MoŜliwości współpracy gminy z innymi podmiotami

W procesie rozwoju regionalnego biorą udział wszystkie podmioty funkcjonujące w danym regionie, gminie. Jak zostało wykazane we wcześniejszej części opracowania, polityka rynku pracy, w tym działania na rzecz zwiększania zatrudnienia, realizowana jest w ramach ogólnej polityki regionalnej. Zagadnienia związane z rynkiem pracy i wpływaniem na poziom zatrudnienia są na tyle istotnymi kwestiami, Ŝe w ich realizacji biorą udział, pośrednio lub bezpośrednio, wszystkie podmioty. NaleŜy więc przedstawić ich rodzaje, obszar oddziaływania na regionalną i lokalna sytuację społeczno-gospodarczą, oraz określić rolę gminy w zakresie moŜliwości współpracy z tymi podmiotami i wynikający z niej wpływ na sytuację na rynku pracy.

Zatem do podmiotów funkcjonujących na terenie gminy i mogących mieć wpływ na poziom zatrudnienia moŜna zaliczyć:

• urzędy pracy,

• jednostki samorządu terytorialnego (urzędy gminy),

• jednostki i organizacje gospodarcze.

a takŜe tzw. instytucje „otoczenia biznesu”, na które składają się m.in.:

• izby i stowarzyszenia gospodarcze,

• agencje i fundacje rozwoju regionalnego i lokalnego,

• banki,

• instytucje promocyjno-szkoleniowo-doradcze – m.in. szkoły zarządzania i biznesu, ośrodki informacji gospodarczej, firmy konsultingowe,

• instytucje dialogu społecznego i partnerstwa lokalnego,

• placówki badawcze i naukowe.

Bez wątpienia jednym z kluczowych podmiotów, z którym gmina moŜe współpracować w celu zwiększania zatrudnienia w regionie są powiatowe urzędy pracy wchodzące w skład administracji specjalnej ds. zatrudnienia i będące tym samym jedną z najistotniejszych instytucji zajmujących się rynkiem pracy. Realizują one strategię polityki rynku pracy jako integralnego elementu długofalowej polityki gospodarczej województwa, zmierzającej do

zahamowania tempa wzrostu i stabilizacji liczby bezrobotnych, a w rezultacie do spadku osób pozostających bez pracy. Do ich głównych zadań moŜna zaliczyć m.in.:

• realizację polityki rynku pracy, opracowywanie analiz i prognoz sytuacji na rynku pracy,

• wykorzystywanie instrumentów polityki rynku pracy, takich jak: organizowanie pośrednictwa pracy, szkoleń, poradnictwa zawodowego, prac interwencyjnych i robót publicznych oraz promowanie zatrudnienia poprzez rozwój drobnej przedsiębiorczości,

• realizacja przedsięwzięć prowadzonych w ramach pomocy zagranicznej w dziedzinie rynku pracy,

• prowadzenie działalności informacyjnej dotyczącej rynku pracy.

Zatem istotna jest analiza działalność urzędów pracy w zakresie moŜliwości współpracy z gminą. Jak juŜ zaznaczono we wcześniejszej części niniejszego opracowania, najistotniejsze wydaje się wspólne realizowanie zadań w obszarze upowszechniania ofert pracy i informacji o usługach poradnictwa zawodowego oraz szkoleniach, organizacji robót publicznych i zatrudnienia socjalnego¹⁵¹. Wprawdzie to powiatowym urzędom pracy przypisano formalnie status organu prowadzącego politykę zatrudnieniową, jednak gmina ma tu do odegrania duŜą rolę¹⁵². Warto pamiętać, Ŝe rolą gminy nie jest wyręczanie urzędu pracy, ale wykorzystanie wszystkich dostępnych środków, aby łagodzić bezrobocie i wpływać na rozwój gospodarczy, który jest z kolei jednym z najistotniejszych czynników kształtujących poziom bezrobocia.

Omawiając moŜliwość kooperacji władz lokalnych z przedsiębiorstwami w celu wpływania na sytuację na rynku pracy, naleŜy spojrzeć na to zagadnienie z punktu widzenia moŜliwości wpływania gminy na wzrost przedsiębiorczości, co przyczynia się bezpośrednio do rozwoju gospodarczego. W konsekwencji decentralizacji zadań i kompetencji dotykających zagadnień wspierania inicjatyw gospodarczych, środek cięŜkości w kształtowaniu warunków dla rozwoju przedsiębiorczości przeniesiony został na najniŜszy szczebel działalności samorządu terytorialnego¹⁵³. Zatem oddziaływanie przez gminy na przedsiębiorców lokalnych odbywa się poprzez stosowanie odpowiednich instrumentów. Zagadnienia te będą przedmiotem szerszej analizy w dalszej części niniejszego opracowania, teraz wystarczy ograniczyć się do przedstawienia głównych kierunków działań moŜliwych do podjęcia. Obejmują one m.in.:

151

Art. 9, ust. 1 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r., Dz. U. 04.99.1001.

