Model działań wspierających rozwój młodzieży

Szkoła, której podstawową misją jest wspomaganie, pomoc, zachęta do rozwi-jania się ucznia, powinna w sposób zaplanowany wspierać przejście przez trudny czas dorastania, czyli okres nauki na trzecim etapie kształcenia (gimnazjum)362. Odnosząc się do zadania, jakie jest stawiane wychowaniu w ujęciu Emile’a Durk-heima, Edyta Widawska pisze, iż nauczyciel

wyposażony w bogaty i zróżnicowany zestaw narzędzi umożliwiających mu realizację celu, ja-kim jest Durkheimowskie stworzenie istoty społecznej, będzie pośrednikiem skuteczniejszym niźli ten, który dysponuje ograniczonym instrumentarium, którym posługują się sami pedagodzy w procesie kształcenia363.

Animator pomaga i zachęca, ale nie podejmuje działań za uczniów. Ewa Marynowicz-Hetka wskazuje, iż nauczyciel (animator zmiany) powinien dyspo-nować trzema umiejętnościami: rozpoznawania i wyeksponowania istniejących w uczniach potencjalnych sił (wzmacniania mocnych stron); przygotowania sta-nowiska aktywności ucznia, co umożliwi mu zrealizowanie zaplanowanego celu

360 E. Wysocka, Wspomaganie rozwoju młodego pokolenia…, s. 354.

361 T. Kluz, Psychospołeczne uwarunkowania…, s. 55–56.

362 Zgodnie z wprowadzoną Ustawą o Prawie Oświatowym z dnia 14 grudnia 2016 r. (Dz.U. z 2018 r., poz. 996, 1000, 1290 i 1669) nauka w gimnazjach była kontynuowana do jej wygaszenia, to jest do 2019 roku.

363 E. Widawska, Gimnazjalne projekty edukacyjne a proces animacji społecznej. Od idei ku

Wybrane metody pracy z młodzieżą 93 (potrzeby uznania, współdziałania, szacunku) na podstawie zasobów, jakimi dys-ponuje; i wreszcie – dbałością o aktywne eksponowanie sił zbiorowych364.

Ewa Wysocka, w celu wprowadzenia działań wspierających rozwój młodzieży, podjęła się próby konkretyzacji założeń, uwzględniając główne obszary, metody i zasady działania „ukierunkowane na młodzież jednorodną (ujęcie rozwojowe), ale zróżnicowaną pod względem doświadczanych i zidentyfikowanych problemów”365. Na podstawie wyników analizy stworzyła poniższy model (rycina 2).

MODEL DZIAŁAŃ WSPIERAJĄCYCH MŁODZIEŻ

Poziom działań profilaktycznych a) profilaktyka pierwszorzędowa – zapobieganie wystąpieniu problemów b) profilaktyka drugorzędowa – identyfikacja wystąpienia problemu, wczesna interwencja c) profilaktyka trzeciorzędowa – terapia zaburzeń Etapy działania a) diagnoza problemowa b) konceptualizacja programów wsparcia c) realizacja i ewaluacja d) modyfikacja i zmiany

Kierunek działań – treści a) diagnoza problemowa b) trudności i problemy rozwojowe

(kryzys tożsamości, kryzys wartościowania, problemy intrapersonalne, psychiczne, społeczne, dysfunkcje rozwojowe i patologie) c) zdolności i umiejętności intrapsychiczne, interpersonalne, społeczne, doradcze, organizatorskie

Modele wspomagania rozwoju a) medyczny b) kompensacyjny c) moralny d) oświatowy Typ działań – kryterium formalne a) działania profesjonalne (ukierunkowane na młodzież i środowisko życia: rodzinę, szkołę, grupę rówieśniczą) b) działania profesjonale

i nieprofesjonalne – młodzieżowe programy

wsparcia rówieśniczego (programy pozytywnej presji rówieśniczej, programy nauczania rówieśniczego, rówieśniczego doradztwa, uczestniczenia rówieśniczego, otwarte programy uczniowskie) – działania wolontariuszy (rówieśniczych i dorosłych, w ramach rówieśniczych programów wsparcia) Zasady działania a) specyficzne (szczegółowe) b) niespecyficzne (ogólne) c) projektowanie modelu działań

Rodzaje programów profilaktycznych a) programy informacyjne b) programy edukacyjne i afektywnej edukacji c) programy kompetencji społecznych

d) programy wczesnej interwencji e) programy działań alternatywnych f) zmiany środowiskowe g) przepisy społeczne Podmioty oddziaływań i podmioty działające a) młodzież

b) liderzy społeczni (rówieśnicy, nauczyciele i wychowawcy, pracownicy społeczni, przedstawiciele władz administracyjnych, policjanci etc.) c) dorośli, głównie rodzice

i rodziny

d) społeczność lokalna (instytucje i organizacje rządowe i pozarządowe)

e) środki masowego przekazu f) społeczność i państwo

(organizacje rządowe i pozarządowe), organizacje międzynarodowe

Ryc. 2. Model działań wspierających rozwój młodzieży

Źródło: E. Wysocka, Doświadczanie życia w młodości – problemy, kryzysy i strategie ich

rozwiązywa-nia, wyd. 2, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2010, s. 475.

