Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw

Kolejnym programem, za pośrednictwem którego jednostki samorządu terytorialnego mogły wykorzystywać fundusze strukturalne na realizację zadań mających wpływ na zwiększanie zatrudnienia, był Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. W celu strategicznym Programu odwołano się do konieczności poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działających na terenie Polski w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego. Jego osiągnięcie miało nastąpić poprzez:

• wpływ na czynniki makroekonomiczne,

• bezpośrednie wsparcie działań przedsiębiorstw.

Głównym kryterium wyboru działań i celów SPO WKP, obok wpływania na wysoki i zrównowaŜony rozwój ekonomiczny, było zwiększanie zatrudnienia. Fakt ten ukazuje wagę przywiązywaną do podejmowania poprzez Program inicjatyw w tym obszarze.

W kontekście wykorzystania programu przez gminy na rzecz zwiększania zatrudnienia, naleŜy wskazać priorytet pierwszy odnoszący się do rozwoju przedsiębiorczości i wzrostu innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu²⁴². Szczególnie waŜną inicjatywą było ułatwianie przedsiębiorcom dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji. Jako odbiorcy ostateczni wskazane tutaj były regionalne i lokalne fundusze mikro-poŜyczkowe, regionalne i lokalne fundusze poręczeń kredytowych oraz fundusze kapitału zaląŜkowego (seed capital)²⁴³. Przewidywało się, Ŝe głównie w początkowym okresie głównymi inwestorami mogły być właśnie samorządy regionalne i lokalne, wraz ze

241 TamŜe, s. 459.

242 Por. T. Rzychoń, Dotacje..., op. cit., s. 202-204; K. A. Wojtaszczyk, Fundusze strukturalne..., op. cit., s. 144-145; B. Bakalarska, K. Czerwiński, Zasady wykorzystania..., op. cit., s. 16-17.

243 Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw 2004-2006, Dz. U. Nr 166, poz. 1744, s. 295-296.

wspierającymi je organizacjami, fundacjami i instytucjami edukacyjnymi. Zatem działanie to mogło stanowić kluczową formę pomocy przedsiębiorcom w ramach SPO WKP. Oprócz ułatwienia dostępu przedsiębiorców do zewnętrznych źródeł finansowania, do oczekiwanych rezultatów projektów zaliczało się:

• ułatwienia podejmowania działalności gospodarczej,

• pojawienie się innowacyjnych form, w szczególności opartych na zaawansowanych technologiach,

• tworzenie nowych miejsc pracy, w tym miejsc pracy w innowacyjnych sektorach gospodarki.

Samorząd gminny mógł takŜe partycypować w działaniach przeznaczonych na wsparcie bezpośrednio instytucji wspomagających działalność przedsiębiorstw. Chodziło tutaj zatem o wzmocnienie samych instytucji wsparcia biznesu, niezaleŜnie w jakim sektorze gospodarki udzielały swoich usług. WyraŜało się ono głównie poprzez realizację projektów poprawiających ofertę tych instytucji oraz wspieranie nowopowstających ponadregionalnych sieci instytucji²⁴⁴. Celem było zwiększenie dostępu przedsiębiorstw do spójnego systemu usług wysokiej jakości oferowanych przez te instytucje. Oczekiwanym wynikiem był wzrost liczby przedsiębiorstw korzystających z zewnętrznych usług poprawiających efektywność funkcjonowania na rynku, co z kolei prowadziło między innymi do wzrostu organizacyjnej i technologicznej innowacyjności przedsiębiorstw. Ponadto gmina mogła angaŜować się w przedsięwzięcia mające na celu poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców poprzez stworzenie odpowiedniej infrastruktury technicznej i doradztwa w zakresie zarządzania. Tutaj równieŜ oczekiwane rezultaty skupiały się na ułatwianiu rozwoju innowacyjnych produktów i technologii, a takŜe wzmocnieniu współpracy między przedsiębiorstwami i ośrodkami badawczo-rozwojowymi oraz tworzeniu nowych miejsc pracy, szczególnie w nowoczesnych sektorach gospodarki²⁴⁵. NaleŜy przy tym działaniu zaznaczyć, Ŝe rola gminy postrzegana była raczej jako partner w projekcie. Samorząd realizował zatem cele we współpracy z podmiotami takimi jak spółki zarządzające parkami przemysłowymi, parkami naukowo-technologicznymi oraz inkubatorami technologicznymi. Chodziło tutaj głównie o agencje rozwoju regionalnego, fundacje, stowarzyszenia lub inne podmioty prawne.

244 Por. A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Knopik, Fundusze pomocowe..., op. cit., s. 40-44.

245 Por. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw 2004-2006, op. cit., s. 294, 297;

Analizując SPO WKP pod kątem moŜliwości wpływania przez jednostki samorządu terytorialnego na wzrost zatrudnienia, naleŜy teŜ wspomnieć o działaniu zbliŜonym do rozwiązań analizowanych w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego. Chodzi tutaj o inicjatywy skierowane na wzmocnienie współpracy między sferą badawczo-rozwojową a gospodarką. Celem równieŜ było zwiększenie poziomu innowacyjności we wszystkich sferach działalności przedsiębiorstwa. Do oczekiwanych wyników naleŜały m.in. bliŜsza współpraca między ośrodkami badawczo-rozwojowymi i przedsiębiorstwami, wyraŜona poprzez efektywność wspólnie realizowanych projektów mających wpływ na poziom innowacyjności gospodarki²⁴⁶.

