
Problematyka rodzinna spotyka się ze szczególną uwagą i troską licznych środowisk naukowych, politycznych, religijnych, a także zwykłych obywateli. Badacze społeczni (socjologowie, demografowie, psycholodzy społeczni, poli-tolodzy itp.) analizują m.in. główne kierunki przemian rodziny, jej kondycję spo-łeczną i wynikające stąd społeczne konsekwencje (zob. Tyszka Z., 2004, s. 16; Adamski F., 2011, s. 49–50).
Szczególnie ważne wydaje się zagadnienie przemian w preferowanym mode-lu rodziny wśród przedstawicieli młodego pokolenia, w tym młodzieży akademic-kiej. Zdaniem Krystyny Slany,
obserwując procesy społeczne i demograficzne w krajach zachodnich, można przyjąć założe-nie, iż zachowania i postawy tej wykształconej populacji należy traktować jako wzorcotwórcze i normotwórcze, stanowiące podstawę naśladownictwa dla innych grup społecznych. Ważne jest, że realizacja deklarowanych opinii i zachowań jest wielce prawdopodobna, gdyż zasad-nicza faza działań życiowych już się rozpoczęła i w bliskiej perspektywie czasowej wymagać będzie finalizowania (Slany K., 2008, s. 19).
Mając powyższe na uwadze, empiryczna część niniejszej pracy oparta została na badaniu kwestionariuszowym skierowanym do studentów ostatnich lat stacjo-narnych i niestacjostacjo-narnych studiów magisterskich łódzkich uczelni publicznych. Badanie przeprowadzono w roku akademickim 2011/12.
W celu obliczenia niezbędnej liczebności próby losowej, przy założeniu po-ziomu ufności 1-α = 95% oraz maksymalnego błędu szacunku d = 3,5%, posłużo-no się następującym wzorem2 (Szreder M., 2004, s. 121):
(1) gdzie:
n – minimalna liczebność próby,
z2
α/2 – wartość odczytywana z tablic rozkładu chi-kwadrat dla założonego pozio-mu ufności,
N – liczebność populacji generalnej, d – maksymalny błąd szacunku.
Zgodnie z danymi GUS, w roku akademickim 2011/12 w łódzkich uczelniach publicznych studiowało 27 717 studentów II stopnia (GUS, 2012, s. 123). Mini-malna liczebność próby, przy zachowaniu wspomnianych wyżej założeń, na mocy wzoru (1) winna wynosić 763. Niemniej jednak, planowaną liczbę respondentów zwiększono do 1 000 osób, licząc się z możliwością niekompletnych danych kwe-stionariuszowych. W efekcie maksymalny błąd szacunku na postawie przyjętej liczebności próby wynosi w przybliżeniu 3,0%.
Badanie przeprowadzono w losowo wybranej próbie studentów II stopnia (studiów stacjonarnych – 500 badanych; niestacjonarnych – 500 badanych)
łódz-2 Zdaniem Mirosława Szredera, wzór ten „należy do najważniejszych, jakimi posługują się ośrodki badań opinii na etapie ustalania wielkości próby badawczej” (Szreder M., 2004, s. 121).
=
1 4∙ 2/2∙ 1
kich uczelni publicznych w okresie między 1 kwietnia a 21 czerwca 2011 roku. Kwotowego doboru docelowej liczby badanych studentów na poszczególnych uczelniach (Uniwersytet Łódzki – 604, w tym 275 studentów stacjonarnych; Politechnika Łódzka – 273, w tym 164 studentów stacjonarnych; Uniwersytet Medyczny w Łodzi – 123, w tym studentów 61 stacjonarnych) dokonano propor-cjonalnie w odniesieniu do całkowitej liczby studentów II stopnia danych uczel-ni (GUS, 20103, s. 126). Autor uzyskał pisemną zgodę Rektorów wymienionych uczelni na przeprowadzenie badania.
Losowanie jednostek oparte zostało na schemacie losowania czterostopnio-wego. W odniesieniu do każdej uczelni publicznej wylosowano wydział, następ-nie kierunek studiów, a na wylosowanym kierunku – rok studiów magisterskich (I lub II). Finalnie, wylosowane zostały grupy dziekańskie, które poddane zostały pełnemu badaniu ankietowemu podczas wybranych zajęć ćwiczeniowych.
Wstępna analiza statystyczna wyników badania ankietowego oparta została na podstawowych charakterystykach opisowych oraz metodach wnioskowania statystycznego, w tym w szczególności na teście niezależności χ2. Metody wielo-wymiarowej analizy statystycznej wykorzystane w dalszej części zostały przybli-żone w paragrafie 3.3.
1.2. Charakterystyka badanej próby
W przebadanej próbie 1000 studentów znalazły się 652 kobiety (65,2%) i 348 mężczyzn (34,8%). Porównanie struktury respondentów wg płci w próbie i w populacji generalnej, tj. dla ogółu studentów II stopnia łódzkich uczelni pu-blicznych, z uwzględnieniem podziału na poszczególne uczelnie i typ studiów, zawiera rysunek 4.1.
