mniejszościach narodowych w Polsce

widzieli zagrożenie dla „żywiołu pols-kiego" i polskość rozumieli raczej jako narodowość niż przynależność państ-wową. Obóz Józefa Piłsudskiego, wy-powiadający się za walką zbrojną o niepodległość i za socjalizmem, nastę-pnie za koncepcjami federacyjnymi w Europie Wschodniej, wreszcie za Pol-ską rozumianą raczej jako państwo niż jako naród - sprzeciwiał się zasadni-czym poglądom endecji i był przez nią traktowany jako wrogi. Sądząc po

wy-powiedziach polityków i dziennikarzy, współcześnie często łatwiej jest ende-kom na emigracji zaaprobować „naro-dowy" i „realistyczny" program komu-nistów w Polsce niż działania opozy-cyjne, „zbyt aktywistyczne" i „nie słu-żące polskim interesom narodowym".

LIT.: Roman Dmowski, Pisma, Antoni Gmochowski i s-ka, Częstochowa 1938--1939; Tadeusz Bielecki, W szkole Dmow-skiego, Londyn 1960; Mariusz Kułakowski, Roman Dmowski w świetle listów i wspom-nień, Gryf, Londyn, t. I: 1968, t. II: 1972;

Jerzy Janusz Terej, Rzeczywistość i polity-ka. Ze studiów nad dziejami narodowej de-mokracji, Książka i Wiedza, Warszawa

1971; Wojciech Wasiutyński, Czwarte po-kolenie. Szkice z dziejów nacjonalizmu pol-skiego, Odnowa, Londyn 1982; Narodowa Demokracja. Antologia myśli politycznej

«Przeglądu Wszechpolskiego» (1895-1905), wybór, wstęp i opracowanie Barbary To-ruńczyk, Aneks, Londyn 1983.

episkopat - ogół biskupów, zwłaszcza ogół biskupów w danym kraju (na przykład episkopat Polski). Jest to określenie używane w Polsce przede wszystkim w odniesieniu do biskupów

5 2 «Europa»

Kościoła Rzymsko-Katolickiego, choć w innych wyznaniach także istnieje hierarchia duchowna i diecezjami kie-rują biskupi (na przykład w kościele prawosławnym lub anglikańskim).

W roku 1985 było w Polsce 86 bisku-pów Kościoła Rzymsko-Katolickiego, w tym 27 ordynariuszy diecezji. W skład episkopatu Polski wchodziło trzech kardynałów: kardynał Józef Glemp, arcybiskup metropolita gnieź-nieński i warszawski, kardynał Franci-szek Macharski, arcybiskup metropo-lita krakowski, i kardynał Henryk Gulbinowicz, arcybiskup metropolita wrocławski. Prócz wymienionych, arcybiskupami są także Bronisław Dąbrowski - sekretarz Konferencji Episkopatu Polski, i Jerzy Stroba -metropolita poznański.

Episkopat Polski zbiera się na kon-ferencjach, którym przewodniczy pry-mas - arcybiskup gnieźnieńsko-war-szawski. Istnieje Rada Główna Epis-kopatu, do której z urzędu wchodzą kardynałowie i arcybiskupi, a także biskupi z wyboru. Działa 29 komisji episkopatu (na przykład Komisja do Spraw Duchowieństwa, Komisja do Spraw Zakonnych, Komisja do Spraw Środków Społecznego Przekazu) oraz Rada Naukowa Episkopatu - powo-łana w roku 1973 pod przewodnic-twem kard. Karola Wojtyły; w roku 1985 Radzie przewodniczył bp Alfons

Nossol. W skład komisji episkopatu wchodzą biskupi, ale pracują w nich również księża, siostry zakonne i oso-by świeckie. Istnieje Komisja Wspól-na episkopatu i władz państwowych;

przewodniczącym strony kościelnej w Komisji Wspólnej jest kard. Franci-szek Macharski.

Episkopat wydaje komunikaty z konferencji plenarnych, wydawane są także komunikaty Rady Głównej Epi-skopatu. Episkopat zwraca się z listami do duchowieństwa i wiernych.

