Teoria realnego cyklu koniunkturalnego

Termin realny cykl koniunkturalny (real business cycle, dalej RBC) wprowadzili J. B. Long i Ch.I. Plosser w 1983 roku, używając go w celu opisania cykli generowanych

przez przypadkowe zmiany w technologii. Badania zostały oparte na następujących założeniach: 1. racjonalne oczekiwania, 2. kompletna informacja, 3. stałe preferencje, 4. brak zmian technologicznych, 5. brak długowiecznych towarów, 6. brak tarć lub dostosowań

kosztowych, 7. brak rządu, 8. brak pieniądza, 9. brak seryjnych zależności w elementach stochastycznych z otoczeniem (Long, Plosser, 1983, s. 40-41). Za twórców

37

którzy w 1982 roku przedstawili oryginalne ujęcie wahań gospodarki, zastępując nieprzewidywalne zmiany monetrane, losowymi wstrząsami podażowymi.

Do początku lat 80-tych przyjmowano, iż rozwój gospodarki można przedstawić za pomocą modelu zawierającego długookresowy trend PKB z krótkookresowymi

fluktuacjami wokół trendu. Fluktuacje te wyznaczane były przez wstrząsy popytowe, a odchylenia produkcji traktowano jako zjawiska przejściowe (porównaj: Solow, 1965, s. 65-94). Teoria RBC należała do teorii stochastycznych, których podstawą było założenie, że losowe, nieskorelowane szoki (biały szum) mogły prowadzić do wahań przypominających

cykle koniunkturalne (Zawojska, Pisa, 2007, s. 13). W modelu RBC przyjmowano, że PKB

per capita oraz wiele innych danych ekonomicznych zachowywało się tak, jak gdyby

posiadały składniki losowego błądzenia (random walks) (Plosser, 1989, s. 59). Losowe błądzenie posiadało cechę, powodującą że proces nie miał tendencji do powrotu na żaden szczególny poziom lub na linię trendu, dlatego nieprzewidywalne szoki podażowe permanentnie zmieniały poziom produktywności i PKB (Nelson, Plosser, 1982, s. 139-167).

Teoria RBC tłumaczyła cykl jako sposób przywracania stanu równowagi po wystąpieniu szoku podażowego w formie losowego wstrząsu, który miał wpływ na zmianę

długookresowej zagregowanej podaży. W okresie krótkim szok podażowy przyczyniał się do wystąpienia stanu nierównowagi, w okresie długim prowadził do wzrostu produkcyjności

(Zawojska, Pisa, 2007, s. 13).

Ciągły wrost produktywności doprowadzał do nieustannego wzrostu produkcji,

konsumpcji i kapitału per capita (Plosser, 1989, s. 60). Fluktuacje były inicjowane przez szoki kapitałowe przekładające się na wzrost inwestycji w krótkim okresie i skutkujące

wzrostem produkcji. Wzrost dochodów i produktywności zniechęcały do intensyfikacji pracy. Produktywność rosła z powodu wzrastającego zasobu kapitału, dlatego w krótkim okresie dochodziło do międzyokresowej substytucji bieżącego i przyszłego nakładu pracy. Kluczową cechą modelu RBC w wersji F.E. Kydlanda i E.C. Prescotta było założenie o potrzebie więcej

niż jednego okresu czasu do skonstruowania nowego kapitału produkcyjnego oraz istnieniu funkcji użyteczności wykazującej większą międzyokresową substytucję czasu

wolnego (Kydland, Prescott, 1982, s. 1345).

W modelu F.E. Kydlanda, E.C. Prescotta długookresowe czynniki wzrostu nie zostały

oddzielone od czynników wywołujących wzrost i fluktuacje (Kydland, Prescott, 1982, s. 1360-1367; Kydland, Prescott, 1990, s.17). Model RBC integrował więc teorię wzrostu z teorią fluktuacji (Nelson, Plosser, 1982, s. 139-192; Plosser, 1989, s. 60). Prawidłowością

38

w modelach RBC była silna inercyjność. Jeżeli zmienna znajdowała się w danym momencie

powyżej trendu, to z dużym prawdopodobieństwem pozostawała powyżej linii trendu w okresie kolejnym. Inercyjność mierzyło się współczynnikiem korelacji pomiędzy zmienną a jej wartością w poprzednim okresie (Kolasa, 2012, s. 95).