152 E. Bończak Kucharczyk, K. Herbst, K. Chmura, Jak władze..., op. cit., s. 94.

153 T. Skica, Instrumenty wspierania przedsiębiorczości przez samorząd terytorialny (na przykładzie gmin woj. podkarpackiego), „Samorząd Terytorialny” 2008, nr 1-2, s. 43.

• stosowanie instrumentów finansowych w celu oddziaływania gminy na zjawiska gospodarcze i warunki funkcjonowania podmiotów gospodarczych – chodzi głównie o budŜet jako instrument stymulowania gospodarki,

• inwestycje, m.in. w infrastrukturę,

• działania rynkowe,

• działania informacyjne i promocyjne,

• specyficzne formy wspierania przedsiębiorczości.

Istotną rolę w kwestii wspierania inicjatyw na rynku pracy, w tym takŜe na rzecz zwiększenia zatrudnienia, mogą odgrywać tzw. instytucje „otoczenia biznesu”. Ich działalność moŜe być szczególnie pomocna na obszarach wymagających głębokich zmian strukturalnych, jak równieŜ pobudzania lokalnej innowacyjności. Tworzą one sprzyjający klimat do aktywizacji poszczególnych regionów oraz słuŜą szeroko pojętemu rozwojowi lokalnemu¹⁵⁴. Warto tutaj wspomnieć, Ŝe współpraca władz samorządowych z prywatnymi przedsiębiorcami, jak i instytucjami otoczenia biznesu, moŜe przyczynić się do powstania lub przyłączenia do tzw. Specjalnych Stef Ekonomicznych. Stanowią one istotny element pobudzania przedsiębiorczości w regionie, przyczyniając się w duŜym stopniu do poprawy sytuacji na rynku pracy¹⁵⁵.

NaleŜy zwrócić szczególną uwagę na rolę agencji rozwoju regionalnego. Są to instytucje o charakterze publicznym, stawiające sobie za cel działalność na rzecz rozwoju określonego obszaru geograficznego. Podstawowymi ich funkcjami są m.in. wzmacnianie zdolności regionu do adaptacji i zmian w otoczeniu, współpraca z władzami lokalnymi w zakresie kształtowania i promowania interesów gospodarczych oraz korzystnego wizerunku regionu. Niezwykle istotnym jest fakt, Ŝe agencje te są elementem kreowania polityki regionalnej, w tym tworzenia nowych miejsc pracy, szkolenia i edukacji kadr samorządów lokalnych oraz tworzenia finansowych instrumentów polityki regionalnej¹⁵⁶. Zatem władza lokalna powinna nawiązać z nimi kontakt przede wszystkim dlatego, Ŝe agencje rozwoju regionalnego:

• mogą organizować pewną grupę osób, a nawet całe środowisko lokalnych przedsiębiorców, bezrobotnych, szukających pracy absolwentów do wyraŜania swoich potrzeb, podejmowania inicjatyw i współpracy,

154 Z. Szymla, Determinanty..., op. cit., s. 52.

155 Szerzej: W. Jarczewski, Specjalne strefy ekonomiczne w gminach, „Samorząd Terytorialny” 2007, nr 7-8, s. 90-91.

156

• zwykle oferują pomoc w postaci m.in. szkoleń, porad, która często jest jedyną tego rodzaju pomocą po przystępnym cenach,

• otwierają dostęp do moŜliwości, które w innym przypadku pozostałyby nieznane lub trudno dostępne – chodzi tutaj głównie o programy pomocowe, sieć kooperacji, szkolenia, finansowanie.