Propaganda państwowo-partyjna niekiedy silnie atakuje episkopat (tak było zwłaszcza w okresie stalinowskim lub w roku 1966, po wystosowaniu przez biskupów polskich listu do bis-kupów niemieckich). Ale zdarza się też szukanie porozumienia z

episkopa-tem lub z prymasem i zwalczanie „ek-stremistycznych księży" (tak było w stanie wojennym).

LIT.: Listy pasterskie episkopatu Polski 1945-1974, Editions du Dialogue, Paryż 1975; ks. Grzegorz Kalwarczyk, Struktura administracyjna Kościoła Rzymsko-Kato-lickiego, «Przegląd Katolicki* 1985,6 stycz-nia.

«Europa» - czasopismo zorganizowa-ne i przygotowazorganizowa-ne do druku po paź-dzierniku 1956 roku. Przygotowane były trzy numery. Pierwszy numer miał ukazać się na jesieni 1957 roku, ale władze na to nie zezwoliły.

Nieukaza-Europa Środkowa i Wschodnia 53 nie się pisma przyczyniło się do

wystą-pienia z PZPR tych redaktorów nie wydanej «Europy», którzy do PZPR należeli.

Redaktorem naczelnym był Jerzy Andrzejewski. W składredakcji wcho-dzili Stanisław Dygat, Paweł Hertz, Marek Hłasko, Mieczysław Jastrun (zastępca redaktora naczelnego) .Hen-ryk Krzeczkowski (sekretarz redak-cji), Janusz Minkiewicz, Zygmunt My-cielski, Adam Ważyk i Juliusz Żuław-ski (zastępca redaktora naczelnego).

LIT.: Paweł Hertz, List do redakcji,

«Twórczość» 1985, nr 2.

Europa Środkowa i Wschodnia. Nie-kiedy mówi się z osobna o Europie Środkowej i o Europie Wschodniej.

Czesi, Austriacy, Węgrzy, a również i Polacy często nie lubią, gdy sytuuje się ich w Europie Wschodniej.

Obszar ten jest przez różnych auto-rów odmiennie określany. Zgoda jed-nak panuje co do tego, że są to ziemie na zachód od Renu i na północ od Alp i że kraje skandynawskie do tego ob-szaru nie należą. Obszar ten w XIX wieku znajdował się (z nielicznymi wy-jątkami) pod władzą czterech impe-riów: Cesarstwa Rosyjskiego, Austro--Węgier, Niemiec i Turcji. Po pierw-szej wojnie światowej kraje tego rejo-nu na ogół odzyskały lub uzyskały nie-podległość, zaś po drugiej wojnie świa-towej znalazły się w strefie wpływów Związku Radzieckiego - j ako państwa uzależnione od tego kraju (państwa

„demokracji ludowej", a następnie

„socjalistyczne").

W Polsce na ogół spierano się, w jakiej mierze pomagać narodom Europy Środkowej i Wschodniej i z nimi współdziałać (do współdziałania zresztą na ogół potrzeba co najmniej dwu stron). W okresie uzależnienia Polski od Rosji (i później od Związku Radzieckiego) istnieli zawsze izolacjo-Wsci, którzy mówili: troszczmy się o

siebie, i niekiedy też sugerowali, że obojętność wobec losów sąsiadów nie naraża na gniew Rosji (lub ZSRR).

Przeciwieństwem izolacjonizmu jest idea „za waszą wolność i naszą" (która zresztą może mieć odmiany mniej lub bardziej radykalne), co najmniej jed-nak głosi się potrzebę wiedzy o naro-dach i krajach sąsiednich, nie roszcze-nia pretensji terytorialnych (na zasa-dach wzajemności) i pomagania naro-dom sąsiednim w pracy organicznej, zwłaszcza oświatowej i kulturalnej. W latach siedemdziesiątych i osiemdzie-siątych idee te aprobowała znaczna część opozycji w Polsce, która dość żywo interesowała się losem narodów w obozie radzieckim, a także losem mniejszości narodowych w Polsce.

Świadectwem tych postaw i zaintere-sowań było między innymi Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej, uchwalone w czasie Pierwszego Krajo-wego Zjazdu Delegatów „Solidarnoś-ci'',, była publicystyka «Tygodnika So-lidarność* lub ukazującego się w sta-nie wojennym pisma «Obóz», poświę-conego w znacznej części krajom Eu-ropy Środkowej i Wschodniej.