2.4. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora śywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich

Przeanalizowane powyŜej programy stanowiły najistotniejszą część funduszy strukturalnych w kontekście moŜliwości wykorzystania ich przez samorząd gminny w celu zwiększania zatrudnienia. Pozostałe programy w ograniczony sposób spełniały kryterium prowadzonych w niniejszej rozprawie badań – poszczególne działania najczęściej nie były jednocześnie ukierunkowane na zwiększanie zatrudnienia i adresowane do jednostek samorządu terytorialnego. Jednak równieŜ tutaj istniało pewne pole manewru dla gmin. NaleŜy w tym zakresie wskazać uregulowania Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora śywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich. W ramach wspierania zmian i dostosowań w sektorze rolno-Ŝywnościowym, istniała moŜliwość realizowania projektów polegających na organizacji szkoleń zawodowych dla rolników i innych osób pracujących w rolnictwie lub leśnictwie, z zakresu prowadzenia gospodarstwa rolnego lub leśnego oraz produkcji rolniczej lub leśnej. Ponadto poprzez program wspierano działalność publicznych i prywatnych słuŜb doradztwa rolniczego, polegającego na świadczeniu usług doradczych w zakresie korzystania z pomocy w ramach Wspólnej Polityki Rolnej²⁴⁷, instrumentów towarzyszących WPR²⁴⁸, polityki strukturalnej oraz upowszechniania informacji z tym

246 Por. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw 2004-2006, op. cit., s. 299. 247

Por. W. Sługocki, Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej instrumentem kształtowania rozwoju regionalnego, w: Polityka regionalna i lokalna w aspekcie wejścia Polski do Unii Europejskiej, Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa, Sulechów 2004, s. 33-53; M. Zajdel, H. Łowicka, Fundusze..., op. cit., s. 12-15; J. Lewczuk, Polityka regionalna..., op. cit., s. 62-64.

248

Szerzej: K. Romanowska, Wspólna Polityka Rolna, w: Integracja polskiej wsi i rolnictwa z Unią Europejską. Wspólna polityka rolna. Fundusze strukturalne, red. J. Kiryjow, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 1998, s. 32-34; W. Łuczka-Bakuła, Wspólna Polityka Rolna a problemy środowiska – wskazania dla Polski, w: Przemiany strukturalne w rolnictwie i jego otoczeniu, red. W. Łuczek-Bakuła, Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego, Poznań 2000, s. 19-23.

związanych²⁴⁹. W przypadku wskazanych przedsięwzięć trzeba jednak zaznaczyć, Ŝe gmina nie była wskazana jako podmiot uprawniony do składania wniosku samodzielnie. Głównymi projektodawcami były instytucje lub podmioty prowadzące działalność szkoleniową. Rola samorządu gminnego ograniczała się tutaj raczej do partycypacji w projekcie jako partner (istniała moŜliwość tworzenia konsorcjów). Ponadto w ramach SPO ROL samorządy gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich mogły realizować inicjatywy wpływające na zrównowaŜony rozwój obszarów wiejskich²⁵⁰. Dzięki nim gmina wpływała na wzrost zatrudnienia, jednak był on w tym przypadku bardzo pośredni. Chodziło tutaj głównie o finansowanie budowy i modernizacji infrastruktury turystycznej oraz zaangaŜowanie w PilotaŜowy Program Leader+, który obejmował m.in. tworzenie i realizację lokalnych strategii rozwoju obszarów wiejskich²⁵¹.

W przypadku pozostałych programów dostępnych w ramach funduszy strukturalnych moŜna stwierdzić, Ŝe w zasadzie nie oferowały one samorządom gminnym moŜliwości angaŜowania się w inicjatywy skierowane na wzrost zatrudnienia. Chodzi tutaj o Sektorowy Program Operacyjny Transport oraz Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb²⁵². W większości działania, w których mogła uczestniczyć gmina, wpływały bardzo pośrednio na poprawę sytuacji na rynku pracy. ChociaŜ w niniejszym rozdziale poddano analizie programy w ramach funduszy strukturalnych, warto równieŜ w tym miejscu zaznaczyć, Ŝe Fundusz Spójności takŜe nie oferował gminom moŜliwości oddziaływania na zwiększenie zatrudnienia. Było to spowodowane głównie skalą projektów. Podobne inicjatywy związane z infrastrukturą transportową, ale o mniejszej skali, były dostępne samorządom gminnym w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego.