Kolejnymi podmiotami, z którymi gmina moŜe realizować inicjatywy skutecznie wpływające na sytuację na rynku pracy, są takie organizacje pozarządowe jak np. związki przedsiębiorców, izby przemysłowo-handlowe¹⁵⁷ czy fundacje zakładane w celu pomocy bezrobotnym lub rozpoczynającym działalność drobnym przedsiębiorcom. Niektóre z tych organizacji powstają przy udziale gmin, włączając w to takŜe pomoc finansową. Współpraca pomiędzy władzą lokalną a organizacjami pozarządowymi moŜe przybierać róŜne formy i stopnie intensywności. Uznając cele i autonomiczność organizacji moŜna ją dotować albo finansować tylko określone programy mające na celu zwiększenie zatrudnienia. MoŜna teŜ potraktować organizację jako partnera przy opracowywaniu programów¹⁵⁸. Istotną rolę w kształtowaniu tej współpracy spełnia Ustawa o działalności poŜytku publicznego i o wolontariacie¹⁵⁹. Ustawa wymienia trzy pozafinansowe formy współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi:

• wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności,

• konsultowanie z NGO projektów aktów prawnych,

• tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym¹⁶⁰.

Odnosząc się głównie do punktu trzeciego, naleŜy zwrócić szczególną uwagę na moŜliwość kooperacji gminy z organizacjami pozarządowymi w celu pozyskiwania środków finansowych z funduszy UE¹⁶¹.

Oczywiście niezwykle waŜnym podmiotem, który moŜe być zaangaŜowany przy realizacji polityki zatrudnienia przez gminę, jest bank. Władze lokalne powinny być zainteresowane powiększaniem kapitału dostępnego dla lokalnych przedsiębiorców, co prowadzi do zwiększenia inwestycji w regionie, a to z kolei moŜe prowadzić do tworzenia

157 E. L. Zieliński, Rola izb przemysłowo-handlowych w kształtowaniu środowiska społecznego przedsiębiorców, w: Samorząd w Polsce. Istota, formy, zadania, red. S. Wykrętowicz, WyŜsza Szkoła Bankowa, Poznań 1998, s. 207-220.

158 E. Bończak Kucharczyk, K. Herbst, K. Chmura, Jak władze..., op. cit., s. 154.

159 Ustawa o działalności poŜytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r., Dz. U. 2003, nr 96, poz. 873.

160 E. Kulesza, U. Krojec, Formy i zakres współpracy władz samorządowych z organizacjami pozarządowymi (na przykładzie Sopotu), „Samorząd Terytorialny” 2008, nr 3, s. 26.

161 Por. M. Dobranowska-Wittels, Trudna współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi, „Gazeta Samorządu i Administracji” 2008, nr 15/16, s. 62-64.

nowych miejsc pracy. Oczywiście gmina ma równieŜ moŜliwość szukania wsparcia kredytowego na działania na rzecz zwiększenia zatrudnienia inicjowane we własnym zakresie. W duŜej mierze wynika to z dobrych kontaktów z bankami. Dzięki nim moŜna starać się doprowadzić do uruchomienia odpowiednich kredytów i korzystnych warunków spłat, lepiej dostosowanych do lokalnych potrzeb. Ustawa o gospodarce komunalnej przewiduje równieŜ moŜliwość nabycia przez gminę istotnego pakietu akcji lub udziałów spółki zajmującej się czynnościami bankowymi¹⁶². Pozwala to na wpływanie na stopy procentowe kredytów udzielanych podmiotom lokalnym, okresy spłat, kwestie związane z kryteriami przyznawania kredytów. NaleŜy równieŜ zwrócić uwagę, Ŝe pomoc władz gminnych dla przedsiębiorców działających w regionie moŜe takŜe polegać na tworzeniu odpowiedniego klimatu zaufania poprzez poparcie i współpracę z tymi podmiotami podczas kontaktów z bankami.

Współpraca władz samorządowych z instytucjami doradczymi często przyczynia się do przezwycięŜenia problemów marnotrawienia szans na otrzymanie środków pomocowych z szeregu programów, w tym programów dostępnych w ramach funduszy europejskich. Pomoc doradcza pozwala zatem na intensyfikację rozwoju gospodarczego i wzmoŜony rozwój przedsiębiorczości w gminie, który przekłada się na poprawienie sytuacji na rynku pracy. Często wykorzystywani są konsultanci z zewnątrz, szczególnie gdy ich praca słuŜy wykonaniu konkretnych inwestycji i pozyskaniu środków na finansowanie tych inwestycji. WiąŜe się to z koniecznością zaangaŜowania przy realizacji projektów osób kompetentnych, wyspecjalizowanych w danych działaniach. NaleŜy tutaj jednak zwrócić uwagę na fakt, Ŝe czasami współdziałanie gminy z podmiotami świadczącymi usługi doradcze napotyka na problemy. Chodzi głównie o nieprzygotowanie do takiego kontaktu po stronie gminy: niezdolność do dostarczenia odpowiednich informacji niezbędnych do oceny sytuacji, brak osób kompetentnych do współpracy z konsultantami, co prowadzi do braku moŜliwości oceny propozycji konsultantów, niechęć do współpracy na zasadzie partnerskim, brak zaufania i przekonania, Ŝe działalność firm doradczych jest skuteczna, niechęć do przyznania się do niewiedzy lub błędów w dotychczasowym postępowaniu.

