bie i w pewnym stopniu odwołują się do woli obywateli, ale stwarzają takie warunki, aby wynik był z góry zapew-niony.
W głosowaniu ewentualny wybór polega na tym, czy głosować, czy nie.
Może też polegać na tym, czy oddać głos ważny, czy nie. Głosowanie może być okazją do demonstracji politycz-nych, ale - w odróżnieniu od wybo-rów - nie jest to najlepsza okazja do tego, aby wywierać wpływ na sprawy polityczne.
Terminem „głosowanie" określa się także plebiscyty. Referendum w
czer-gospodarka 63
wcu 1946 roku (plebiscyt, w którym odpowiadano na trzy pytania) nazwa-no „głosowaniem ludowym".
LIT.: Zespół „3 x 5", Sprawozdanie z akcji „3 x 5" w województwie stołecznym warszawskim, Nowa, 1984.
Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk - na ogół nazywany cenzu-rą, początkowo nosił nazwę „Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Wi-dowisk"; został oficjalnie utworzony na mocy dekretu z 5 lipca 1946 roku jako organ podległy bezpośrednio pre-zesowi Rady Ministrów (cenzura dzia-łała wcześniej bez podstawy prawnej).
Na czele GUKPPiW stał dyrektor, na-stępnie naczelny dyrektor (od 1948 ro-ku) i prezes (od 1953 roro-ku).
W dekrecie powołującym GUK-PPiW następująco określono jego za-dania: „kontrola rozpowszechniania wszelkiego rodzaju utworów za pomo-cą druku, obrazu i żywego słowa; kon-trola ta ma na celu zapobieżenie a) go-dzeniu w ustrój Państwa Polskiego, b) ujawnianiu tajemnic państwowych, c) naruszaniu międzynarodowych stosun-ków Państwa Polskiego, d) naruszaniu prawa i dobrych obyczajów, e) wpro-wadzaniu w błąd opinii publicznej przez podawanie wiadomości niezgod-nych z rzeczywistością".
W dekrecie z 28 lipca 1948 roku do-dano jeszcze udzielanie zezwoleń na wydawanie czasopism oraz kontrolę zakładów poligraficznych.
Ustawa z 31 lipca 1981 roku mówi o tym, że „organami kontroli publikacji i widowisk są: 1) okręgowe urzędy kon-troli publikacji i widowisk, działające jako organy pierwszej instancji (...), 2) Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk, działający jako centralny organ w sprawach kontroli publikacji i widowisk" (art. 3). Zgodnie z art. 6:
Główny Urząd podlega Radzie Państwa. 2. Prezesa Głównego
Urzę-du i wiceprezesów powołuje i odwo-łuje Rada Państwa".
Wedle rocznika statystycznego - w roku 1983 GUKPiW zatrudniał 450 osób, z czego 350 w urzędach tereno-wych.
LIT.: Czarna księga cenzury PRL, Aneks, Londyn, t. I: 1977, t. II: 1978; Ja, cenzor. Z K-62, byłym pracownikiem Głó-wnego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk rozmawia Barbara N. Łopieńska,
«Tygodnik Solidarność* 1981, nr 6; Jerzy Bafia, Prawo o cenzurze, Książka i Wiedza, Warszawa 1983.
gospodarka - w krajach komunistycz-nych gospodarka jest „uspołecznio-na", to znaczy państwowa. Państwo decyduje o inwestycjach, o tym co pro-dukować, o cenach i płacach, o tym, ile wydrukować pieniędzy.
W gospodarce „nieuspołecznionej"
co najmniej część tych decyzji podej-mowana jest niezależnie i w różny spo-sób przez różnych uczestników proce-sów gospodarczych, natomiast pańs-two podejmuje na ogół tylko niektóre
64 granice
decyzje finansowe.
Ogółem w gospodarce polskiej w roku 1983 pracowało 17 milionów lu-dzi, z tego 12 milionów w gospodarce państwowej. Spośród tych 12 milio-nów - 3,6 miliona pracowało w prze-myśle i 3,6 miliona w rolnictwie „uspo-łecznionym".
