Mikołaj Brygier

Wspomina o nim Mikołaj z Krakowa. Zakonnik ten, według nie-go, w czasach opata Pawła spisał „liczne i przepiękne księgi”. Cztery z nich zawierały dzieło Speculum historialis (Speculum historiale) oraz dwie dalsze: Catholicon i Summam [Summa] confessorum. Kronikarz zaznacza, że tę ostatnią księgę Mikołaj Brygier sporządził za następcy opata Pawła – Mikołaja. Brygier zmarł w okresie jego pontyfikatu241.

Excertpta e libro mortuoorum monasterii Mogilensis datują jego śmierć

na 6 marca 1438 r. i wyrażają się o nim jako o „czcigodnym bracie [...] kapłanie”242.

Kim był Mikołaj Brygier? Rodzina Brygierów pochodziła z Brzegu na Śląsku, skąd wiele osób przybyło do Krakowa. Pierwszym znanym z imienia Brygierem był Paweł, w wieku XIV ławnik, w czasie zaś bun-tu wójta Alberta radny Krakowa. Po roku 1312 jego nazwisko zniknęło z ksiąg miejskich, co być może wynikało z restrykcji Łokietka. Jednak rodzina Brygierów pozostała w Krakowie – żona i córki. Jednocześnie z Pawłem w Krakowie przebywał Jan Brygier z Brzegu, syn Ulryka, 241 Mikołaj z Krakowa, Chronicon monasterii Claratumbensis..., s. 454–455; por. Marcin Starzyński, Katalog opatów mogilskich..., s. 110.

który miał dwóch synów. Najwybitniejszym Brygierem po Pawle był Herman Brygier z Brzegu zwany „Schabirkese”. Był on ławnikiem i właścicielem wielu dóbr przy ul. Sławkowskiej i św. Marka. Jego ak-tywność widoczna jest jeszcze w roku 1353, kiedy to swój majątek prze-kazał córce Krystynie i synowi Tomkowi, wikaremu w kościele kate-dralnym. Natomiast innemu synowi, Frankowi, dał w roku 1338 sklep sukienniczy. Herman Brygier nad Wisłą wykarczował grunty i założył folwark, który sprzedał w 1344 r. biskupowi Janowi Grotowi. Pod ko-niec XIV stulecia i w początkach wieku XV spotykamy kupca Bernar-da Brygiera, rajcę, właściciela – od roku 1422 – sołectwa w Bronowi-cach Polskich, zakupionego za 250 grzywien. Nazwisko Brygierów jest związane również z uniwersytetem, ponieważ wdowa po Bernardzie sprzedała Zbigniewowi Oleśnickiemu dom na ul. Garncarskiej (obecnie Gołębia) gdzie zbudowano Bursę Jerozolimską. Część Brygierów stała się szlachtą – np. Stefan „Brigar” był właścicielem części Węchadłowa w powiecie pińczowskim243. Krzysztof Kaczmarek identyfikuje brata Mikołaja Brygiera jako osobę przebywającą w krakowskim studium cysterskim w roku 1421244. Zaliczał się on do pisarzy klasztornych245. Pierwsza data, którą możemy z nim łączyć, to rok 1421, kiedy trafił do studium cystersów w Krakowie246. Wydaje się, że musiał być już przez jakiś czas zakonnikiem. Jeśli więc przeciętny wiek osoby wstępującej do grona mnichów oscylował wokół 24 lat247, to Mikołaj Brygier mógł być starszy. Jeśli przyjmiemy, że szczególna aktywność osoby należącej do uprzywilejowanej grupy społecznej w czasach feudalnych (a studiujący zakonnik do takiej się zaliczał) przypadała na wiek 30–40 lat248, to mu-siałby się prawdopodobnie urodzić w latach 80. wieku XIV. Działalność pisarską prowadził on w czasach pontyfikatu opatów Pawła Paychbir-nera (1426–1436) i Mikołaja Ederera (1436–1439)249. Zmarł pod koniec rządów tego drugiego, 6 marca 1438 r.250

Jeśli chodzi o dorobek, to Konstanty Hoszowski wymienia jako jedno jego dzieło Speculum historiale catholicon, summa Confessorum,

skła-243 Jan Ptaśnik, Studya nad patrycyatem..., s. 50–51. Autor stosuje pisownię „Bri-ger”.

244 Krzysztof Kaczmarek, Studia uniwersyteckie cystersów..., s. 145 i przyp. 45. 245 Władysław Łuszczkiewicz, Wieś Mogiła..., s. 19; Stanisław Tomkowicz,

Po-wiat..., s. 134.

246 Krzysztof Kaczmarek, Studia uniwersyteckie cystersów..., s. 145 i przyp. 45. 247 Anna Pobóg-Lenartowicz, Kanonicy regularni..., s. 94.

