Konstrukcja problematyki badawczej odpowiada strukturze zagadnień cha-rakteryzujących opisany wyżej przebieg projektu. Należy tutaj podkreślić, iż cel projektu był inny niż cel badań56.
Zakładając wykorzystanie gromadzonych podczas realizacji projektu do-świadczeń, przeprowadzono badania ankietowe przed rozpoczęciem i po zakoń-czeniu pierwszego etapu – przyjmując, że wyniki będzie można interpretować jako jedną z miar efektywności projektu.
W niniejszym opracowaniu badawczym występuje różnorodność rozwiązań metodologicznych. Trudno jest tutaj jednoznacznie określić jedną, dominują-cą metodę badawczą. Jeśli weźmiemy pod uwagę przywołane wyżej badania an-kietowe, to mieszczą się one w tak zwanej ilościowej orientacji badawczej. Przed badaniami ustalono też zmienną różnicującą prawdopodobne poglądy i przeko-nania uczniów (deklarowane kibicowanie), co również charakteryzuje orientację ilościową. Kierując się zatem własnym doświadczeniem społecznym, wyrażają-cym się zaangażowaniem w ruch olimpijski, oraz aktualnie niejednoznacznym dzieleniem badań w pedagogice na jakościowe i ilościowe (między innymi Ry-szard Wroczyński, Aleksander Kamiński, Tadeusz Pilch, Mieczysław Łobocki, He-liodor Muszyński) bądź też próbą ich hybrydowego łączenia (Teresa Bauman)57,
55 J. Piekarski, U podstaw pedagogiki społecznej, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2007, s. 248–249.
56 Cel badań został omówiony w podrozdziale 2.2, a cel projektu w podrozdziale 2.3.2.
57 Szczegółowo swoje zdanie na temat łączenia bądź rozdzielenia badań jakościowych i iloś-ciowych w pedagogice opisała Danuta Urbaniak-Zając, Ilość–jakość: Konsekwencje kłopotliwego
autorka zdecydowała się na łączenie danych ilościowych i jakościowych. Jest to podejście bliskie triangulacji58 metod badawczych i danych. Do nauk społecznych zostało ono wprowadzone już w 1959 roku przez Donalda Campbella i Donalda Fiske, jednak w Polsce to pojęcie wiąże się najczęściej z osobą Normana Denzi-na59. Danuta Urbaniak-Zając formułuje następującą opinię:
wprowadzenie do badań jakościowych idei czy strategii triangulacji odczytuję bardziej jako re-akcję na problem, jakim był brak kryteriów oceny tego typu badań, niż rozwiązanie metodycz-ne (gdy metodę ujmuje się jako zespół powtarzalnych czynności prowadzących do rozwiązania określonego problemu60.
Autorka, odwołując się do łączenia w jednym projekcie badawczym orientacji jakościowej i ilościowej, powołuje się między innymi na Matthew B. Milesa i Ala-na Michaela HubermaAla-na i przestrzega (za Davidem Silvermanem) przed polary-zacją w naukach społecznych61.
Jak już wspomniano, autorka była również realizatorką ocenianego projektu. Z tego punktu widzenia analizy mają pewne elementy badań w działaniu, co się wyraża w obserwacji uczestniczącej (nieformalne rozmowy ze współrealizatorami działań podczas trwania projektu, członkostwo w zespole oceniającym projekty konkursowe w szkołach, uczestnictwo w wyjazdach z młodzieżą – zapisane jako notatki oraz w kartach ocen projektów). Badanie w działaniu (ang. action
rese-arch) jest procedurą badawczą, która znacznie wykracza poza tradycyjne
stra-tegie i metody badań naukowych. Maria Czerepaniak-Walczak uważa, że w jej ramach pożądane są takie cechy jak: myślenie sieciowe (gromadzenie informacji z różnych źródeł: od osób uczestniczących, z dokumentów i wytworów powsta-łych w trakcie działania), możliwość prowadzenia badań ilościowych i jakościo-wych, stosowanie wielu metod i technik badawczych: wywiady (indywidualne i grupowe), badania kwestionariuszowe, obserwacja i samoobserwacja, rozmowy swobodne i kierowane, i inne oraz zastosowanie podejścia triangulacyjnego, skła-dającego się z trzech części: teoretycznej (stosowanie wielu teorii), metodologicz-nej (wykorzystanie wielu metod, technik i narzędzi) i działań badaczy (zespołowa realizacja badania)62.
Zdaniem Danuty Urbaniak-Zając badania jakościowe wymagają dużego za-angażowania badacza. Twierdzi ona, że
nie dostarczają teorii uznawanych za ogólne, czyli ich znaczenie teoretyczne nie zawsze jest odpowiednio doceniane. Ich wyniki nie nadają się raczej do instrumentalnego wykorzystania,
58 Pojęcie triangulacji wywodzi się ze starożytnej nawigacji i geodezji, współcześnie ozna-cza strategię zwiększania kompletności i trafności badań dzięki uwzględnieniu różnych perspektyw – za E. Hornowska et al., Paradoksalny efekt triangulacji?, „Edukacja” 2012, nr 4, s. 73.