Dla ludzi zatrudnionych w gospo-darce państwowej pracodawca jest w istocie jeden: jest to scentralizowany aparat gospodarczy. Usunięcie z pracy i przesunięcie na niższe stanowisko jest przez ten aparat stosowane jako kara wobec opornych.
W latach 1980-1981 „Solidarność"
stała się względnie jednolitą organiza-cją, która po raz pierwszy mogła sta-nowić przeciwwagę dla państwa jako względnie jednolitego pracodawcy.
LIT.: Stanisław Wellisz, The Economies of the Soviet Bloc. A Study of Decision Making and Resource Allocation, McGraw--Hill, New York 1964; Janusz Kaliński, Zbi-gniew Landau (red,), Gospodarka Polski Ludowej 1944-1945, Książka i Wiedza, War-szawa, t. 1: 1975, t. 2: 1976; Jerzy Bartecki, Gospodarka na manowcach, Instytut Lite-racki, Paryż 1979; Zbigniew Marian Fallen-buchl, Polityka gospodarcza PRL, Odno-wa, Londyn 1980; Andrzej Jezierski, Bar-bara Petz, Historia gospodarcza Polski Ludowej 1944-1975, PWN, Warszawa 1980;
Waldemar Kuczyński, Po wielkim skoku, PWE, Warszawa 1981; Andrzej K. Koźmiń-ski, Po wielkim szoku, PWE, Warszawa 1982.
granice. Wschodnia i zachodnia gra-nica Polski ulegała częstym zmianom (granica wschodnia Wielkiego Księs-twa Litewskiego kurczyła się w XVI i XVII wieku, w wyniku czego wschod-nia granica Rzeczypospolitej przesu-wała się znacznie bardziej niż granica zachodnia). Granice południowe i pół-nocne przesuwały się niekiedy, ale niedaleko i w sposób istotniejszy od-bywało się to wraz z ruchem granicy wschodniej i zachodniej.
Przedwojenna wschodnia granica Polski była wytyczona w traktacie rys-kim z 18 marca 1921 roku.
W układzie Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku strefy wpływów Niemiec i ZSRR na terenie Polski roz-graniczono „w przybliżeniu wzdłuż li-nii Narwi, Wisły i Sanu".
W latach 1939-1941 przez teryto-rium Polski przebiegała granica mię-dzy Trzecią Rzeszą i ZSRR (ustalona 28 września 1939 roku i przesunięta na wschód w porównaniu z linią traktatu Ribbentrop-Mołotow).
W umowie polsko-radzieckiej z 30 lipca 1941 roku ZSRR uznał, że „ra-dziecko-niemieckie układy, tyczące terytorialnych zmian w Polsce, straciły swoją moc". Natomiast w oświadcze-niu z z 11 stycznia 1944 roku rząd ZSRR stwierdził, że traktat ryski był niesprawiedliwy i że granica powinna być wytyczona na podstawie linii Cur-zona. O linii Curzona jako wschodniej granicy Polski mówiono na konferen-cji w Jałcie w lutym 1945 roku. Układ o granicy z ZSRR dostosowujący ją do postulatów radzieckich zawarł Tym-czasowy Rząd Jedności Narodowej 16 sierpnia 1945 roku.
O przesunięciu zachodnich granic powojennej Polski była mowa w cza-sie drugiej wojny światowej, wspomi-nano o linii Odry i Nysy, ale nie od ra-zu było jasne, o którą Nysę chodzi. O granicy wzdłuż Nysy Łużyckiej i o Świ-noujściu dla Polski mówił komunikat konferencji w Poczdamie z 2 sierpnia 1945 roku.
Powojenną zachodnią granicę Pol-ski uznała NRD jako „ustaloną i ist-niejącą" w układzie w Zgorzelcu z 6 lipca 1950 roku. To jednak nie było niespodziewane. Tę granicę uznała także RFN w układzie ze Związkiem Radzieckim z 12 sierpnia 1970 roku i w układzie z Polską z 7 grudnia 1970 roku.
