Morfologia cyklu koniunkturalnego

Różne podejścia teoretyczne wyjaśniające przyczyny powstawania cykli koniunkturalnych nie wykluczały podobieństwa w ich przebiegu. Procesy cykliczne

43

charakteryzowano określając ich budowę i cechy zewnętrzne. Wyodrębniono typowe, charakterystyczne cechy, składające się na pewien schemat cyklu. Wielość teorii cykli

implikowała mnogość sposobów identyfikacji ich cech składowych, mimo to powstał w literaturze przedmiotu pewien konsensus w zakresie prezentacji schematu cyklu

koniunturalnego (zobacz rysunek 1.)

Rysunek 1. Schemat klasycznego cyklu koniunkturalnego

Źródło: opracowanie własne na podstawie E. Mansfield, (2002, s. 123), M. Lubiński (2004, s. 71), D. R. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli (1999, s. 154).

Pojęciem morfologii, w odniesieniu do dziedziny cykli koniunkturalnych, określono budowę i cechy zewnętrzne oscylacji. Określały one kształt oraz formy przejawiania się poszczególnych elementów dynamicznych procesów koniunkturalnych (Lubiński, Kąsek, 2006, s. 14).

Ilość cech morfologicznych w cyklu oraz ich podział różnił się w zależności od wybranego nurtu filozoficznego. W niniejszej pracy morfologią oznaczono elementy

składające się na zewnętrzny obraz cyklu: punkty zwrotne i fazy oraz na ilościową charakterystykę cyklu: czas trwania, częstotliwość, amplitudę, intensywność wahań, symetryczność (Barczyk, 2006, s. 138; Kowalewski, 2005, s. 32-34).

Punkty zwrotne w cyklu podzielone zostały na górne i dolne. Punkty zwrotne górne

wyznaczały koniec pomyślnej koniunktury i początek fazy spadkowej. Punkty zwrotne dolne określały moment zakończenia okresu niepomyślnej koniunktury i wejście gospodarki w stan ożywienia. Punkty zwrotne uznano w tej pracy za najważniejszy element składowy cyklu

44

koniunkturalnego. Wpływały one na długość faz cyklu koniunkturalnego oraz na elementy określające ilościową charakterystykę cyklu, takie jak: czas trwania, częstotliwość, amplitudę, intensywność wahań i symetryczność. W literaturze przedmiotu istniał szereg zaleceń dotyczących ich wyodrębniania. Ewoluowały one w czasie, w miarę rozwoju narzędzi statystycznych (porównaj Barczyk, Kowalczyk, 1993, s. 20-21, Osińska, 2007, s. 90-91).

Zmiana przebiegu i podejścia do cykli koniunkturalnych na przestrzeni lat spowodowała zmianę nazw punktów zwrotnych: zamiast tradycyjnych terminów szczyt i dno

zaczęto używać określeń: punkt poprawy i punkt pogorszenia. Z uwagi na fakt, iż we współczesnych cyklach trudno dokonać jednoznacznej identyfikacji górnych i dolnych

punktów zwrotnych, pojawiły się określenia: górna i dolna strefa zwrotna (Burns, Mitchell, 1946, s. 3; Pawłowski, 1982, s. 119-120; Barczyk, 2006, s. 139).

Za fazę cyklu uznano pewien okres występujący między dwoma kolejnymi,

ale różnymi punktami zwrotnymi. W odniesieniu do klasycznego cyklu koniunkturalnego, wymieniano zazwyczaj cztery fazy: ożywienie/rozkwit, szczyt, recesja/kryzys, depresja/dno. Ich nazwy i charakterystyki różniły się w zależności od przyjętego nurtu teoretycznego (zobacz rozdział pierwszy). Współcześnie cykl koniunkturalny został zasadniczo podzielony na dwie części: fazę pomyślnej koniunktury, leżącą między dolnym i górnym punktem

zwrotnym i fazę spadku gospodarczego, leżąca pomiędzy górnym i dolnym zwrotem a następnie na podokresy faz cyklu (Lenin, 1950, s. 91-95; Szeworski, 1987, s. 345;

Kowalewski, 2005, s. 34; Huerta de Soto, 2009, s. 379-380; Rothbard, 2010, s. 60; Bochenek, 2012, s. 147-159). W niniejszej pracy przyjęto podział cyklu na na dwie fazy: fazę wzrostu

wskaźników dynamiki badanych zmiennych, do której zaliczono górny punkt zwrotny oraz fazę spadku wskaźników dynamiki zmiennych, do której zaliczono dolny punkt zwrotny

45

Rysunek 2. Czas trwania i fazy współczesnego cyklu koniunkturalnego

Źródło: opracowanie własne na podstawie S. Jankowski (2001, s. 451).

