Problem opracowania systemu zarządzania i strategii współpracy między Polską a Ukrainą

Szczególnie ważnym, a nawet decydującym dla optymalizowania współpra-cy na linii Polska – Ukraina jest opracowanie strategii i systemu zarządzania współpracą na różnych poziomach: mikro, mezo, i makro. Takie strategie i sys-temy zarządzania umożliwią zsynchronizowanie działań rozmaitych instytucji oraz różnych podmiotów państwowych i rynkowych Polski i Ukrainy. Umożli-wia to również zarządzanie relacjami przedsiębiorstw z partnerami, różnego rodzaju związkami, instytucjami publicznymi w kraju i Unii Europejskiej, in-nymi uczestnikami rynków: ukraińskiego, krajowego i europejskiego. Z innej

strony możliwe będzie skuteczne wdrażanie na rożnych szczeblach gospodaro-wania w Polsce i na Ukrainie inicjatyw oraz strategii ogólnoeuropejskich. Przy-czyni się to do rozpowszechniania europejskich standardów, norm gospodaro-wania i stosunków społecznych na Ukrainie.

Teoria zarządzania współpracą na razie nie jest dostatecznie rozwinięta. Kla-syczne teorie zarządzania organizacją w badaniach nad współpracą gospodarczą są mało użyteczne, bowiem ujmują organizację jako „twardy (sztywny)” system ludzi, zasobów, infrastruktury z przypisaniem odpowiedzialności, uprawnień i powiązań. Wszystkie procesy, relacje, funkcje jednostek i pracowników, ich kompetencje i odpowiedzialność oraz inne elementy w oddzielnie rozpatrywa-nych organizacjach są jasno i w dużym stopniu sztywno ustalone.

W grupach i sieciach współdziałających organizacji i/lub instytucji brak jest tego wszystkiego – ścisłych więzi, funkcji, odpowiedzialności. Grupy i sieci nie posiadają stałej liczby elementów, sztywnej hierarchii, sztywnych więzi organi-zacyjnych, gospodarczych, informacyjnych i innych. Nawet bezpośredni udział organizacji w sieci jest uzależniony od decyzji i woli menedżerów i właścicieli.

Stąd grupy i sieci współpracujących organizacji prawie pod każdym względem są układami wysoce elastycznymi, płynnymi, rozmytymi. Dlatego też sieci współdziałających organizacji docelowo określać można jako rozmyte systemy słabo zorganizowane – na wzór teorii zbiorów rozmytych, która jest dość roz-winięta w nowoczesnej matematyce.

Stosowanie teorii zbiorów rozmytych do rozwiązania problemów współpra-cy gospodarczej na razie pozostaje sprawą innowawspółpra-cyjną i niekonwencjonalną.

W literaturze polskiej mówi się enigmatycznie o stosowaniu rozmytości w wy-padkach systematyzowania i grupowania pewnych podmiotów i zjawisk. Ukra-ińscy ekonomiści podejmują bardziej zdecydowaną próbę stosowania teorii zbiorów rozmytych w badaniach nad optymalizowaniem ekonomicznym i nad problemem współpracy gospodarczej. Analizuje się tam ewolucyjny paradyg-mat rozwoju i udowodnia się, że optymalizowanie systemów ekonomicznych jest możliwe na podstawie kryteriów niewyraźnych, rozmytych²⁸. Z powoła-niem się na zdanie słynnego matematyka L.A. Zade stwierdza się, że „(…) zwykłe metody ilościowej analizy systemów nie są przydatne dla systemów humanistycznych (…). Czym bardziej skomplikowany jest system, tym mniej jesteśmy zdolni nadawać dokładne mniemania o zachowaniu systemu i jedno-cześnie takie, które mają znaczenie praktyczne”. Dokładna analiza ilościowa nie ma „(…) dużego znaczenia praktycznego w realnych systemach (…) z udziałem jednego człowieka lub grupy ludzi”²⁹.