66 grudzień
LIT.: G. R. Gayre, Teuton and Slavon the fc 'jsh Frontier. A Diagnosis of the Racial BJteofthe Germano-Polish Border-lands with Sjggestions for the Settlement of German and SIav Claims, Eyre and Spottis-wode, London 1944; Kazimierz Rosen-Za-wadzki, Karta buduszczej Jewropy, «Studia z dziejów ZSRR i Europy Środkowej® 1972, t. 8; Andrzej Albert, Wschodnie granice Polski, «Zeszyty Historyczne® 1980, z. 53;
Norman Davies; «Granice» (rozdz. z książ-ki God's Playground. A History of Poland, Clarendon Press, Oxford, t. II), przekład polski: Granice w czasach najnowszych,
«Zeszyty Historyczne® 1984, z. 68.
grudzień. Jeden z polskich miesięcy -o znacznym nagr-omadzeniu wydarzeń (a później rocznic). Był grudzień 1970 roku i grudzień 1981 roku.
1970
(1) W roku 1970władze chciały osią-gnąć równowagę na rynku przez pod-wyżkę cen żywności (ogłoszoną 12 gru-dnia). Podwyżka wywołała strajki i demonstracje robotnicze, zwłaszcza na Wybrzeżu. 15 grudnia w Gdańsku demonstranci podpalili budynek Ko-mitetu Wojewódzkiego PZPR. Woj-sko strzelało do demonstrantów. 16 grudnia oddziały wojskowe strzelały do robotników próbujących opuścić stocznię gdańską, a 17 grudnia rano
-do robotników idących -do pracy w sto-czni gdyńskiej. 17 grudnia strzelano do demonstrantów w Gdyni, do stocznio-wców w Szczecinie, 18 grudnia do ro-botników w Elblągu. Straty w grudniu 1970 roku trudno ocenić. Pogrzeby ofiar odbywały się w tajemnicy, groby znikały. Walka wojska z robotnikami pozostawiła trwałe ślady w pamięci robotników i w pamięci narodowej -śpiewano wtedy: „to partia strzela do robotników".
19 grudnia zebrało się Biuro Polity-czne KC PZPR, 20 grudnia zebrał się Komitet Centralny. Dokonano zmian we władzach, pojawił się nowy pierw-szy sekretarz KC (Edward Gierek), przyznano się do niektórych błędów i ogłoszono, że polityka władz pod pew-nymi względami ulegnie zmianom.
(2) Grudzień 1981 roku to stan wo-jenny, akcja internowań, blokada ko-munikacji, strajki, zwłaszcza w niach śląskich, ataki ZOMO na kopal-nie, śmierć górników z kopalni „Wu-jek", Tym razem nie było zmian we władzach, zmieniło się życie w Polsce.
„Solidarność" i inne organizacje spo-łeczne przestały być legalne, władze przestały je tolerować. Życie społe-czeństwa i życie państwa rozeszły się w znacznym stopniu. Wzmocniło się na-tomiast życie społeczne - podziemne i niezależne. Bojkot niektórych instytu-cji państwowo-partyjnych polegał na tym, że propagandowe działania ofi-cjalne uznano za bliżone do działań re-presyjnych i starano się je pozostawić komunistom, ludzie starali się nie po-pierać swym nazwiskiem oficjalnych akcji propagandowych.
LIT.: (1) Poznań 1956 - grudzień 1970, Instytut Literacki, Paryż 1971; Rewolta szczecińska i jej znaczenie, Instytut Literac-ki, Paryż 1971; Grudzień 1970. Wybór do-kumentów. Gdańsk-Gdynia-Elbląg, Wy-dawnictwo „Gdański Sierpień" [1980 lub 1981]; Mieczysław F. Rakowski, Przesilenie grudniowe. Przyczynek do dziejów najnow-szych, PIW, Warszawa 1981; Małgorzata
Niezabitowska, Sztandar i drzwi, «Tygod-nik Solidarność* 1981, nr 37; Zygmunt Ko-rybutowicz, Grudzień 1970, Instytut Litera-cki, Paryż 1983; (2) Piotr Spiski (opr.), Od
trzynastego do trzynastego. Analizy, doku-menty, relacje, Polonia Book Fund, Lon-dyn 1983.
