Parę słów o Annie M. G. Schmidt i pierwszym polskim tłumaczeniu książki jej autorstwa Julek i Julka
Annie M.G. Schmidt (1911-1995) jest je d n ą z najsłynniejszych pisarek holender
skich. Jej książki zostały przetłumaczone na wiele języków, a sama autorka w ielo
krotnie była wyróżniana prestiżowymi na
grodami literackimi.
Urodzona we wsi Kapelle na południo
wym zachodzie Holandii, córka pastora, nie od razu planowała zostać pisarką. Począt
kowo myślała o karierze notariusza, z cza
sem jednak zaczęła kształcić się na biblio
tekarkę. W czasie wojny pracowała w pod
ziemnej gazecie „H et Parool” jako doku- mentalistka i redaktorka. Po wojnie pisała
kolumny dla dorosłych, teksty dla kabaretu De lnktvis (Mątwa), do musicali i znanych seriali telewizyjnych oraz oczywiście wier
sze i opowiadania dla dzieci, które ukazy
wały się na dziecięcej stronie Het Parool.
To właśnie na łamach tej gazety 13 wrze
śnia 1952 roku ukazało się pierwsze opowia
danie o dwójce urwisów - Julku i Julce (Jip en Janneke).
Julek chodził po ogrodzie i bardzo się nudził. N agle coś zobaczył. M ałą dziurę w żywopłocie.
- Co je s t tam po drugiej stronie? - po
myślał. - Pałac? Płot? Rycerz?
Usiadł na ziem i i spojrzał przez dziurę.
I co zobaczył? M ały nosek. I m ałą buzię.
I dwoje niebieskich oczu. Po drugiej stro
nie siedziała dziewczynka. Była taka duża ja k Julek
- Jak się nazywasz? - spytał Julek.
- Julka - odpowiedziała dziewczynka.
- Mieszkam tutaj.
Przez następne pięć lat, co dwa tygo
dnie, czytelnicy poznawali kolejne przygody Julka i Julki. Po raz pierwszy w ydano je
w 19S3 roku (część pierwsza Jip en Janne- ke). Do roku 1960 wydano siedem kolejnych części, które w 1977 zebrano w jeden zbiór.
Jip i Janneke m ówią już w wielu języ
kach, m.in. po angielsku, hebrajsku, hisz
pańsku, niemiecku, a od 2004 roku rów
nież po polsku jako Julek i Julka.
R e ce p cja n id e rla n d z k ie j lite ra tu ry , a szczególnie niderlandzkiej literatury dzie
cięcej i młodzieżowej, je st w Polsce słaba i tak naprawdę dopiero teraz dzięki temu tłum aczeniu poznajem y tw órczość Annie M. G. Schmidt. W Holandii pisarka zosta
ła jednak ju ż dawno doceniona. W 196S roku była pierw szą laureatką Państwowej Nagrody w dziedzinie Literatury Dziecię
cej i M łodzieżow ej, będącej najw ażniej
szym literackim wyróżnieniem, przyznawa
nej co trzy lata za całokształt twórczości niderlandzkojęzycznych tw órców literatu
ry młodzieżowej.
Była dwukrotnie nagradzana „Srebrnym Rysikiem” (Zilveren Griffel) w 1971 i w 1972 roku, a w 1982 roku otrzymała „Złoty Rysik”
(Gouden Griffel) - nagrodę za najlepszą ni- derlandzkojęzyczną książkę dla dzieci.
W 1988 roku A n n ie M. G. S chm idt otrzymała tzw. „Małego Nobla”, czyli nagro
dę H. Ch. Andersena dla autorów (i ilustra
torów) literatury dziecięcej i młodzieżowej.
Je st to najw ażniejsze m iędzynarodow e wyróżnienie w tej dziedzinie. Schmidt ode
brała nagrodę z rąk Astrid Lindgren.
W 1987 roku otrzymała nagrodę Kon
stantyna Huygensa, najważniejsze literac
kie wyróżnienie w Holandii, za całokształt twórczości.
P isząc o A nnie M. G. S chm idt oraz o Julku i Julce, nie można pominąć Fiep We- stendorp (1916-2004), która stworzyła ilu
stracje do tych, tak znanych już, opowiadań.
Nazwiska pisarki Schmidt i ilustratorki W estendorp są już ze sobą nierozerwalnie
związane. Pierwsza z pew nością zawdzię
cza drugiej część swej popularności. Obie stworzyły Julka i Julkę i uczyniły z nich po
nadczasowy symbol holenderskiej kultury dziecięcej.
Annie i Fiep spotkały się po raz pierw
szy w Het Parool, gdzie współtworzyły stro
nę feministyczną. W estendorp postanowi
ła zilustrować przygody dwójki urwisów, ale nie było to łatwe. Opowiadanka, początko
wo ukazujące się w Het Parool, drukowa
ne były na szorstkim papierze gazetowym.