Założono neutralność pieniądza, czyli zmiany ilości pieniądza nie oddziaływały na zmienne realne, a jedynie na poziomy cen. Z założeń modelu RBC wynikało, że polityka

pieniężna i fiskalna nie powinny oddziaływać na cykle koniunkturalne (Zawojska, Pisa, 2007, s. 6-22), równowaga rynkowa była efektywna i nie występowała potrzeba dokonywania interwencji ze strony rządu.

Nie wszystkie elementy podejścia modelu znalazły powszechną akceptację. Wielu badaczy wprowadzało do modelu zamiast zaburzeń technologicznych inne źródła

zakłóceń losowych. Krytyce poddano także procedurę kalibracji14

i oceny stopnia doboru danych do modelu. Najczęściej podejmowane dyskusje w odniesieniu do modeli RBC

dotyczyły kwestii inicjacyjnej szoków technologicznych w powstawaniu cykli oraz zachowania zasady optymalności Pareto. Kolejną istotną kwestią był wpływ polityki

gospodarczej. Wielu ekonomistów dowodziło, że podatki rządowe i polityka wydatków odgrywały istotną rolę jako źródło realnych zaburzeń w systemie ekonomicznym (Plosser, 1989, s. 51-78; Zawojska, Pisa, 2007, s. 19).

Rozwój badań opartych na schemacie analitycznym zaproponowanym przez szkołę

RBC był bezprecedensowy. Najważniejszym sukcesem szkoły RBC było doprowadzenie do unifikacji warsztatu badawczego wychodzącej poza granice tradydycjnych szkół

ekonomicznych (Kolasa, 2012, s. 94).

Modele RBC stały się punktem wyjścia dla wielu teorii, także tych, w których szoki

technologiczne nie ogdrywały głównej roli. Stały się laboratorium dla analizy polityki w ogóle oraz, w szczególności, optymalnej polityki fiskalnej i monetranej. Powstało wiele

alternatyw do teorii szoków technologicznych, bazujących na szokach paliwowych (In-Moo, Prakash, 1992, s. 173-190; Barsky, Lutz, 2007, s. 115-134), fiskalnych (Baxter, King, 1993, s. 315-334), specyficznych zmian technicznych (Gordon, 1990, s. 519-600), modelach monetarnych (Dixit, Stiglitz, 1977, s. 297-308) modelach endogenicznych cykli gospodarczych (Boldrin, Woodford, 1990, s. 189-222) i inne.

14

Metoda kalibracji polega na wnioskowaniu o wartości parametrów modelu na podstawie badań empirycznych na poziomie mikro oraz wiedzy o długookresowych charakterystykach gospodarki.

39

Ch. I. Plosser przedstawił obszary do dalszych badań w modelach: rozwinięcie

wielosektorowości, rynek pracy, wzrost endogeniczny, pieniądz, strategie estymacji i testowania hipotez (Long, Plosser, 1983, s. 39-69; porównaj: Solow, 1965, s. 65-94;

Kydland, Prescott, 1982, s. 1345-1370; Rebelo, 2005, s. 224-225). Wyniki badań szkoły RBC

zaprzeczyły założeniom o sile sprawczej szoków monetarnych w cyklu oraz wskazywały, że polityka stabilizacyjna przynosi efekty przeciwne do zamierzonych (Kydland, Prescott,

1982, s. 1345, porównaj: Lucas, E.C. Prescott, 1977, s. 659-681; Nelson, Plosser, 1982, s. 139-167; Rebelo, 2005, s. 217; Zawojska, Pisa, 2007, s. 12-13).

Teoria realnego cyklu koniunkturalnego stanowiła w pewnym sensie kontynuację myśli monetarystycznej poprzez podkreślenie znaczenia strony podażowej w gospodarce. Była alternatywą dla teorii Keynesa bazującej na popycie wyznaczającym łączny poziom produktu i zatrudnienia lub późniejszych modeli Samuelsona i Hicksa, w których fluktuacje napędzane były przez realny łączny popyt, głównie przez niestabilne wydatki inwestycyjne (Zawojska, Pisa, 2007, s. 11).

Tematem niniejszej rozprawy były uwarunkowania koniunktury giełdowej. Cykle giełdowe współwystępowały z cyklami gospodarczymi, dlatego można doszukiwać się wspólnych przyczyn zjawisk. Nie stworzono do tej pory jednej spójnej teorii cyklu koniunkturalnego, dlatego przyczyn powstawania cykli giełdowych w Polsce nie ograniczono tylko do jednego nurtu filozoficznego.