Dane z rysunku 4.1 wskazują, iż struktury studentów według płci w pró-bie i w populacji są zbliżone. Ponadto, można zauważyć, że wśród studentów końcowych lat Uniwersytetu Medycznego w Łodzi dominują kobiety, których jest blisko czterokrotnie więcej niż mężczyzn. Przewagę kobiet obserwuje się także wśród studentów II stopnia Uniwersytetu Łódzkiego, w którym liczba studentek przewyższa ponad dwukrotnie liczbę studentów. Odwrotną proporcją cechuje się Politechnika Łódzka, gdzie – ze względu na profil studiów – liczba mężczyzn będących na końcowych latach studiów blisko dwukrotnie przewyż-sza liczbę kobiet.
W wylosowanej próbie blisko co trzeci badany pochodził z wielkiego lub du-żego miasta (powyżej 100 tys. mieszkańców; najczęściej z Łodzi), niespełna 40% ze średniego lub małego miasta (do 100 tys. mieszkańców; przede wszystkim: Zgierz, Pabianice, Piotrków Trybunalski, Bełchatów), zaś co czwarty badany
wywodził się ze środowisk wiejskich. Zestawienie wartości wskaźnika struktu-ry, określającego miejsce pochodzenia studentów, z uwzględnieniem podziału na uczelnie i typ studiów zawiera rysunek 4.2.
0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90 1,00 W sk aź ni k st ru kt ur y Kobiety Mężczyźni
Rys. 4.1. Struktura studentów według płci z uwzględnieniem podziału
na uczelnie i typ studiów (w próbie i w populacji generalnej)
Legenda: UŁ – Uniwersytet Łódzki, PŁ – Politechnika Łódzka, UM – Uniwersytet Medyczny w Łodzi, S – studia stacjonarne, N – studia niestacjo-narne; duże litery odpowiadają danym dla populacji generalnej, małe dla próby. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS i badania wła-snego. 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% 40,00% 45,00% 50,00% 55,00%
UŁ(S) UŁ(N) PŁ(S) PŁ(N) UM(S) UM(N) Ogółem
W sk aź ni k st ru kt ur y [w % ]
duże miasto średnie miasto wieś
Rys. 4.2. Miejsce pochodzenia badanych z uwzględnieniem podziału
na uczelnie i typy studiów (w próbie)
Legenda: UŁ – Uniwersytet Łódzki, PŁ – Politechnika Łódzka, UM – Uni-wersytet Medyczny w Łodzi, S – studia stacjonarne, N – studia niestacjonarne.
Z rysunku 4.2 wynika, iż na wszystkich trzech analizowanych uczelniach udział procentowy studentów pochodzących z dużych miast był wyższy na stu-diach stacjonarnych, niż niestacjonarnych. Najwyższą wartość wskaźnika struk-tury dla studentów wywodzących się ze środowisk wiejskich odnotowano dla studiów niestacjonarnych Uniwersytetu Łódzkiego (niespełna 30%), najniższą zaś na studiach stacjonarnych Uniwersytetu Medycznego – blisko 18% (ponad 10 pkt. proc. mniej).
Odnosząc się zaś do wieku respondentów, należy zauważyć, że najliczniej-szą grupę stanowili studenci miedzy 24 a 26 rokiem życia (44,6%), nieznacznie mniej liczni byli studenci co najwyżej 23 letni (42,3%), a zatem ponad 85% badanych stanowili studenci mający nie więcej niż 26 lat, co wydaje się być zrozumiałe w odniesieniu do przedstawicieli młodzieży akademickiej. Tylko 6,5% respondentów miało więcej niż 26 lat i mniej niż 30 lat, niespełna 3% było między 30 a 34 rokiem życia, zaś blisko 4% – powyżej 34 roku życia. Studenci Uniwersytetu Łódzkiego i Politechniki Łódzkiej cechowali się zbliżoną struk-turą wieku, relatywnie starszym wiekiem cechowali się badani z Uniwersytetu Medycznego, na którym blisko 3/4 studentów było między 24 a 26 rokiem życia (por. rys. 4.3). 44,2% 55,3% 42,3% 43,2% 35,1% 72,3% 44,6% 5,8% 5,0% 13,4% 6,5% 5,9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% UŁ PŁ UM Ogółem W sk aź ni k st ru kt ur y [w % ] do 23 24 - 26 27 - 29 30 - 34 od 35
Rys. 4.3. Wiek badanych z uwzględnieniem podziału na uczelnie* * Dla większej czytelności rysunku przedstawiono tylko wartości nie niż-sze niż 5%.
Legenda: jak dla rys. 4.2. Źródło: Opracowanie własne.