Postacie dzieci musiały być w ięc wyraźnie zarysowane i czarno-białe. Fiep W esten
dorp świadomie uprościła formę, w jakiej przedstawiła Julka i Julkę, rysując jedynie ich sylwetki, unikając szczegółów. Dwójka małych bohaterów nigdy nie patrzy na czy
telnika. Rysując dzieci z profilu, łatwiej było ilustratorce ukazać emocje, jakie malowa
ły się na ich czarnych twarzyczkach. Noski Julka i Julki s ą może nienaturalnie szpicza
ste, a ich sylwetki trochę kanciaste. Mimo to w ich postawach i gestach rozpoznaje
my ruchy typowe dla dzieci w tym wieku:
paluszek trzymany przez Julka w buzi, gdy
Rys. Fiep Wastendorp
dziwi się na widok niemowlęcia, Julka z za
ciekawieniem obserwująca pracę szewca - lekko pochylona z głów ką wysuniętą do przodu, ich dyndające nad podłogą nóżki, gdy siedzą na za dużych krzesłach. Przy
kładów jest wiele.
Postacie Julka i Julki s ą już rozpozna
wane wszędzie w Holandii i z pewnością coraz bardziej w całej Europie. Mimo tego przez wiele lat, gdy Annie M. G. Schmidt obsypyw ana była nagrodami (zasłużenie oczywiście), Fiep W estendorp pomijano.
To zmieniło się w 1997 roku, gdy uho
norowana została „Złotym Pędzlem” - ho
lenderską nagrodą dla ilustratorów książek dla dzieci i młodzieży, która wręczana jest rokrocznie od 1973 roku. W 25-lecie istnie
nia tej nagrody to właśnie Fiep W estendorp o trzym a ła „Z ło ty P ędzel” za ca ło kszta łt twórczości.
Na czym polega fenomen Julka i Jul
ki? Krótkie opowiadanka, napisane prostym językiem, pełne s ą humoru, swoistej dzie
cięcej mądrości i logiki:
- Nie lubię herbaty.
- Ooo - m ów i Julka. - Panowie tak nie mówią.
Panowie grzecznie siedzą i piją herba
tę.
- To ja nigdy nie chcę zostać panem - m ówi Julek.
Annie M. G. Schmidt udało się dotrzeć do dziecięcych czytelników nie tylko dzięki prostocie używanego przez siebie języka, ale rów nież dzięki tem atyce opow iadań o Julku i Julce. Dzieci, oprócz słuchania hi
storii o smokach, rycerzach czy księżnicz
kach, chcą z pewnością poznać bohaterów, z którymi mogłyby się identyfikować. Tacy właśnie są Julek i Julka - zwyczajne przed
szkolaki, które codziennie odkryw ają świat, chodząc do fryzjera, m alując paznokcie, lepiąc bałwana czy kupując znaczki.
Ż yją sobie spokojnie pod opieką troskli
wych rodziców, nieświadome kłopotów wiel
kiego świata. Autorce zwrócono kiedyś uwa
gę na fakt, że trzyma swoich bohaterów z da
la od problemów społecznych, takich ja k przemoc, bieda itp. Annie M. G. Schmidt uważała jednak, że małe dzieci mają
olbrzy-Rys. Fiep Wastendorp
mią potrzebę ciepła, bezpieczeństwa, ochro
ny, spokoju. O, z pewnością chcą też zosta
wić dom, pójść do złego lasu, żeby po chwili bezpiecznie wrócić do domu.
Dlatego właśnie otw ierając książecz
kę Julek i Julka, miałam wrażenie, że zna
lazłam się w cichym , w esołym św iecie, z dala od zgiełku miasta i problemów mię
dzyludzkich. Uważam więc, że pozycja ta je st godna polecenia nie tylko maluchom ciekawym świata, ale również dorosłym, którzy trochę ju ż tego świata widzieli.
A. M. G. Schmidt: Julek i Julka, Warszawa 2004.
Encyklopedie van de Jeugdliteratuur, J. van Coillie (red.), Groningen 2004.
De hele Bibelebonste berg, N. Heimeriksen, W. van Toorn (red.), Amsterdam 1990.
CPNB Vijentwintig jaar Gouden Penselen, Amsterdam 1997.
Joke van Leeuwen, Pleeborstelhaar met eeuwigheidswaarde, [w:] „De V o lk s k ra n t” , 6 czerwca 1997.
Informacje o A. M. G. Schmidt i F. Westendorp udostępnione przez wydawnictwo Hokus-Pokus.
Katarzyna Węcel