Rzecz jasna, bezpośrednie stosowanie w zarządzaniu współpracą gospodar-czą zasad teorii zbiorów rozmytych i zarządzania rozmytego nie jest możliwe.

Natomiast próba podjęcia tej inicjatywy może doprowadzić do ciekawych

28 W. Borszczewski, Ukraina i Polska w warunkach rozszerzonej UE: ekonomiczna optymalizacja i partnerstwo globalne, ABERC, Lwów 2007, s. 36-40.

29 Ibidem, s. 38.

tatów teoretycznych i praktycznych. Warunkiem opracowania i wdrożenia sys-temu zarządzania współpracą Polska – Ukraina jest współpraca wielu partnerów oraz stosowanie badań i paradygmatów interdyscyplinarnych, przy dominującej roli metodologii i zasad nauk ekonomicznych oraz nauk o administracji. Po-trzebna jest również współpraca naukowa polskich i ukraińskich pracowników kilku uczelni i jednostek naukowo-badawczych. Pomocnym będzie uruchomie-nie cyklicznego seminarium naukowego, na przykład na temat strategii i zarzą-dzania współpracą rozwojową między Polską a Ukrainą. Należy jednak widzieć w tych sprawach istniejące bariery i ryzyka. Wśród podstawowych można wy-różnić następujące:

▪ niedoskonałość, a nawet deficyt, w społeczeństwach polskim i ukraiń-skim oraz w odpowiednich instytucjach, myślenia strategicznego, wizji celów i zadań współpracy między tymi dwoma krajami;

▪ brak u polskich i ukraińskich naukowców zdolności do tworzenia więzi współpracy z instytucjami administracji rządowej i samorządowej, z sa-morządami gospodarczymi, z ośrodkami naukowo-badawczymi;

▪ brak możliwości i zdolności zgromadzenia, przeanalizowania, usystema-tyzowania i uwzględnienia już istniejącego dorobku naukowego i do-świadczeń praktycznych w zakresie współpracy i partnerstwa między Polską a Ukrainą;

▪ brak poważnej jednostki naukowej, która potrafiłaby być liderem w ba-daniach międzynarodowych i skupiła wokół siebie grono doświadczo-nych badaczy oraz zmotywowała ich do czynnego udziału w badaniach.

Najtrudniejsza do pokonania wydaje się być bariera niedoskonałości, deficy-tu myślenia strategicznego w społeczeństwie, w tym w zakresie współpracy z Ukrainą. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne wspólnie z Polskim Towarzy-stwem Współpracy z Klubem Rzymskim uruchomiło Forum Myśli Strategicz-nej. Misją Forum jest „krzewienie kultury i myśli strategicznej”, która „dobrze wpisuje się w listę priorytetów naukowych, biznesowych, społecznych i poli-tycznych w Polsce”³⁰. Uznano, że jedną z głównych przyczyn kryzysów w go-spodarce i zaburzeń w procesach rozwojowych jest brak lub niedoskonałość myślenia strategicznego na różnych poziomach podejmowania decyzji. Ten czynnik w badaniach prowadzonych przez Forum Myśli Strategicznej wyłania się jako jeden z decydujących w praktyce oraz jako priorytetowy przedmiot badań naukowych. Na przykład, prof. Antoni Kukliński stwierdza wprost, że

„(…) w tej chwili kryzys myśli strategicznej obejmuje całą Europę i Stany Zjednoczone i w ogóle wspólnotę atlantycką”³¹. Również zdecydowana w oce-nie tak poważnej roli myślenia strategicznego w gospodarce jest prof. Elżbieta Mączyńska, Prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, która uważa:

30 Memorandum Krzewienia Kultury Myśli Strategicznej, http//www.pte.pl.

31 A. Kukliński, Stenogram seminarium pt. „Strategiczne problemy rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce”, http//www.pte.pl.

stąpił zanik kultury myślenia strategicznego, co ma związek z doktryną neolibe-ralną. (…) W tej chwili ponosimy skutki tej krótkowzroczności. (…) Z krótko-wzroczności kapitalizmu wynika wiele negatywnych następstw, a przede wszystkim ślepota strategiczna, której świat obecnie doświadcza”³².