5 4 Federacja Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej

Federacja Socjalistycznych Związ-ków Młodzieży Polskiej. Organizacja utworzona 11 kwietnia 1973 roku, sku-piająca Związek Młodzieży Socjalisty-cznej, Związek Socjalistycznej Mło-dzieży Wiejskiej, Socjalistyczny Zwią-zek Studentów Polskich, ZwiąZwią-zek Harcerstwa Polskiego i Socjalistyczny Związek Młodzieży Wojskowej.

Utworzenie tej organizacji i jej nazwa były wyrazem oficjalnych dążeń do ujednolicenia życia społecznego i do upowszechnienia słów socjalizm lub socjalistyczny w odniesieniu do przed-sięwzięć dozwolonych, zalecanych i popieranych.

festiwal młodzieży w Warszawie. Fe-stiwale młodzieży to imprezy między-narodowe organizowane przez Świa-tową Federację Młodzieży Demokra-tycznej (międzynarodówkę młodzie-żową kierowaną przez ruch komuni-styczny). Od 1947 roku festiwale takie organizowano co dwa lata, kolejno w Pradze, Budapeszcie, Berlinie i Buka-reszcie. Piąty festiwal odbywał się w Warszawie i nosił nazwę „Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów o Pokój i Przyjaźń" (nazwa ta z dziwną składnią: „festiwal o coś" została zapewne niezbyt zgrabnie przetłuma-czona z rosyjskiego).

Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych władze bardzo

ograni-czały prywatne kontakty z zagranicą, nawet gdyby to miały być kontakty z osobami „postępowymi". Festiwal w Warszawie, mimo oficjalnego charak-teru, był okazją do takich kontaktów.

Do Warszawy przyjechało około 30 tysięcy osób z zagranicy, z przeszło 100 krajów.

W czasie festiwalu odbyły się liczne imprezy kulturalne, wśród których znaczną rolę odegrała Ogólnopolska wystawa młodej plastyki w Arsenale.

Wystawiono tam prace na ogół „zaan-gażowane", skierowane „przeciw woj-nie", ale zrywające z zasadami socrea-lizmu.

Festiwal nie był ani imprezą apolity-czną, ani opozycyjną, miał jednak

film 55

znaczenie, bo nie pasował do szarości ówczesnego życia i mógł ograniczyć sztywność oficjalnych organizacji mło-dzieżowych i panowanie nudy w sztu-ce.

XII festiwal młodzieży i studentów odbył się w Moskwie w lecie 1985 roku.

LIT.: Andrzej Osęka, Poddanie Arsena-łu. O plastyce polskiej 1955-1970, War-szawa 1971; Agnieszka Osiecka, Szpetni czterdziestoletni. Czytelnik, Warszawa 1985.

film. W czasie wojny - na emigracji i w Polsce w konspiracji - kręcono filmy dokumentalne. Powstawały one rów-nież po wojnie. Pierwszym polskim powojennym filmem fabularnym były Zakazane piosenki Leonarda Bucz-kowskiego (1947), film z niewielkimi wstawkami propagandowymi, ale jed-nak pokazujący okupacyjną Warsza-wę, powstanie i żołnierzy AK. Następ-nie produkowano po kilka filmów fabularnych rocznie, wśród nich o nie-dawnej przeszłości wojennej mówiły Ostatni etap Wandy Jakubowskiej (1948) i Ulica Graniczna Aleksandra Forda (1949).

W listopadzie 1949 roku na Zjeździe Filmowców w Wiśle ogłoszono i zaak-ceptowano konieczność stosowania metody „socrealizmu" w filmie. Na-kręcono sporo filmów „produkcyj-nych", na ogół o współzawodnictwie pracy, a także film o Karolu Świer-czewskim, w którym napiętnowano Powstanie Warszawskie, opozycję po-wojenną i odchylenie prawicowo-na-cjonalistyczne w PPR (.Żołnierz zwy-cięstwa Wandy Jakubowskiej, 1953).

Polityczny był również film o młodzie-żowej konspiracji organizowanej przez agenta (Piątka z ulicy Barskiej Alek-sandra Forda, 1954).