6 8 handel wewnętrzny
handel wewnętrzny. We współczes-nej Polsce odróżnia się handel pań-stwowy, spółdzielczy i prywatny. W roku 1983 było 23 tysiące sklepów pań-stwowych, 96 tysięcy spółdzielczych i 18 tysięcy prywatnych.
Różnice między handlem państwo-wym i spółdzielczym są jednak niezbyt wyraźne (istnienie tych różnic zależy od sposobu organizacji spółdzielczoś-ci, trudno się ich dopatrzyć, jeśli spół-dzielczość jest w państwie scentralizo-wana, wolność zakładania spółdzielni jest ograniczona i niezbędnym warun-kiem założenia spółdzielni jest zgoda odpowiedniej centrali).
Handel państwowy dzieli się na ryn-kowy i zaopatrzeniowy. Ten ostatni dostarcza towary jednostkom „gospo-darki uspołecznionej", czyli państwo-wej.
Handel prywatny od lat czterdzies-tych ograniczano i niszczono, zwłasz-cza wiosną 1947 roku w akcji nazwanej
„bitwą o handel". Później bywało róż-nie. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych liczba sklepów pry-watnych rosła, w roku 1970 wynosiła 7 tysięcy, zaś w roku 1980 przekroczyła 10 tysięcy.
Handel na wsi upaństwowiono (no-minalnie uspółdzielczono). Zajmuje się nim Centrala Rolniczych Spółdziel-ni „Samopomoc Chłopska". W mieś-cie podobną rolę pełni Związek Spół-dzielni Spożywców „Społem".
handel zagraniczny - we współczesnej Polsce jest zmonopolizowany przez państwo, na ogół zajmowały się nim wyspecjalizowane państwowe przed-siębiorstwa handlu zagranicznego i tyl-ko wyjąttyl-kowo mogły to robić przed-siębiorstwa przemysłowe wytwarzają-ce sprzedawane towary.
W oficjalnych wyliczeniach odnoszących się do handlu zagranicznego -stosuje się umowne przeliczniki, takie jak fikcyjna waluta „zloty dewizowy"
(zakładano, że dolar jest wart od 3 do 4 złotych dewizowych, zaś rubel stoi wyżej i jest wart 4,4 złotych dewizo-wych).
Po wojnie do roku 1981 na ogół im-portowano więcej niż eksim-portowano.
harcerstwo 69
~ 0«£CCI»0 . S o j u i "
- » y * t » m efisrgatyczny .Pokoi"
Nosi to nazwę ujemnego salda handlu zagranicznego. W latach 1982-1983 sy-tuacja się odwróciła: więcej ekspor-tuje się niż imporekspor-tuje.
Do roku 1978 wielkości importu i eksportu rosły z roku na rok. W latach 1979-1981 wielkości te z roku na rok się zmniejszały. W roku 1982 import znowu zmniejszył się, natomiast eks-port się zwiększył. W roku 1983 oby-dwie wielkości wzrosły, z tym że eks-port bardziej.
LIT.: P. Bożyk, B. Wojciechowski,Han-del zagraniczny Polski 1945-1969, War-szawa 1971; A. Nove, East-West Trade:
Problems, Prospects, Issues, Sage, Beverly Hills 1978; P. Marer, J. M. Montias (ed.), East European Integration, Indiana Uni-versity Press, Bloomington 1980; U. Pło-wieć, Handel zagraniczny, PWE, Warszawa 1982.
harcerstwo - ideowo-wychowawcza organizacj a młodzieżowa, która w Pol-sce była niekiedy organizacją patrioty-czną, zbliżoną do wzorów skautingu, nawet wojskową, kiedy indziej zaś zbliżał a się bardzo do wzorów radziec-kiej organizacji wychowawczej: pio-nierów.