Ślepota strategiczna czy też brak myśli strategicznej i zdolności myślenia strategicznego dotyczy nie tylko elity politycznej, ekonomicznej lub menedżer-skiej. Problem w równym, a być może i w większym stopniu dotyczy przedsię-biorstw ukraińskich i polskich wchodzących na rynek europejski lub pracują-cych na tym rynku oraz współpracująpracują-cych organizacji i instytucji. Każdy z tych podmiotów powinien opracować szereg strategii, na przykład strategię kom-pleksową, partnerstwa i kooperacji, produktową, innowacyjną, strategii marki i jakości i inne. Opracowane strategie stają się narzędziem zarządzania strate-gicznego. Natomiast komplikuje wszystko brak modelowych (przykładowych) strategii, odpowiednich doświadczeń i informacji. Pokonanie deficytu wiedzy w zakresie sporządzania strategii i myślenia strategicznego jest możliwe dzięki studiowaniu i analizowaniu przez menedżerów, polityków czy przedsiębiorców strategii regionalnych, krajowych, unijnych i międzynarodowych oraz twórcze przystosowanie się do przepisów i zaleceń strategii. Przyczynią się do tego również wspólne badania oraz realna współpraca przedsiębiorstw i instytucji polskich i ukraińskich.

Zaangażowanie przedsiębiorstw oraz instytucji obu krajów w opracowanie i realizowanie wspólnych strategii czy projektów współpracy jest ważne z roż-nych punktów widzenia, a mianowicie:

1. Podmioty odpowiedzialne za wdrażanie strategii krajowych, unijnych mogą liczyć na wsparcie przedsiębiorstw w tej sprawie, na krytyczną ocenę treści strategii przez menedżerów i przedsiębiorców, ich udział w dopracowaniu i dostosowaniu strategii do konkretnych warunków lokalnych, regionalnych lub branżowych.

2. Menedżerowie i przedsiębiorcy otrzymują możliwość precyzyjnego za-poznania się z treścią rozmaitych strategii, rozszerzenia swojej wiedzy w tym zakresie, wykorzystania tekstów strategii jako przykładowych rozwiązań, mo-deli dla wykreowania i sporządzania własnych strategii. Praca menedżerów z każdą taką strategią faktycznie staje się dla nich dobrą lekcją w zakresie my-ślenia strategicznego.

3. Przedsiębiorcy, menedżerowie, naukowcy czy inne osoby biorące udział w rozpowszechnianiu strategii krajowych lub unijnych otrzymują wizję i rozu-mienie zmian i trendów rozwojowych zachodzących lub planowanych w kraju i na rynku europejskim. Takie trendy mogą i muszą być rozpoznawane przez kierowników polskich i ukraińskich firm jako zadania czy też problemy priory-tetowe przy wejściu na docelowe rynki krajów europejskich.

32 E. Mączyńska, Stenogram konferencji pt. „Co ekonomiści myślą o przyszłości..., op. cit.

4. Pojawia się łańcuch czynności, swoisty „strumień” wiedzy, pomysłów, aspiracji, czynów i zmian od górnych szczebli gospodarowania (instytucje UE), gdzie powstają poszczególne strategie aż do poziomu przedsiębiorstw i niżej do konsumentów zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie. Zwłaszcza wszystkie strate-gie opracowywane przez Komisję Europejską zawierają zapisy, które dotyczą przedsiębiorstw w całej Unii Europejskiej. Przystosowując się do tych przepi-sów, przedsiębiorstwa polskie i ukraińskie automatycznie robią krok ku bardziej ścisłej współpracy gospodarczej i skutecznego wejścia na rynek europejski.

6. Zasady prowadzenia polityki rozwoju w Polsce