Za punkt wyjścia w rozważaniach przyjęto egoizm jednostki doprowadzający do wzrostu bogactwa całego narodu (Smith, 1954, s. 21-22), który przyrównać można do motywów działania przedsiębiorstw, odgrywających istotną rolę na giełdzie, w gospodarce

i w cyklu koniunkturalnych (porównaj: Schumpeter, 1939, s. 84-94; Huerta de Soto, 2009, s. 318-320). Uznano, zgodnie z teorią M. Kaleckiego, że istotną rolę w cyklu

giełdowym.odgrywają inwestycje. Zostały one ujęte w pracy jako wartość obrotów

instrumentami finansowymi notowanymi na GPW w Warszawie. Uwzględniono teorię J. M. Keynesa dotyczącą znaczenia skłonności do konsumpcji w cyklu, przyjmując istotną

rolę zmian skłonności do oszczędzania w sektorze gospodarstw domowych w cyklu giełdowym. Z tego powodu do badań włączone zostały informacje dotyczące wielkości

depozytów w sektorze gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Uwzględniając dorobek J. A. Schumpetera (Schumpeter, 1939, s. 38-47), założono istotną rolę innowacji w kształtowaniu się cyklu giełdowego oraz konieczność prowadzenia analizy zarówno

40

na poziomie mikroekonomicznym (podmiot gospodarujący) jak i makroekonomicznym (gospodarka jak całość). Segmenty te stanowiły integralną całość, wyizolowanie któregokolwiek stanowiłoby sztuczny zabieg. Założono, iż nie można prowadzić analizy koniunktury opierając się na abstrakcyjnych stanach równowagi ogólnej bądź cząstkowej. Gospodarkę uznano systemem dynamiczny, którego głównym motorem były podmioty gospodarujące. Takie podejście reprezentowali J.A. Schumpeter i przedstawiciele szkoły

austriackiej. F.E. Kydland i E.C. Prescott dokonując integracji podejścia do teorii wzrostu i fluktuacji również wpisują się w ten rodzaj analizy. Jako główny mechanizm sprawczy

cyklu koniunkturalnego uznano system finansowy oparty na rezerwie cząstkowej, prowadzący do kreowania pieniądza nie mającego pokrycia we wcześniejszych

oszczędnościach. Skutkiem były zmiany struktury produkcji. Podejście to stanowiło jedno z głównych założeń szkoły austriackiej, jednakże wpływ kredytu i pieniądza na zmiany

poziomu aktywności gospodarczej dostrzegał już D. Ricardo (Ricardo, 1951, s. 34-106). M. Friedman, reprezentując odmienne podejście, wynikami swoich badań nie zaprzeczył o istotnym znaczeniu tego czynnika w cyklu (Friedman, Schwartz, 1975, s. 53-63).

Uwzględniono więc w badaniach iformacje o wielkości kredytów w sektorze gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Kolejną istotną kwestią eksponowaną w teoriach cykli koniunkturalnych było podejście do kryzysu. W pracy uznano, iż kryzys jest etapem niezbędnym do zrewidowania błędnych decyzji inwestycyjnych. Podobne podejście

reprezentował J.A. Schumpeter i przedstawiciele szkoły austriackiej. W niniejszej pracy nie uznano zasadności prowadzenia polityki antycyklicznej. Aktywna rola państwa w cyklu

mogłaby się sprowadzać jedynie do zmiany konstrukcji systemu finansowego. Ingerencja państwa w działalność jednostki mogłaby ograniczać jej swobodę i zmniejszyć możliwości swobodnego przemieszczania czynników produkcji w trakcie cyklu koniunkturalnego, doporowadzając do pogłębienia zjawisk niekorzystnych. Tezy o ograniczeniu ingerencji państwa w gospodarkę (nie tylko w cyklu) odnaleźć można u A. Smitha, J.A. Schumpetera, L.von Misesa, F.A. Hayeka. Z kolei szkoła realnego cyklu koniunkturalnego traktowała interwencje państwa jako bezcelowe.

Przyjęta w pracy metodologia badań nawiązywała do sposobu ich prowadzenia przez W.C. Mitchella. Analizy nie oparto na jednym modelu ekonometrycznym, tylko poszukiwano cech wspólnych różnych modeli.

41