W roku 1955 filmem Pokolenie de-biutował Andrzej Wajda. Ówczesne zmiany w kulturze odnosiły się

rów-nież do filmu, zrywano z socrealiz-mem, pojawiły się filmy usiłujące po-kazać okupację niemiecką lub nawet czasy bardziej współczesne: Kanał (1957) i Popiół i diament (1958) And-rzeja Wajdy, Eroica (1958) i Zezowate Szczęście (1960) Andrzeja Munka.

Wspólny pokój według Uniłowskiego (1959), Jak być kochaną według Kazi-mierza Brandysa (1963).

Młodzi reżyserzy próbowali robić filmy o współczesności, za które ich oficjalnie krytykowano. Przykładem mogą być Nóż w wodzie Romana Po-lańskiego (1962), Walkower (1965), Rysopis (1965) i Bariera (1966) Jerze-go SkolimowskieJerze-go. Obydwaj są znani także dzięki filmom nakręconym na-stępnie za granicą.

Po roku 1956 osiągnięciem plastycz-nym były animowane filmy krótkome-trażowe Jana Lenicy i Waleriana Bo-rowczyka, a następnie między innymi Witolda Giersza i Daniela Szczechury.

Film dokumentalny umiał być kry-tyczny, ale słabo docierał do widza.

Na rozpowszechnianie tych filmów

56 filozofia

nakładano ograniczenia, niekiedy nie rozpowszechniano ich w ogóle, cza-sem pokazywano tylko w klubach fil-mowych.

Z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych należy wymienić Człowieka z marmuru (1977) i Czło-wieka z żelaza (1981) Andrzeja Wajdy filmową panoramę współczesnej hi-storii Polski.

Okres stalinowski przypomniano w takich filmach jak Dreszcze Wojcie-cha Marczewskiego lub PrzesłuWojcie-cha- Przesłucha-nie Ryszarda Bugajskiego. Pierwszy z nich oficjalnie ostro skrytykowano, drugi (podobnie jak wiele innych fil-mów nie po myśli władz państwowych) nie został dopuszczony na ekrany.

LIT.: Jerzy Toeplitz, Dwadzieścia pięć lat filmu Polski Ludowej, PWN, Warszawa 1969; Historia filmu polskiego, tom III:

«1939-1956», WAiF, Warszawa 1974; Jacek Fuksiewicz, Film i telewizja w Polsce, War-szawa 1975; L. Trzynadlowski (red.), Pol-ska szkoła filmowa. Poetyka i tradycja, Wrocław 1976.

filozofia. We wczesnych latach pięć-dziesiątych filozofia była bezpośred-nio podporządkowana polityce partii i ideologii radzieckiej. Partyjni pracow-nicy „frontu ideologicznego"

twierdzi-li, że ostateczne rozstrzygnięcie kwe-stii filozoficznych zawarte jest w książ-ce Lenina Materializm a empiriokryty-cyzm oraz w IV rozdziale Krótkiego kursu historii WKP(b), wydanym tak-że osobno jako praca Józefa Stalina O materializmie dialektycznym i history-cznym.

Potępiano tak zwaną filozofię bur-żuazyjną, której zarzucano idealizm (był to epitet o wielkiej pojemności i niewielkiej treści, często używany przez autorów marksistowskich).

Intensywnie zwalczano filozofię w dotychczasowym tego słowa znacze-niu, a w tym dotychczasową filozofię w Polsce, zwłaszcza filozofię dążącą do wyjaśniania pojęć i do ścisłości rozu-mowań, zbliżoną do pozytywizmu lo-gicznego (prace Kazimierza Ajdukie-wicza), a także filozofię katolicką i fenomenologię Romana Ingardena.

Sposobem rozwiązywania zagad-nień filozoficznych było przytaczanie i komentowanie cytatów z pism tak zwanych klasyków, znanych też pod skrótową nazwą MELS (Marks, Engels, Lenin, Stalin).

Filozofia, tak jak inne dziedziny twórczości, nauki i kultury, odrodziła się w znacznej mierze w połowie lat

frakcje w PZPR 57

pięćdziesiątych, między innymi zaczę-to wówczas znowu publikować prace filozoficzne Kazimierza Ajdukiewicza (zm. 1963) i Romana Ingardena (zm.