Czas trwania cyklu (długość cyklu) stanowił cechę charakteryzującą zarówno

poszczególne fazy, jak i całe cykle (zobacz rysunek 2.). Długość fazy wyznaczanano przez okresy występujące między punktami zwrotnymi. Najczęściej długość fazy identyczna

była z przedziałem czasowym leżącym między dwoma kolejnymi, różnymi co do charakteru, ekstremami danego szeregu czasowego. Górny punkt zwrotny zaliczano do fazy wzrostowej a dolny do fazy spadkowej. Długość cyklu równa była okresom trwania wyodrębnionych dwóch kolejnych faz. Definiowano ją jako odstęp między dwoma sąsiednimi jednoimiennymi punktami zwrotnymi (Estey, 1959, s. 26; Meyer, Weinberg, 1975, s. 167-202; Barczyk, 2006, s. 141;).

Częstotliwością określono liczbę cykli występujących w przyjętej umownie jednostce

czasu. Stanowiła ona odwrotność czasu trwania. Informowała ile cykli, lub jaka jego część, wystąpiła w przyjętej jednostce czasu. Oszacowana wartość częstotliwości była formalnie

równa odwrotności okresu trwania cyklu. Jej zawartość informacyjna pokrywała się w pewnym stopniu z długością cyklu; miała szczególne znaczenie w analizach teoretycznych,

w których modele procesów cyklicznych opisywane były za pomocą funkcji trygonometrycznych (Lubiński, 2004, s. 76; Kowalewski, 2005, s. 34-35; Barczyk, 2006, s. 141).

Amplituda wahań w jednostkach absolutnych stanowiła różnicę między wielkościami

skrajnymi. Mogła być rozpatrywana w kontekście fazy lub całego cyklu. Oznaczała wartość bezwzględną różnicy między wartościami ekstremalnymi, należącymi do danej fazy cyklu lub do całego cyklu. Wartość bezwzględna amplitudy wahań przekładała się na rodzaje

46

oscylacji. Wyróżniono się oscylacje gasnące, wybuchowe i o stałej amplitudzie (Mintz, 1972, s. 4-41; Lubiński, 2004, s. 76; Kowalewski, 2005, s. 34-35; Barczyk, 2006, s. 141).

Intensywność wahań została zdefiniowana jako stosunek amplitudy do wyrażonego

w miesiącach lub kwartałach czasu trwania fazy cyklu koniunkturalnego. Miara ta pokazywała wielkość średniej procentowej zmiany danej wielkości w jednostce

czasu, wyznaczała siłę wzrostu lub spadku w poszczególnych fazach (Mendelson, 1959, s. 62-113; Lubiński, 2004, s. 77; Kowalewski, 2005, s. 34-36; Barczyk, 2006, s. 142).

Symetryczność (asymetryczność) oznaczała cechę, którą można było określić

na podstawie relacji między amplitudą faz i długością wahań koniunkturalnych. Fluktuacje uznawano za symetryczne gdy spełnione były równocześnie dwa warunki: 1. równe

amplitudy faz, 2. równe okresy trwania faz wzrostowych i spadkowych. Jeżeli nie były spełnione obydwa warunki, wahania koniunkturalne określano mianem

asymetrycznych. Jeżeli fluktualcje spełniały tylko warunek pierwszy, to wahania określano

jako asymetryczne w zakresie ich trwania (ten aspekt asymetryczności informował o czasowych relacjach między okresami trwania poszczególnych faz). W przypadku, gdy spełniony był tylko drugi warunek (różne amplitudy i równe okresy trwania), to wahania

uznawano za asymeytryczne w zakresie amplitudy (Lubiński, 2004, s. 77; Kowalewski, 2005, s. 34-36; Barczyk, 2006, s. 142).

W niniejszej rozprawie przedmiot badań stanowiła koniunktura giełdowa, dlatego identyfikacji cech zjawiska cyklu dokonano w oparciu o morfologię cyklu

koniunkturalnego, ale w węższym zakresie. Cykl giełdowy podzielono na dwie fazy: faza wzrostu kończyła się górnym punktem zwrotnym a faza spadkowa była okresem

kończącym się dolnym punktem zwrotnym. Punkty zwrotne zostały wyodrębnione przy użyciu metod statystycznych – testu QRL (zobacz paragraf 5.1., s. 119-120). Nie dokonywano identyfikacji pozostałych cech morfologicznych cyklu giełdowego, gdyż reprezentując jedynie wąski wycinek aktywności gospodarczej, stanowił on zjawisko o mniejszym poziomie złożoności i zasięgu niż cykl koniunkturalny (porównaj: Kruszka,

47