Anatoliy Afonin
3. Międzynarodowa współpraca gospodarcza i współpraca transgraniczna
Międzynarodowa współpraca gospodarcza i współpraca transgraniczna sta-nowią podstawę współpracy między Polską a Ukrainą. Zagadnienie to wymaga zatem baczniejszej analizy teoretycznej.
Teoria międzynarodowej współpracy gospodarczej jest integralną częścią teorii ekonomicznej oraz szeroko rozumianej współpracy rozwojowej Unii Eu-ropejskiej19. W praktyce w warunkach globalizacji i eurointegracji, międzyna-rodowa współpraca gospodarcza jest zjawiskiem pozytywnym, warunkującym dynamiczny stały rozwój gospodarek. Natomiast skuteczność współpracy nie zapewnia się automatycznie, a zależy od „…efektywności gospodarowania i od polityki gospodarczej władz. Jeśli w danym kraju oba te czynniki działają do-brze, a w dodatku towarzyszy im prawidłowe wykorzystanie możliwości
18 Ibidem, s. 307.
19 A. Zygierewicz, Współpraca rozwojowa Unii Europejskiej, INFOS, Biuro Analiz Sejmowych, Nr 3(95), 3.02.2011.
gania korzyści ze współpracy z zagranicą, to bez wątpienia ów kraj będzie wzmacniał swą relatywną pozycję w świecie”20. We współpracy Polska – Ukra-ina na razie nie stworzono wszystkich niezbędnych do tego uwarunkowań. Sy-tuację komplikuje to, że oba kraje znajdują się w procesie systemowych trans-formacji społecznych i gospodarczych, więc współpraca wyłącznie na poziomie państw nie daje i nie może dać pożądanych rezultatów. Niezbędna okazuje się współpraca w skali miejscowości lokalnych, regionów oraz odpowiednio władz lokalnych i regionalnych. Bardzo ważnym jest także współpraca poszczegól-nych organizacji i instytucji, podejmowana na zasadzie oddolposzczegól-nych inicjatyw (projektów), która określana jest obecnie mianem współpracy transgranicznej.
Podstawowym dokumentem międzynarodowym sankcjonujący współpracę transgraniczną (CBC – cross-border co-operation) w Europie jest Konwencja Madrycka z 1980 roku. Współpraca transgraniczna jest tu definiowana jako
„…każde podjęte wspólnie działanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej liczby Umawiających się stron”21. Podjęte w jej ramach działania mają charakter zinstytucjonalizowanej współpracy regionów przygranicznych, czy też odległych w różnym stopniu od granicy. Współpraca taka opiera się na współdziałaniu władz lokalnych, przedsiębiorstw, organizacji pozarządowych (NGO) i społecznych, reprezentujących interesy wspólnot lokalnych, innych podmiotów. Współpraca transgraniczna ma na celu przede wszystkim stymulo-wanie i rozwijanie kontaktów pomiędzy społecznościami zamieszkującymi tereny przygraniczne, przełamywanie zagrożeń wynikających z faktu występo-wania dysproporcji ekonomiczno-społecznych regionów po obu stronach grani-cy, a także niwelowanie przeszkód związanych z nierównowagą gospodarczą regionów oraz rożnym stopniem rozwoju infrastruktury techniczno-komunikacyjnej22.
Współpraca transgraniczna służy głównie jako platforma rozwijania współ-pracy dobrosąsiedzkiej i może być skutecznym instrumentem przekazywania wiedzy, standardów i norm europejskich przez Polskę na Ukrainę i dalej na Wschód. Bardzo ważny jest fakt, że umowy międzynarodowe o transgranicznej współpracy dwu lub wielostronnej nie mają na celu realizowania współpracy między organami państwowymi. Ich rolą jest wykreowanie i wskazanie obsza-rów i kierunków, w jakich samorządy sąsiadujących państw mogą nawiązać współpracę. Współpraca transgraniczna nie ma na celu także stworzenia nowej formy władz lokalnych o charakterze ponadnarodowym. Władze lokalne
20 R. Milewski (red.), Elementarne zagadnienie ekonomii, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005, s. 438.
21 Europejska Konwencja Ramowa o Współpracy Transgranicznej między Wspólnotami i Wła-dzami terytorialnymi podpisana w Madrycie 21 maja 1980 r., art. 2. Polskie tłumaczenie za:
www.ukie.gov.pl.
22 M. Strzelczyk, Współpraca transgraniczna Polski i Niemiec, materiał z konferencji Rola samo-rządności lokalnej w integracji europejskiej zorganizowanej przez Instytut Kształcenia Zawodo-wego w Warszawie, która odbyła się w Polkowicach 14 września 1998 roku.
nie mogą zawierać umowy wyłącznie w ramach swoich kompetencji i z posza-nowaniem prawa krajowego, zobowiązań międzynarodowych państwa, a także wspierać oddolne inicjatywy oraz projekty przedsiębiorstw i organizacji.
Współpraca transgraniczna obejmuje swoim zasięgiem szereg różnorodnych obszarów, mianowicie: promocji współpracy pomiędzy samorządami, ekologii, wymiany kulturalnej, ochrony zdrowia, rozwoju infrastruktury i komunikacji, rozwoju gospodarczego, transferu know-how i technologii, szkoleń, nawiązy-wania kontaktów biznesowych, skoordynowanego rozwoju planonawiązy-wania prze-strzennego, zdobywania i absorbowania zewnętrznych środków pomocowych, współpracy w zakresie likwidacji klęsk żywiołowych, rozwoju turystyki, rozbu-dowy infrastruktury komunikacyjnej i transportowej oraz społecznej.