Na koniec naleŜy zwrócić uwagę na rolę Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna. Jednym z głównych celów Programu było właśnie wpływanie na wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego²⁵³. PO PT oczywiście był komplementarny z komponentami pomocy technicznej w poszczególnych Programach Operacyjnych. Szczegółowa pomoc na poziomie Programów Operacyjnych róŜniła się w zaleŜności od charakteru celów oraz działań przewidzianych w danym programie. Jednak ogólnym celem

249Por. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora śywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich, Dz. U. Nr 69, Poz. 488, s. 88-91.

250

A. Bisaga, Instrumenty finansowe wspierania przemian strukturalnych wsi i rolnictwa po akcesji Polski do UE, w: Przemiany strukturalne polskiej gospodarki wobec wyzwań integracyjnych z Unią Europejską, Uniwersytet Opolski Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Opole 2004, s. 236-238.

251

Por. M. Zajdel, H. Łowicka, Fundusze..., op. cit., s. 19-23.

252 Por. I. Skoczko, Fundusze pomocy finansowej z Unii Europejskiej, w: Czynniki rozwoju regionalnego Polski północno-wschodniej (tom II), red. B. Plawgo, WyŜsza Szkoła Administracji Publicznej, Białystok 2005, s. 522-523.

253

tych priorytetów było maksymalne wykorzystanie pomocy dla zapewnienia właściwego zarządzania, oceny oraz promocji danych programów²⁵⁴.

Zatem w ramach programów finansowanych z funduszy strukturalnych ujętych zostało szereg działań mających na celu zwiększanie zatrudnienia, które jednocześnie adresowane były do samorządów gminnych. Inicjatywy obejmowały tak zróŜnicowane obszary jak zwiększenie dostępu do edukacji, organizacja szkoleń, promocja aktywnej polityki społecznej poprzez wsparcie szeregu grup społecznych, wpływ na instrumenty i instytucje rynku pracy, promocja turystyki, wzmocnienie współpracy między sektorem naukowo-badawczym a gospodarką, czy w końcu pomoc skierowana na wspieranie przedsiębiorczości w regionie. Partycypacja w tych projektach stanowiła jeden z kluczowych elementów finansowania działań odnoszących się do wzrostu zatrudnienia, jednocześnie wpływając na złagodzenie kosztów społecznych związanych z transformacją gospodarczą, polepszenie pozycji w ramach rywalizacji między regionami oraz na przyspieszenie wzrostu gospodarczego²⁵⁵.

3. Zwiększanie zatrudnienia w ramach Inicjatyw Wspólnotowych

Przeanalizowane w poprzednim punkcie rozprawy programy finansowane z funduszy strukturalnych stanowiły kluczowe źródło finansowania ze środków UE działań gminy na rzecz zwiększania zatrudnienia w okresie badawczym. Samorząd gminny posiadał jednak takŜe inne moŜliwości absorpcji funduszy pomocowych. Jedną z nich była realizacja projektów w ramach Inicjatyw Wspólnotowych²⁵⁶. PoniŜej przybliŜone zostaną najistotniejsze cechy oraz elementy dostępnych Inicjatyw, ukazując zarówno charakter uregulowań ukierunkowanych na wzrost zatrudnienia, jak i moŜliwości partycypacji w nich władz lokalnych.

254 Por. Program Operacyjny Pomoc Techniczna. Uzupełnienie programu, Dz. U. Nr 32, Poz. 225, z dnia 27 lutego 2006 r., s. 6-7.

255 Por. J. M. Fiszer, Unia Europejska a Polska – dziś i jutro, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, s. 126-129; M. Sapała, Rola władz regionalnych i lokalnych w procesie integracji europejskiej, w: Unia Europejska – Polska. Polityka, regulacje i sposoby działania, red. E. Małuszyńska, Akademia Ekonomiczna, Poznań 2002, s. 82-83; Szerzej: J. Kundera, Makroekonomiczne korzyści i koszty związane z przystąpieniem Polski do Jednolitego Rynku Europejskiego, w: Korzyści i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej, red. J. Kotyński, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2000, s. 41-43.

256

Por. A. Sauer, E. Kawecka-Wyrzykowska, M. Kulesza, Polityka regionalna Unii Europejskiej a instrumenty wspierania rozwoju regionalnego w Polsce, Brytyjski Fundusz Know How, Warszawa 2000, s. 56-57; K. Wilk, A. Dzięcielska, Funkcjonowanie..., op. cit., s. 254; A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Knopik, Fundusze pomocowe..., op. cit., s. 21-22; K. A. Wojtaszczyk, Fundusze strukturalne..., op. cit., s. 73-75; B. Bakalarska, K. Czerwiński, Zasady wykorzystania..., op. cit., s. 21; P. Wahl, Europejska..., op. cit., s. 50; E. Tałałaj, Wykorzystanie środków pomocowych w finansowaniu rozwoju regionalnego na przykładzie województwa podlaskiego, w: Czynniki rozwoju regionalnego Polski północno-wschodniej (tom II), red. B. Plawgo, WyŜsza Szkoła Administracji Publicznej, Białystok 2005, s. 502-503.