59 E. Hornowska et al., Paradoksalny efekt triangulacji?, s. 73.
60 D. Urbaniak-Zając, O łączeniu badań ilościowych i jakościowych – oczekiwania i
wątpliwo-ści, „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2018, nr 26, s. 129.
61 D. Urbaniak-Zając, W poszukiwaniu teorii działania profesjonalnego pedagogów. Badania
rekonstrukcyjne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2016, s. 80.
62 M. Czerepaniak-Walczak, Badanie w działaniu, [w:] Podstawy metodologii badań w
Problematyka badawcza 131
a więc i prosta praktyczność tych badań też jest wątpliwa. Jednak dostarczają fascynujących szczegółów o ludziach i ich działaniach63.
Tymczasem Jarosław Gara w opracowaniu Fenomen nieredukowalności
teo-rii i praktyki pedagogicznej stwierdza: „Mówiąc o praktyce, myślimy przede
wszyst-kim o tym, co wiąże się z bezpośrednim zastosowaniem i aplikacyjnym wymiarem ludzkiego działania”64.
W pracy przyjęto model indukcyjny. Zakładając, że rola hipotez badaw-czych w modelu indukcyjnym65 nie jest jednoznaczna – hipotezy mogą być w tym modelu efektem badań lub przedmiotem weryfikacji bez określenia ich źródła (po-wstają w dowolny sposób) – nie zastosowano w ogólnej koncepcji badań hipotez badawczych. Jednocześnie uznaje się za Danutą Urbaniak-Zając, że
[…] brak hipotez nie znosi wpływu wstępnej wiedzy na opracowanie koncepcji badań i interpre-tację uzyskanych wyników. Warto to podkreślić zwłaszcza w odniesieniu do badań jakościowych: wyeksplikowanie wstępnej wiedzy – na tyle, na ile jest to możliwe – jest punktem wyjścia do kon-trolowania jej wpływu na przebieg interpretacji66.
W tak przyjętej koncepcji badawczej główny problem badawczy został sfor-mułowany w następujący sposób: Na ile wprowadzone działania edukacyjne oparte na idei neoolimpizmu (z naczelną zasadą fair play) okazały się sku-teczne wychowawczo i wartościowe dla uczestników projektu edukacyjne-go Jestem fair?
Oprócz przedstawionego problemu głównego określono kilka szczegóło-wych. Są one następujące:
1. Jak zmieniło się postrzeganie zasady fair play wśród badanych uczniów (w tym kibiców) po przeprowadzeniu działań w ramach pierwszej edycji projektu edukacyjnego Jestem fair?
2. Jak zmieniły się deklarowane zachowania zgodne z zasadą fair play w czterech aspektach (przestrzegania przepisów, odpowiedzialności, zdrowia i równości szans) w sporcie i życiu codziennym wśród badanych uczniów (w tym kibiców) po zakończeniu pierwszej edycji projektu edukacyjnego Jestem fair?
3. Jakie są podstawowe źródła wiedzy o fair play dla badanych uczniów (w tym kibiców)? Jak się one zmieniły po zakończeniu pierwszej edycji projektu edukacyjnego Jestem fair?
63 D. Urbaniak-Zając, Jak badać to, o czym nie wiemy? Kilka uwag o roli wstępnej wiedzy
w badaniach, [w:] Pułapki epistemologiczne i metodologiczne…, s. 94.
64 J. Gara, Fenomen nieredukowalności teorii…, s. 155.
65 Stosowanie bądź nie hipotez badawczych w badaniach jakościowych tłumaczy Danuta Urbaniak-Zając na przykładzie modeli: hipotetyczno-dedukcyjnego (powołując się na Konarzewskie-go) oraz indukcyjnego (za Kotarbińskim) w artykule pod tytułem Jak badać to, o czym nie wiemy?
Kilka uwag o roli wstępnej wiedzy w badaniach, [w:] Pułapki epistemologiczne i metodologiczne w ba-daniach nad edukacją. Jak sobie z nimi radzić?, red. M. Dudzikowa, S. Juszczyk, Wydawnictwo UŚ,
Katowice 2017, s. 85–86.
4. Które z działań edukacyjnych projektu opartych na idei neoolimpizmu zo-stały uznane przez badanych nauczycieli za wartościowe i możliwe do wykorzysta-nia w pracy wychowawczej?
5. Jak badani studenci ocenili skuteczność przeprowadzonych w szkołach zajęć edukacyjnych na temat zasady fair play w sporcie i życiu?
6. Które z podjętych działań w ramach projektu Jestem fair przedstawiają największą wartość edukacyjną?
7. Jakie ograniczenia i problemy wystąpiły w trakcie przeprowadzania dzia-łań edukacyjnych wykorzystujących idee neoolimpizmu?