364 E. Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-wa 2006, s. 69–70.

365 E. Wysocka, Doświadczenie życia w młodości – problemy, kryzysy i strategie ich

rozwiązy-wania. Próba opisu strukturalno-funkcjonalnego modelu życia preferowanego przez młodzież z per-spektywy pedagogiki społecznej, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2009, s. 475.

Model ten ma charakter kompleksowy i obejmuje: profilaktykę, wczesną interwencję i terapię ulokowaną w różnych obszarach teoretycznych i działań społecznych. Wprowadzenie działań wspierających ma na celu wzmacnia-nie mocnych stron młodzieży i próbę eliminacji lub kompensacji słabych stron i zagro żenia obszaru poddanego oddziaływaniom oraz wiąże się z konkrety-zacją określonych założeń na etapie planowania i jednoczesnego monitoro-wania przebiegu projektu. Autorka pracy obejmującej problematykę trudnych doświadczeń wie ku adolescencji, na podstawie przedstawionych teorii i włas-nych ustaleń empi ryczwłas-nych, stworzyła model działań wspierających rozwój mło-dzieży, określając zasadnicze kierunki i etapy działania społecznego366.

Wytyczne z modelu Ewy Wysockiej do realizacji projektu Jestem fair są na-stępujące:

1) poziom działań profilaktycznych – profilaktyka pierwszorzędowa (zapo-bieganie wystąpieniu problemów);

2) etapy działania – diagnoza problemowa (opisane okoliczności powstania projektu);

3) konceptualizacja programów wsparcia (przesłanki teoretyczne i własne doświadczenie);

4) realizacja i ewaluacja (badania przed i po pierwszej edycji projektu); 5) modyfikacja i zmiany (wprowadzane podczas każdej edycji projektu, wprowadzanie elementów, które sygnalizowali nauczyciele w oczekiwaniach i wskazówkach);

6) kierunek działań (treści) – działania rozwojowe (reorganizacja systemu war-tości), trudności i problemy rozwojowe (kryzys tożsamości, kryzys wartościowania, problemy intrapersonalne, psychiczne, społeczne, dysfunkcje i patologie – pseudo-kibicowanie);

7) zdolności i umiejętności (zdolności intrapsychiczne, interpersonalne, spo-łeczne, organizatorskie);

8) modele wspomagania – oświatowy;

9) typy działań (kryterium formalne) – działania profesjonalne (ukierunko-wane na szkołę i grupę rówieśniczą), działania profesjonalne i nieprofesjonalne, działania wolontariuszy (studenci pedagogiki);

10) zasady działania (projektowanie modelu działań) – projekt edukacyjny oparty na ideach neoolimpizmu, warsztaty dla studentów i szkolenia dla na-uczycieli;

11) rodzaje programów profilaktycznych – programy edukacyjne, alternatyw-ne (oparte na edukacji olimpijskiej), przepisy społeczalternatyw-ne (kodeks fair play);

12) podmioty oddziaływań i podmioty działające – młodzież, liderzy społecz-ni (rówieśspołecz-nicy, nauczyciele, studenci pedagogiki, przedstawiciele władz oświato-wych, policjanci i inni);

13) dorośli (rodzina);

14) społeczność lokalna (instytucje i organizacje rządowe i pozarządowe); 15) środki masowego przekazu (prasa, radio i telewizja lokalna);

16) społeczność i państwo (organizacje rządowe i pozarządowe).

Wybrane metody pracy z młodzieżą 95 Barbara Ostafińska-Molik proponuje działania interwencyjne, które poniżej przedstawiono w ośmiu punktach. Są one następujące:

1. Wczesna diagnoza ryzyka zaburzeń zachowania (opinie środowiska edu-kacyjnego).

2. Współpraca wychowawców z rodzicami swoich wychowanków (budowa-nie postawy: przyjaciel rodziców, a (budowa-nie wróg).

3. Poprawa więzi i kształtowanie pozytywnych wzajemnych relacji: rodziców, nauczycieli i rówieśników (tak aby wyeliminować/osłabić poczucie wrogości wo-bec innych osób, rozwijanie szacunku dla drugiego człowieka, odpowiedzialność za swoje czyny, systematyczność w nauce oraz godność osobista).

4. Współpraca z lokalnym środowiskiem (samorząd, Kościół, policja i inne instytucje).

5. Zdobywanie wiedzy o sobie oraz kształtowanie i wzmacnianie poczucia własnej wartości (poznanie samego siebie, adekwatna samoocena i samoakcep-tacja, uświadomienie sobie swoich mocnych i słabych stron).

6. Aktywizowanie jednostek do działań prospołecznych i wzbudzanie reflek-sji nad własnym postępowaniem (często uczniowie z zaburzeniami zachowania nie rozróżniają, co jest dobre, a co złe), ukazanie korzyści płynących z zacho-wań prospołecznych.

7. Podnoszenie aspiracji edukacyjnych i motywacji do działań (motywacja, traktowanie ucznia jak partnera, pomoc w osiąganiu lepszych wyników, wpro-wadzenie jasnych kryteriów nagradzania, rozbudzenie ambicji).

8. Kształtowanie celów życiowych oraz umiejętność ich stopniowania (cele bliższe i dalsze)367.

Zarówno model działań wspierających rozwój młodzieży Ewy Wysockiej, jak i działania interwencyjne Barbary Ostafińskiej-Molik stanowiły podstawę przy for-mułowaniu ram projektu edukacyjnego Jestem fair.