248 Por. Marek Cetwiński, Wstęp do teorii pokoleń. Kryterium..., s. 29.

249 Por. Marcin Starzyński, Katalog opatów mogilskich..., s. 110–111; por. tenże,

Nomina abbatum..., s. 152.

dające się z czterech ksiąg251. Podobnie twierdzi Franciszek Uryga252. Tymczasem kronikarz klasztorny Mikołaj z Krakowa wyraźnie wyróż-nia trzy odrębne tytuły: Speculum historialis (miało składać się z czte-rech ksiąg) oraz Catholicon i Summa confessorum, przy czym ostatnia z nich została skończona już za pontyfikatu opata Ederera253. Pomyłka kronikarza, czy nieścisłość wspomnianych badaczy? Mikołaj z Krakowa był bibliofilem dobrze zorientowanym w zbiorach biblioteki klasztornej. Zdarzało się, że na karatach swojej kroniki bywał dokładniejszy w opi-sie dzieł znajdujących się w bibliotece niż w charakterystyce wydarzeń historycznych. Chociaż większość ksiąg nie dotrwała do naszych cza-sów, to zachowana Glossa Mikołaja z Lyry może potwierdzać istnienie zaginionych dzieł254. Ponadto wykorzystane przez kronikarza dokumen-ty, które zachowały się, wskazują na jego wiarygodność255. Tym samym możemy mówić o trzech spisanych przez Mikołaja Brygiera dziełach, z których pierwsze miałoby formę czterech ksiąg. Zachodzi pytanie, czy Mikołaj był tylko kopistą. Józef Szujski zaliczył go do pisarzy teologicz-nych, razem z Jakubem z Pradyża256. Uważamy, że zrobił to na wyrost. Na przykład Speculum historiale to dzieło pióra Wincentego z Beau-vais257. Wspomniane Zwierciadło historii jego autorstwa258 jest z kolei w zasadzie fragmentem trzyczęściowej encyklopedii średniowiecznej (Speculum historiale, naturale, doctrinale)259. Całość tego dzieła nosi nazwę Speculum maius, przy czym część czwartą, będącą Zwierciadłem

moralnym, dopisał na początku wieku XIV nieznany autor260. Naszym

zdaniem określenie kronikarza mówiące o czterech księgach dzieła

Spe-culi historialis261 może być rozumiane jako komplet Speculum maius

251 Konstanty Hoszowski, Poczet opatów..., s. 94; tenże, Obraz życia i zasług..., s. 21. 252 Franciszek Uryga, Claraetumbae (vulgo Mogila)..., s. 313.

253 Mikołaj z Krakowa, Chronicon monasterii Claratumbensis..., s. 454–455; por. Marcin Starzyński, Katalog opatów mogilskich..., s. 110.

254 Katalog archiwum..., s. XXII–XXIII.

255 Andrzej Wałkówski, Kodeks, którego..., s. 223–225. Na temat kroniki Mikołaja z Krakowa jako źródła do dziejów skryptorium – patrz cz. 1.

256 Józef Szujski, Wiadomość historyczna..., s. 15.

257 Encyklopedia kościelna, t. 2, oprac. Frank L. Cross, Warszawa 2004, s. 1166; por. Krzysztof Kaczmarek, Studia uniwersyteckie cystersów..., s. 145 i przyp. 45.

258 Encyklopedia kościelna, t. 2, s. 1166; M. Dawid Knowels, Dmitiri Obolensky,

Historia kościoła, t. 2, 600–1500, Warszawa 1988, s. 304.

259 Ernst Robert Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków 1997, s. 345, przyp. 59; Encyklopedia kościelna, t. 2, s. 1166.

260 Jacques Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, Warszawa 1994, s. 492; we-dług Encyklopedii kościelnej, s. 1166, czwartą część przypisywaną Wincentemu dopisa-no już u schyłku XIII stulecia.

składający się z trzech prac Wincentego z Beauvais i czwartej, którą mu przypisano. Mikołaj Brygier nie mógł być również autorem dzieła

Catholicon. Ten encyklopedyczny podręcznik retoryki i egzegezy,

popu-larny w polskich bibliotekach zakonnych w XIV i XV w., opracował trzy-nastowieczny leksykograf i glosator Jan z Genui (znany też jako Gio-vanni Balbi). Podobnie sprawa ma się z dziełem Summa confessorum. Kazimierz Kaczmarczyk i Gerard Kowalski uważają, że może chodzić o Summa Angelica Anioła Carlettiego z Chivasso (Angelus de Clavasio) albo iż jest to Summa Astesana de casibus conscientiae Astesani

Guil-lermi. Wątpimy, aby chodziło o dzieło Anioła Carlettiego, ponieważ czas

jego powstania jest zbyt późny, aby skopiował go Mikołaj Brygier zmar-ły w 1438 r. Bardziej prawdopodobny wydaje się drugi wariant, w któ-rego przypadku mielibyśmy do czynienia z Astezanem, franciszkańskim kazuistą urodzonym w Asti (Piemont), zmarłym w roku 1330262. Tym samym Mikołaj Brygier jawi się nam raczej jako kopista.

O Mikołaju Brygierze wspomina kronika klasztorna Mikołaja z Kra-kowa. Pochodził on z mieszczańskiej rodziny Brygierów, która w wie-ku XIV przybyła do Krakowa z Brzegu na Śląswie-ku. Był to ród wybitny, ponieważ jego przedstawiciele byli krakowskimi rajcami i ławnikami. Część Brygierów przyjęła z biegiem czasu szlachectwo. Mikołaj w roku 1421 wymieniony został jako student w krakowskim studium cyster-sów. Później za pontyfikatu opatów Pawła Paychbirnera (1426–1436) oraz Mikołaja Ederera (1436–1439), pracował w skryptorium. Był kopi-stą, który przepisał Speculum Wincentego z Beauvais i Catholicon oraz

Summa confessorum. Zmarł 6 marca 1438 r.