1970). Propagandyści partyjni i mar-ksiści próbowali jednak w filozofii wrócić do tradycji „partyjności" i ideo-logizacji. Niektórzy („rewizjoniści") chcieli marksizm „rozwijać", a nawet

,wzbogacać", co narażało ich na kry-tykę partyjną i utrudnienia w pracy za-wodowej, czasem podobne do tych, jakie spotykały poprzednio filozofów nie deklarujących się jako marksiści.

LIT.: Czasopisma: «Przegląd Filozoficz-ny® (1898-1950), «Ruch FilozoficzFilozoficz-ny®

(1911-1950, wznowiony po roku 1956),

«Kwartalnik Filozoficzny* (1922-1950),

«Studia Philosophica* (1935-1950), «Myśl Filozoficzna* (1951-1957), «Studia Filozofi-czne* (od roku 1957); Kazimierz Ajdukie-wicz, Zagadnienia i kierunki filozofii. Teo-ria poznania. Metafizyka, Czytelnik, War-szawa, wyd. I: 1949, wyd. II: 1983.

finanse - gospodarka pieniężna, wy-datki i dochody.

Plan wydatków i dochodów nosi na-zwę budżetu.

Finanse publiczne to finanse pań-stwa i związków prawa publicznego (finanse samorządowe, komunalne).

Mówi się także o finansach przedsię-biorstw, banków, spółek ubezpiecze-niowych i innych jednostek gospodar-czych.

Wpływ na finanse - decydowanie o dochodach i wydatkach - jest w nie-których krajach (tak jak w Stanach Zjednoczonych) podstawowym sposo-bem kształtowania przez parlament polityki rządu.

W państwie komunistycznym real-nie przepływające pieniądze to wyna-grodzenia za pracę i inne sumy pła-cone poszczególnym ludziom przez Państwo (na przykład renty i emerytu-ry) oraz sumy wpłacane przez poszcze-gólnych ludzi państwu jako podatki i

n n e opłaty, zwłaszcza za towary i

usługi.

Wielkość pozycji w budżecie pańs-twa zależy od cen, w których oblicza się wpływy i wydatki w danej dziedzi-nie. Na przykład obrona narodowa jest tania (podaje się, że wydatki na nią są niższe niż na oświatę i wychowa-nie) . Widocznie państwo - maj ąc w tej sprawie swobodę decyzji - wyznaczyło niskie ceny (koszty) czołgów i rakiet.

LII'.: Finanse Polski Ludowej, PWN, Warszawa 1975; Z. Fedorowicz, Finanse w gospodarce socjalistycznej, Warszawa 1976;

J. Harasimowicz, Finanse i prawo finanso-we, Warszawa 1977.:

frakcje w PZPR. Statut PZPR zaka-zuje „działań o charakterze frakcyj-nym", to znaczy organizowania się i działania w partii grup o wspólnym stanowisku różniącym się od polityki kierownictwa partii. Według statutu dopuszczalne są w partii różnice, ale tylko indywidualne bez porozumień grupowych, i jedynie przed podjęciem decyzji przez kierownictwo.

Rzeczywistość nieco różni się od po-stulatów statutu. Na podstawie relacji działaczy partyjnych można stwier-dzić, że na najwyższych szczeblach PZPR zdarzają się porozumienia i układy; działacze skłonni są poprzeć awans kogoś, kogo uważają za „swo-jego człowieka". Ale wiadomo też, że takie układy są zmienne. We wzajem-nym zwalczaniu się odgrywało czasem rolę zabarwienie ideologiczne. Nie by-ły to jednak zróżnicowania pogłębio-ne i wyraźpogłębio-ne. W roku 1948 zwalczano

„odchylenie prawicowo-nacjonalisty-czne", w roku 1956 „puławianie" zwal-czali „natolińczyków", w roku 1968

„moczarowcy" - „syjonistów". Wobec specyfiki „życia wewnątrzpartyjnego"

(jednolitości głoszonej na zewnątrz i wymaganej wewnętrznie) wszystkie te zróżnicowania są ułomne i mętne, sta-nowią materiał dla dowolnych inter-pretacji i plotek wewnątrzpartyjnych

oraz dla dziennikarzy zachodnich,

któ-58 Front Jedności Narodu (FJN) rzy opierają na tych plotkach swoje korespondencje.