Jeżeli chodzi o podstawowe przesłanki rozwoju współpracy transgranicznej, to do nich zalicza się przede wszystkim23:
▪ historyczne – gdzie granice państw narodowych podzieliły wspólnoty hi-storyczne i grupy narodowościowe, ale nie spowodowały ich zaniku;
▪ polityczne – gdzie współpraca transgraniczna stanowi bardzo ważny czynnik stabilizujący i kreujący rozwój oraz współpracę sąsiedzką. Prze-słanki te sprawiają, że współpraca transgraniczna stanowi dla Ukrainy istotną część procesu politycznej integracji europejskiej;
▪ gospodarcze – promujące aktywizację ekonomiczną regionów przygra-nicznych i wyrównywanie szans rozwojowych, co w rezultacie przynosi korzyści ekonomiczne;
▪ społeczne – które mają na celu przełamywanie wzajemnych barier i uprzedzeń, zacieśnienie formalnych i nieformalnych kontaktów między-ludzkich, lepsze zrozumienie, budowanie pomostów pomiędzy mieszkań-cami sąsiednich regionów.
Analizując zasady, na jakich zgodnie z założeniami Unii Europejskiej, po-winna odbywać się współpraca transgraniczna, należy wymienić uczestnictwo przynajmniej jednego z państw członkowskich UE oraz wykorzystanie poniż-szych form współpracy24:
▪ wspólne przygotowanie – zaangażowanie wszystkich partnerów w przy-gotowanie propozycji, wspólne planowanie działań, opracowanie nie-zbędnej dokumentacji lub wniosków projektowych,
▪ wspólna realizacja – uczestnictwo wszystkich partnerów we wdrażaniu przedsięwzięcia, podział działań pomiędzy partnerami,
▪ wspólny personel – wyznaczenie osób odpowiedzialnych za realizację poszczególnych komponentów projektu, bieżąca współpraca na poziomie
23 A. Warych-Juras, Euroregiony jako nowa forma współpracy europejskiej oraz R. Sadowski, Współpraca transgraniczna na nowej granicy wschodniej Unii Europejskiej, wyd. UKIE, Warszawa 2004.
24 I. Brol, Polityka spójności Unii Europejskiej – Cel Europejska Współpraca Terytorialna 2007-2013, Szczecin 16 kwietnia 2007 roku, prezentacja pod patronatem Ministerstwa Rozwoju Regio-nalnego, Warszawa 2007.
międzynarodowym, podział funkcji związanych z zarządzaniem projek-tem i realizacją operacji pomiędzy reprezentantów wszystkich państw projektu,
▪ wspólne finansowanie – wniesienie wkładu finansowego i stworzenie wspólnego budżetu projektu, a następnie wspólne wykorzystywanie środków przez beneficjentów ze wszystkich państw i wspólne finanso-wanie działań realizowanych w ramach projektów.
Uogólniając dokonany zarys teorii i form międzynarodowej współpracy go-spodarczej i współpracy transgranicznej należy podkreślić, że oba rodzaje współ-pracy potrzebują zarządzania. Z perspektywy opracowania i wdrażania praktycz-nych inicjatyw badawczych i organizacyjpraktycz-nych, współpraca transgraniczna jest bardziej dostępna, a więc bardziej ciekawa dla obywateli, przedsiębiorców, orga-nizacji. Właśnie w zakresie współpracy transgranicznej należy poszukiwać no-wych idei oraz nono-wych rozwiązań dla współpracy polsko-ukraińskiej.
Odrębna uwaga, której nie sposób pominąć, dotyczy lokalizacji geograficz-nej miejscowości współpracujących, czy też stopnia ich odległości od granicy.
Pod tym kątem współpraca regionów odległych, znajdujących się dalej od gra-nicy, jest bardziej skomplikowana, ale jednocześnie i bardziej potrzebna dla Ukrainy niż współpraca miejscowości w pobliżu granic. W takiej współpracy
„odległej” tkwi poważna i na razie słabo wykorzystywana możliwość rozwoju współpracy między Polską i Ukrainą. Większość materiałów analitycznych i prawnych, zwłaszcza opracowanych przez instytucje Unii Europejskiej, doty-czy współpracy raczej przygranicznej. Natomiast nic nie przeszkadza stosować odpowiednich dokumentów, zasad, narzędzi i technologii w stosunku do współ-pracy wszystkich innych regionów i miejscowości na całym terytorium Polski i Ukrainy. Teza ta może być sformułowana jako zasada równej ważności współpracy podmiotów przygranicznych oraz współpracy podmiotów oddalo-nych od granicy (współpraca odległa). Zasada ta przy bliższym rozpatrzeniu może skutkować poważnymi z perspektywy geopolitycznej rozwiązaniami i skutkami. Potencjał współpracy odległej w przypadku stosunków polsko-ukraińskich, wydaje się być większy niż potencjał współpracy przygranicznej.
Przecież w zachodnich i wschodnich regionach Ukrainy idea integracji z Unią Europejską jest postrzegana w zupełnie różny sposób. O ile zachodnie regiony zdecydowanie preferują proeuropejską politykę, o tyle na wschodzie idea przy-stąpienia Ukrainy do UE budzi sporo kontrowersji. Większy wysiłek więc jest potrzebny w kierunku rozwoju odległej współpracy transgranicznej.