Warto tutaj takŜe wspomnieć o tym, Ŝe nawiązanie kontaktu z bankami oraz firmami doradczymi w duŜym stopniu przyczynia się do tego, Ŝe władze lokalne decydują się na wykorzystanie środków pomocowych i kredytowych do finansowania inwestycji gminnych w szerszym zakresie. Prowadzi to do finansowania szeroko zakrojonych programów inwestycji w gminie, wykonania montaŜu kapitałów pochodzących z róŜnych źródeł, finansowania

162

wspólnych inwestycji publiczno-prawnych. Dzięki współpracy istnieje większa szansa na to, Ŝe inwestycje mające ogromny wpływ na lokalny rozwój gospodarczy zaczną dominować wśród inwestycji kredytowanych z udziałem krajowych i zagranicznych funduszy zapewniających preferencyjne oprocentowanie. Jest to tendencja ogólnie sprzyjająca rozwojowi przedsiębiorczości w gminach, a wykorzystanie tego typu kredytów moŜe wydatnie przyczynić się do poprawy kondycji wielu małych i średnich firm, których działalność najczęściej skupia się w obrębie jednej gminy. Podmioty te są dla gmin szczególnie waŜne, głównie ze względu na fakt, Ŝe kreują większość nowych miejsc pracy.

Istotna jest równieŜ moŜliwość współpracy gminy z podmiotami zajmującymi się realizacją polityki edukacyjnej¹⁶³. Niezaprzeczalnie od polityki edukacyjnej zaleŜą warunki sprzyjające rozwojowi gospodarczemu, a co za tym idzie – sytuacja na rynku pracy. Wyraźnym przykładem mogą tutaj być kontrowersyjne, poniewaŜ wciąŜ niezmieniane, programy nauczania, które w pewnych rejonach kraju prowadzą do „produkowania” bezrobotnych, gdyŜ w danych zawodach nie ma ofert pracy. To właśnie system edukacyjny jest odpowiedzialny za te zjawiska. Z drugiej strony, moŜe on pozytywnie wpływać na rozwój gospodarczy odpowiednio szybko reagując na potrzeby rynku pracy. W tym miejscu waŜne jest zastanowienie się nad moŜliwością aktywnego udziału gminy w tych przedsięwzięciach. Wydaje się, Ŝe przy odpowiedniej atmosferze współpracy pomiędzy róŜnymi instytucjami w gminie, moŜliwe jest wpływanie władz samorządowych takŜe w tym obszarze. Jednym ze sposobów jest analiza trendów na rynku pracy oraz tendencji w polityce państwa. Lokalne szkoły i instytucje wraz z gminą mogą pochwycić takie trendy, zaproponować realizację nowatorskich rozwiązań i przez to uzyskać akceptację i wsparcie dla swoich szczególnych działań.

Współdziałanie, np. na zasadzie serii wspólnych spotkań, przedstawicieli szkół, urzędów pracy i przedsiębiorców, moŜe być wystarczającą inicjatywą, aby skutecznie wpływać na politykę edukacyjną. Wspólna analiza potrzeb rozwojowych, szczególnie lokalnego rynku pracy, ma szansę doprowadzić do uświadomienia szkołom ich ogromnej roli w oddziaływaniu na poziom zatrudnienia. Powinno to zaowocować zmianami programowymi, które wbrew pozorom często są moŜliwe do podjęcia na poziomie lokalnym. Dobrym przykładem wydaje się być moŜliwość organizowania zajęć mających na celu informowanie uczniów o tym jak funkcjonuje rynek pracy lub jak szukać pracy. W ramach wpływania na szkoły zawodowe i ich

163 Por. K. Pająk, Samorząd terytorialny w Polsce. Wybrane aspekty jego funkcjonowania, Bydgoszcz 2003, s. 154-177.

programy gmina moŜe stosować róŜnego rodzaju dotacje na pomoce wspierające poŜądane kierunki kształcenia, np. kształcenie komputerowe lub językowe.