LIT.: Witold Jedlicki, Klub Krzywego Kola, Instytut Literacki, Paryż 1963; Teresa Torańska, Oni, Przedświt 1985.

Front Jedności Narodu (FJN) - orga-nizacja powołana w listopadzie 1956 roku na miejsce Frontu Narodowego.

FJN wystawi! jedyną listę kandydatów w wyborach do Sejmu w 1957 roku.

Partia komunistyczna, zgodnie z twier-dzeniami oficjalnymi, była „czołową siłą" lub „przewodnią siłą ideową"

FJN.

Na czele Frontu Jedności Narodu stał Ogólnopolski Komitet, a ponadto istniały komitety terenowe w zmienia-jących się jednostkach podziału tery-torialnego: wojewódzkie, powiatowe, miejskie i dzielnicowe, a także, co naj-mniej w teorii, gminne, gromadzkie, wiejskie i nawet blokowe. Na ogół nie prowadziły one dostrzegalnej działal-ności — poza firmowaniem jedynych zgłaszanych list kandydatów w wybo-rach do Sejmu i rad narodowych.

W ordynacji wyborczej z 17 stycznia 1976 roku ustalono, że Front Jedności Narodu jest jedyną organizacją upra-wnioną do ustalania list kandydatów na posłów i na radnych do rad narodo-wych.

Wzmianka o FJN znalazła się w konstytucji PRL dzięki poprawkom uchwalonym w lutym 1976 roku.

FJN był ledwie widoczny w czasach

„Solidarności", zanikł w stanie wojen-nym, zaś oficjalnie przestał istnieć w roku 1983, kiedy to w konstytucji PRL miejsce FJN zajął PRON - Patrioty-czny Ruch Odrodzenia Narodowego.

Przewodniczącymi prezydium Ogól-nopolskiego Komitetu FJN byli Alek-sander Zawadzki (1957-1964), Edward Ochab (1964-1968), Marian Spychal-ski (1968-1971), Janusz GroszkowSpychal-ski (1971-1976), Henryk Jabłoński (1976--1983).

LIT.: Założenia organizacyjne

Komite-tów Frontu Jedności Narodu, Warszawa 1973.

front narodowy - nazwa nadawana ugrupowaniom politycznym, kiero-wanym przez partie komunistyczne.

Uprzywilejowana i przywódcza rola tych partii często nie jest wprost przy-znawana i mówi się czasem o „współ-działaniu" i „współpracy" partii i or-ganizacji, wśród których partia komu-nistyczna odgrywa jednak „znaczną rolę".

Swego rodzaju frontem narodowym była zorganizowana przez PPR Kra-jowa Rada Narodowa lub nieco póź-niejszy PKWN, a także Blok Stron-nictw Demokratycznych, występujący w wyborach do Sejmu w styczniu 1947 roku.

Wyrażenia „Front Narodowy" (pi-sanego z dużych liter) użyto jako na-zwy organizacji występującej w nastę-pnych wyborach do Sejmu (w roku 1952). Przed kolejnymi wyborami (w roku 1957) powołano Front Jedności Narodu.

LIT.: J. Pawłowicz, Strategia frontu na-rodowego PPR (III 1943-VII1944), War-szawa 1975.

Fundacja Rolnicza - idea (w połowie roku 1985 - niezrealizowana)

wspie-fundamentalizm 59

ranią rolnictwa indywidualnego pod patronatem Episkopatu Polski, za pie-niądze zagraniczne, przy poparciu epi-skopatów Europy Zachodniej i Ame-ryki Północnej. Fundacja zakupywa-łaby za granicą środki produkcji użyte-czne w rolnictwie, odsprzedawałaby je w Polsce i uzyskane fundusze zużywa-łaby na wspieranie produkcji rolnej i poprawę warunków życia na wsi. Idea ta została przedstawiona władzom państwowym we wrześniu 1982 roku.

9 czerwca 1984 roku prymas Józef Glemp powołał 12-osobowy Komitet Organizacyjny Fundacji Rolniczej, z przewodniczącym prof. Andrzejem Stelmachowskim.