Pierwsze drużyny harcerskie w Pol-sce powstały najpierw w zaborze au-striackim w roku 1911 i wkrótce w dwu pozostałych zaborach. W roku 1916 w zaborze rosyjskim powołano Związek
Harcerstwa Polskiego. Przed drugą wojną światową było około 200 tysięcy harcerzy. W okresie wojny harcerstwo działało konspiracyjnie - jako „Szare Szeregi" i organizacja harcerek „Bądź Gotów". Z obozem narodowej demo-kracji związane było Harcerstwo Pols-kie. Harcerze z Szarych Szeregów oka-zali bohaterstwo w akcji małego sabo-tażu, w walce dywersyjnej i zwłaszcza w walkach w Powstaniu Warszawskim.
7 0 harcerstwo
W grudniu 1944 roku powołano w Lublinie Związek Harcerstwa Pols-kiego (nazwę tę użyto więc po raz dru-gi). ZHP istniał do roku 1950, następ-nie zachowano drużyny harcerskie tyl-ko w sztyl-kołach podstawowych - pod nazwą Organizacja Harcerska - kiero-wane przez instruktorów ZMP. Od sierpnia 1956 roku wyodrębniono Or-ganizację Harcerską Polski Ludowej, podporządkowaną jednak ZMP. W Organizacji Harcerskiej zerwano z mundurami i symboliką harcerską, stroje i symbole upodobniono do ra-dzieckich: najważniejszym z nich była czerwona chusta, o której mówiono, że jest częścią czerwonego sztandaru.
W grudniu 1956 roku na zjeździe w Łodzi powołano po raz trzeci ZHP i w zasadzie powrócono do tradycyjnych metod harcerskich, do stopni i spraw-ności. Powrót ten jednak napotkał przeciwdziałanie ze strony Komendy Głównej ZHP, dążącej do upolitycz-nienia harcerstwa i dostosowania go
do polityki oficjalnej. Od roku 1959 statut ZHP stwierdza, że harcerstwo działa „pod ideowym przewodnict-wem PZPR".
W przyrzeczeniu harcerskim w la-tach czterdziestych była jeszcze mowa o Bogu, w roku 1950 pojawiła się
„sprawa socjalizmu", w roku 1956 zni-kła i w roku 1964 powróciła.
W roku 1976 ZHP wszedł w skład Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej.
Powołanie „Solidarności" sprzyjało ożywieniu niezależnego harcerstwa, co wyraziło się między innymi w dzia-łaniu Kręgów Instruktorskich im. An-drzeja Małkowskiego. Po stanie wo-jennym oficjalne tendencje do upoli-tycznienia i podporządkowania har-cerstwa znowu przybrały na sile.
LIT.: Harcerki 1939-1945, PWN, War-szawa 1973; Aleksander Kamiński, Antoni Wasilewski, Józef Grzesiak „ Czarny", Spot-kania, Paryż 1981; L. Marszalek, Ideowe i wychowawcze wartości harcerstwa, «Więź»
1981, nr 9.
historia 71
historia. Słowo historia oznacza dzie-je, przebieg wydarzeń w czasie lub opowieść o tym przebiegu, którą his-torycy, jeśli dobrze wykonują swój zawód, starają się zbliżać do prawdy.
Niekiedy też starają się nie pomijać ważnych wydarzeń, to znaczy ważnych dla ludzi, którzy brali w nich udział lub o nich wiedzieli, i wydarzeń, bez któ-rych inne trudno zrozumieć i wyjaśnić.
W różnych okresach i systemach społecznych, ale szczególnie w pań-stwach komunistycznych, historia-ja-ko bieg dziejów i jahistoria-ja-ko opowieść - j e s t terenem argumentacji politycznej, w obozie radzieckim ma dowodzić słusz-ności i wyższości socjalizmu-komu-nizmu nad czymkolwiek innym („his-toria jest po naszej stronie"). W teraź-niejszości znaczy to, że ZSRR powi-nien wspierać władzę komunistyczną („ustrój socjalistyczny") w poszczegól-nych państwach i nie pozwalać tej wła-dzy upaść, bo wtedy okazałoby się, że historia może biec w różnych kierun-kach (raz przyznaje komunistom ra-cję, innym razem im się sprzeciwia).