Przedsięwzięcia na rzecz zwiększania zatrudnienia gmina moŜe takŜe realizować dzięki współpracy z instytucjami dialogu społecznego i partnerstwa lokalnego. Instytucjami dialogu społecznego na rynku pracy są organizacje i instytucje zajmujące się problematyką rynku pracy, do których moŜemy zaliczyć głównie organizacje związków zawodowych, pracodawców i bezrobotnych oraz organizacje pozarządowe¹⁶⁴. Z kolei instytucje partnerstwa lokalnego określane są jako instytucje realizujące inicjatywy partnerów rynku pracy, tworzone na rzecz realizacji zadań określonych ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i wspierane przez organy samorządu terytorialnego¹⁶⁵. Zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r., polityka rynku pracy realizowana przez władze publiczne opiera się na dialogu i współpracy z partnerami społecznymi, w szczególności w ramach: działalności rad zatrudnienia, partnerstwa lokalnego, oraz uzupełniania i rozszerzania oferty usług publicznych słuŜb zatrudnienia przez partnerów społecznych i agencje zatrudnienia¹⁶⁶. Warto przypomnieć tutaj fakt, Ŝe przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, w tym przedstawiciele gmin, mogą wchodzić w skład powiatowej rady zatrudnienia, w ten sposób przyczyniając się do realizacji przydzielonych jej zadań odnośnie do sytuacji na rynku pracy.

Choć mogłoby się wydawać, Ŝe placówki badawcze i naukowe są na tyle niezaleŜne i oderwane od spraw lokalnych, Ŝe gmina nie będzie miała na nie wpływu, równieŜ te podmioty mogą z gminą współpracować m.in. w celu przeciwdziałania bezrobociu. Oczywistym jest fakt, Ŝe placówki badawcze potrzebują obiektów do badań, ekspertyz, a gminy z kolei potrzebują tych ekspertyz, spojrzenia z boku ułatwiającego podejmowanie racjonalnych decyzji. Gmina moŜe korzystać z róŜnych opracowań np. na temat trendów rozwojowych, z szeregu analiz regionalnych, które moŜe wykorzystywać w podejmowaniu decyzji, czy to bieŜących, czy teŜ strategicznych. Takie opracowania mogą wskazywać na istotne czynniki i trendy na rynku pracy.

Omawiając podmioty, z którymi władze samorządowe mogą współpracować w ramach działań na rzecz zwiększenia zatrudnienia¹⁶⁷, naleŜy takŜe wspomnieć o Ochotniczych

164 Szerzej: S. L. Stadniczeńko, Współdziałanie oraz wzajemne wspieranie się samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych, w: Problemy prawne w działalności samorządu terytorialnego, red. S. Dolata, Opole 2002, s. 143-144.

165 Art. 6 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r., Dz. U. 04.99.1001.

166 Art. 21 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r., Dz. U. 04.99.1001. 167

Hufcach Pracy. Wchodzą one w skład instytucji rynku pracy i wykonują zadania państwa m.in. w zakresie zatrudnienia młodzieŜy.

Podsumowując rozwaŜania na temat roli i moŜliwości udziału podmiotów funkcjonujących w danym regionie w inicjatywach na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy oraz moŜliwości ich współpracy w tym zakresie z władzami samorządowymi, naleŜy stwierdzić, Ŝe kaŜdy ze wskazanych podmiotów moŜe aktywnie uczestniczyć w takich przedsięwzięciach. Jest to o tyle waŜne, gdy weźmie się pod uwagę fakt, Ŝe poszczególne jednostki często działają w zupełnie róŜnych dziedzinach, mają inne cele, realizują inne programy. Jednak mimo wszystko istnieje realna moŜliwość współpracy i dzięki temu wpływania na wzrost zatrudnienia. Nie do przecenienia jest tutaj rola gminy, która w pewnym zakresie moŜe pełnić rolę inicjatora i koordynatora działań. Współdziałanie gminy z poszczególnymi podmiotami moŜe powodować efekt synergii, który przekłada się na większą skuteczność realizowanych przedsięwzięć. Dobrym pretekstem do podjęcia takiej współpracy jest praca nad strategią rozwoju gminy, realizowaną w ramach polityki rozwoju regionalnego. Pozwala to na uświadomienie sobie przez poszczególnych partnerów wagi problemów związanych z rynkiem pracy oraz ich roli w wypracowywaniu najskuteczniejszych rozwiązań. Poza tym istotny jest fakt, Ŝe współpraca poszczególnych podmiotów w regionie i aktywny udział gminy pozwala na lepsze wykorzystanie moŜliwości, jakie niosą ze sobą programy finansowane z UE mające na celu zwiększanie zatrudnienia.