LIT.: Bogusław Gałęski, Uwagi o Fun-dacji Rolniczej, «Aneks» 1984, nr 36; Uwie-rzyć we własne siły. Rozmowa z prof. And-rzejem Stelmachowskim, «Przegląd Katoli-cki* 1984,12 sierpnia.

fundamentalizm - dążenie do reali-zacji stawianych celów politycznych, choćby wbrew własnej wygodzie, opo-rom przeciwnika i możliwości przegra-nej. Niekiedy uznaje się, że przeci-wieństwem fundamentalizmu jest pra-gmatyzm (oportunizm). W istocie w działaniach politycznych splata się zwykle uwzględnianie celów i warun-ków, czasem łatwiej jest mówić o pro-porcji ostrożności i ryzyka. Funda-mentaliści domagają się działań rady-kalnych, utrwalania zdobyczy, zwłasz-cza gdy istnieje silny ruch społeczny, tak jak w okresie jawnego działania

„Solidarności".

O przeciwstawieniu fundamenta-lizm-pragmatyzm mówiło się podczas legalnego działania „Solidarności" (w latach 1980-1981), między innymi w czasie Pierwszego Zjazdu Delegatów i przy opracowywaniu programu związ-ku. Jednak program i postępowanie związku w nikłej mierze uwzględniały stanowisko „fundamentalistów". Po-stulowano porozumienie społeczne i starano się wybierać drogę „realistycz-ną". Odpowiedzią władz był stan wo-jenny, w którym znowu pragmatycy spierali się z fundamentalistami: prag-matyzm dostrzegano w oświadcze-niach i propozycjach TKK i Lecha Wałęsy, fundamentalizm - w wystą-pieniach ośrodków opiniotwórczych i organizacyjnych, takich jak „Niepo-dległość" i „Solidarność Walcząca".

LIT.: Leszek Nowak, «Pragmatyzm i fundamentalizm*, w: Ani rewolucja ani ewolucja, Dialog, Frankfurt/Main 1984.

60 «Gazeta Ludowa»

«Gazeta Ludowa» - pismo Polskiego Stronnictwa Ludowego, wydawane w latach 1944-1945. W pierwszych latach istnienia było to pismo opozycyjne, choć bardzo intensywnie cenzurowa-ne. W roku 1946 aresztowano kilku pracowników redakcji, wraz z redak-torem naczelnym Zygmuntem Augu-styńskim. W sierpniu 1947 roku Zyg-munta Augustyńskiego skazano na 15 lat więzienia i od roku 1947 pismo B wraz ze zmianą charakteru PSL-prze-stało być opozycyjne.

LIT.: Kazimierz Bagiński, Cenzura w Polsce, «Zeszyty Historyczne® 1965, z. 8 Generalna Gubernia (GG) - wyraże-nie potoczne, oficjalwyraże-nie nazywana Ge-neralnym Gubernatorstwem (Gene-ralgouvememenf); nazwa części ziem polskich okupowanych i administro-wanych przez Niemców.

Generalną Gubernię utworzono w październiku 1939 roku. Jej granice powstały w rezultacie ustaleń radzie-cko-niemieckich w sierpniu i wrześniu 1939 roku (na wschodzie) oraz w rezul-tacie włączenia części przedwojenne-go terytorium polskieprzedwojenne-go bezpośrednio do Niemiec (na zachodzie i północy).

Generalna Gubernia składała się z czterech dystryktów: krakowskiego, lubelskiego, radomskiego i warszaws-kiego. Po ataku Niemiec na ZSRR przyłączono do Generalnej Guberni dystrykt galicyjski. Generalnym gu-bernatorem był (do roku 1945) Hans Frank, jego siedzibą był Kraków.

Polityka niemiecka w Generalnej Guberni miała na celu przede wszyst-kim eksploatację gospodarczą oraz

Z procesu Zygmunta Augustyńskiego i innych, sierpień 1947

Głos» 61

zniszczenie możliwości oporu, co sta-rano się uzyskać stosuj ąc terror i

zniszczenie możliwości oporu, co sta-rano się uzyskać stosuj ąc terror i