Wyjściem z tej sytuacji jest pewna wstrzemięźliwość w ogłaszaniu, że w danym kraju zbudowano już socja-lizm. Jeśli już zbudowano, nie ma od-wrotu. Ale jeżeli się buduje, różnie może się jeszcze zdarzyć.
O przeszłości doktryna oficjalna głosi, że nurt „postępowy" ma rację.
Bywały poczynania przedwczesne, wyprzedzające swoją epokę, ale to nic, komunizm zwycięży.
W Polsce „ustrój socjalistyczny"
już, jak się twierdzi, istnieje, ale his-toria jako nauka bynajmniej nie jest podporządkowana doktrynie (chociaż we wczesnych latach pięćdziesiątych dość często była podporządkowana).
Historia jest porządnym rzemiosłem, historycy zwykle są dobrze kształce-ni. Kryteria poprawności zawodowej obowiązują i na ogół historycy nie uważają, że wszystko im wolno, bo ich
praca w gruncie rzeczy polega na kon-struowaniu rzeczywistości.
Trochę gorzej przedstawia się popu-laryzacja i dydaktyka. W podręczni-kach pisze się czasem nie o tym, jak było, lecz jak powinno być, gdyby do-ktryna oficjalna miała rację, zaś publi-cyści oficjalni przy pomocy pseudohi-storycznych argumentów dowodzą ist-nienia „odwiecznych wrogości", „od-wiecznych przyjaźni" i „od„od-wiecznych praw".
LIT.: Czasopisma: «Dzieje Najnowsze*
(Wrocław-Warszawa), ^Kwartalnik Histo-ryczny* (Warszawa), «Najnowsze Dzieje Polski* (Warszawa), «Zeszyty Historycz-ne* (Paryż); Andrzej Malewski, Jerzy To-polski, Materializm historyczny w pracach historyków polskich, «Studia Filozoficzne*
1959, nr 6; Witold Kula, Rozważania o hi-storii, Warszawa 1958; Witold Kula, Pro-blemy i metody historii gospodarczej; Jerzy Topolski, Metodologia historii-, Paweł Ko-rzec, Materiały do studiów nad historiogra-fią Polski Ludowej (w zakresie historii naj-nowszej), «Zeszyty Historyczne* 1971--1973, z. 20, 22-25; Bohdan Cywiński, Za-truta humanistyka. Ideologiczne deforma-cje w nauczaniu szkolnym PRL, Wydawnic-two Głos, Warszawa; Recenzja z Moskwy o polskich podręcznikach historii, Wydawnic-two Głos, Warszawa 1980, przedruk: «Ze-szyty Historyczne* 1981, z. 57; M. Pitka, Deformacje w wykładzie historii w podręcz-nikach dla szkół Średnich, «Zeszyty Histo-ryczne* 1982, z. 61.
72 ideologia
ideologia. Znaczenie etymologiczne:
nauka o ideach. Wbrew znaczeniu ety-mologicznemu - często używa się słowa ideologia jako określenia zbioru idei. Wtedy nie jest to nauka o ideach, ale przedmiot takiej nauki.
W pismach Marksa słowo ideologia bywało używane jako określenie fał-szywego (lub wypaczonego) obrazu rzeczywistości, przede wszystkim rze-czywistości społecznej. To, co zwykle nazywa się ideologiami, ma być całoś-ciową i wszechogarniającą wizją spraw doniosłych, przede wszystkim związa-nych z człowiekiem, społeczeństwem i polityką. Na ogół ideologie są dość niejednolitymi zespołami poglądów, przekonań, stwierdzeń lub wierzeń. W skład ideologii wchodzą przekonania dotyczące tego co jest, było i będzie, co jest wartością i jest cenne, a często także zalecenia mówiące, co warto lub należy robić. Ideologowie zwykle są dość stanowczy i uważają, że są w sta-nie uzasadnić rozmaite postępowania, a między innymi plany i postępowanie władz.
Analiza ideologii może rozdzielać ich składniki, ale w ideologiach na ogół są one splątane. Można dopiero z zewnątrz odróżniać oceny, normy, twierdzenia o wartościach, twierdze-nia o rzeczywistości.
Marksiści niekiedy nazywają mark-sizm ideologią naukową, co inni
trak-tują jako sprzeczność wewnętrzną, uważając, że nauka nie cechuje się splątaniem wartości, ocen i stwierdzeń charakterystycznym dla ideologii. W marksizmie powiedzenie, że jest to ideologia naukowa pełni funkcję stwierdzenia, że jest to ideologia lep-sza od innych, bowiem jest w jakiś spo-sób związana z nauką lub ma być do niej podobna. Niemarksiści posługują się często słowem światopogląd, mówią też o programach, mając na myśli poglądy na temat sposobów uzy-skiwania zmian społecznych.
LIT.: Raymond Aron, L'opium des in-tellectuels, przekład polski: Koniec wieku ideologii, Paryż 1956; Zbigniew Jordan, Philosophy and Ideology.-, G. Lichtheim, The Concept of Ideology nad OtherEssays, New York 1967; J. Plamenatz, Ideology, New York 1970; Leszek Kołakowski, Palka i teoria, «Kultura» 1984, nr 3.
ideologia oficjalna. Ideologią oficjal-ną państw komunistycznych jest mark-sizm-leninizm: w państwach tych rzą-dzące partie komunistyczne wyznają i upowszechniają tę ideologię, która dzięki temu staje się doktryną pań-stwową. Kardynał Wyszyński nazywał państwo komunistyczne „państwem diamatu" (materializmu dialektyczne-go), zwracając uwagę na ideologiczną orientację państwa.
Toczy się jednak spór na temat roli, jaką odgrywa ideologia oficjalna. Bez wątpienia ideologia (komunistyczna lub marksistowska) była pierwsza, państwa komunistyczne pojawiły się później. Natomiast wydaje się uprosz-czeniem pogląd, że państwa komunis-tyczne są jedynie realizacją zasad ideo-logicznych; są one budowane w społe-czeństwach stawiających opór. Kształt tych państw jest wypadkową co naj-mniej dwu czynników: oporu społecz-nego i wskazań ideologii. Ponadto zaś w państwach tych istnieją liczne zbio-rowości, których interesy są związane z zachowaniem i umacnianiem
ustro-ju. Zbiorowości te (przede wszystkim grupa rządząca i aparat władzy) kie-rują się w jakiejś mierze interesami i w jakiejś mierze ideologią. Ideologia do-starcza zaleceń w takich sprawach jak zwalczanie opozycji politycznej, ko-lektywizacja wsi lub zwalczanie reli-gii. Ale te poczynania można nie tylko uzasadnić ideologicznie, są one zwią-zane z interesami aparatu władzy, któ-ry dobrze funkcjonuje, gdy niszczy niezależne życie społeczne. Ideologia więc pełni funkcje osłonowe: władcy korzystają z niej, używając jej jako osłony i usprawiedliwienia swych inte-resów.
inflacja - gwałtowny wzrost cen i płac.
Przed drugą wojną światową znana powszchnie była inflacja w Niemczech i w Polsce we wczesnych latach dwu-dziestych. W myśl poglądów oficjal-nych inflacja w gospodarce socjalisty-cznej nie występuje. Występują jed-nak co najmniej „zjawiska inflacyj-ne". Na przykład obieg pieniężny („za-soby gotówkowe ludności" i „środki kas jednostek gospodarki uspołecz-nionej") w roku 1970 wynosił 58 mi-liardów złotych, zaś w roku 1983 - 730 miliardów, a więc wzrósł przeszło
Przed drugą wojną światową znana powszchnie była inflacja w Niemczech i w Polsce we wczesnych latach dwu-dziestych. W myśl poglądów oficjal-nych inflacja w gospodarce socjalisty-cznej nie występuje. Występują jed-nak co najmniej „zjawiska inflacyj-ne". Na przykład obieg pieniężny („za-soby gotówkowe ludności" i „środki kas jednostek gospodarki uspołecz-nionej") w roku 1970 wynosił 58 mi-liardów złotych, zaś w roku 1983 - 730 miliardów, a więc wzrósł przeszło