Motywacje i emocje,zidentyfikowanew rezultacie czynnikowych analiz puli itemów wyselekcjonowanych z IPB, poddano interpretacji w kontekście pro blematyki jakości życia (por. A. Tokarz, A. Beauvale, 1993), co wydaje się interesujące jako próba odejścia od kulturowych interpretacji osoby twórczej oraz zawikłanych sporów o funkcje emocji pozytywnych i negatywnych wtwórczości, w stronę zobiektywizowanej charakterystyki społeczno-
■organizacyjnej. Pytanie o psychologiczne aspekty jakości życia będzie, w punkcie wyjścia, potraktowane literalnie. Określenie to zdaje się rozsadzać
ramy kompetencji psychologii jako dyscypliny naukowej, chociaż ma swoje miejsce w psychologii (S. Kowalik, 1992). Termin ,jakość” bowiem, w myśl definicji słownikowych, a zwłaszcza z Encyklopedii prakseologiczne/5, zakłada istnienie wzorca, standardu formułującegojakieś wymogi i będącego odniesie
niem dla efektu lub przebiegu działania. Tym samym psychologia władna jest godostarczyć.
35 „Jakość (...) suma cech wytworu, w szczególności wyboru lub samego działania do niego prowadzącego; najczęściej z oceną: dobra jakość - zła jakość. Ocenę taką wydaje się ze względu na istniejący obiektywnie albo idealnie wzorzec rzeczowy lub wzorzec działania. W tym drugim przypadku, tj. w przypadku działania, jakość utożsamiana jest ze sprawnością w sensie syntetycz
nym” (T. Pszczolowski, 1978, s. 92). Ta ostatnia zaś to „ogół walorów praktycznych działania, czyli pozytywnie ocenianych jego cech” (ibidem, s. 227).
Istnieje tu kilka możliwości:
1. Wzorzec może być idealny, wynikać z przyjętej aksjologii (na przykład preferującej wartościdobra, pięknaczyprawdy).
2. Wzorzec może być zakorzenionyw naturalnych właściwościach działania skutecznego,dającego efekty, lub wnaturalnych właściwościach wyróżnionych stanów (na przykład motywacja autonomiczna gwarantuje optymalnąmotywa cję działań twórczych).
3. Wzorzec może być subiektywny, co oznacza określanie jakościżycia po przez całościową jego ocenę jako dobrego, szczęśliwego czy pomyślnego dla jednostki.
Ten fragment opracowania danych z badań będzie próbą takiego sposobu udzielania odpowiedzi na pytanie o jakość życia, który wiąże się z drugim, a częściowo także z trzecimtypem wzorca.
Probierzem dlaokreślenia jakościżycianaukowców będzie model teoretycz ny ustalający charakterystykę motywacyjnych warunków związanych z efek tywną twórczościąnaukową. Koncepcja nie będziejednak wyłącznympunktem odniesienia, lecz posłuży za narzędzie do zbudowania wzorca. Stąd asystenci i adiunkci (grupy odpowiednio: mniej i bardziej efektywne) porównywani są z naukowcami, którzy w 10 latpo doktoracie uzyskali tytuł profesora, dowodząc w ten sposób własnejskuteczności. Trzecim, poza modelem teoretycznym zwe
ryfikowanym przez dane empiryczne, elementem analizy jakości życia będzie rozważenie znaczeniai wpływu kontekstu, czyli warunków, w jakich przebiega działalnośćosóbbadanych.Przedstawię kolejno te trzy kwestie.
O wzorcach będących podstawą do formułowania wymagań wobec życia można mówić, jakjużwskazano, przyjmując różne punkty widzenia. Mogą one wynikać na przykład z zaspokajania potrzeb, realizacji roli społecznej, twórcze godziałania czy subiektywnego zadowolenia z życia.
Wydaje się, że analiza warunkówefektywnego działania wdziedzinietwór
czości naukowej jednoczy wiele rodzajów wymienionych standardów szczegó
łowych. Pośrednio potwierdzają to także opinie innych autorów. W myśl racjo
nalnego ustanowienia wymiarów jakości życia, jakiego dokonał T.
Tomaszew-ski (1982) wyróżnić można 5 podstawowych jego kryteriów: bogactwo przeżyć subiektywnych, mądrość życiowa (to jest stan świadomości, rozumiany jako zakres i głębokość wiedzy o rzeczywistości), skuteczna działalność, twórczość dającawartościowe efekty, przyjazne współżycie człowieka z innymi ludźmi.
Badanie warunków skutecznej działalności naukowejw różnym stopniudotyczy każdego z tych kryteriów, ale - jak można wykazać - jest mało przydatne wokreśleniu jakości życia, jeżeli pominie się wpływ warunków, w jakich dzia łalność przebiega, warunków, które nie mogą być zmienioneprzez osoby dzia łające i od nich nie zależą.
2.1. Rodzaje motywów i emocji związanych z aktywnością twórczą u naukowców
Dane do tej części analizy dotyczą łącznie następujących grup badanych:
29 profesorów, 21 docentów i 123 asystentów. Dane od dwóch pierwszych grup osób uzyskał T. Kocowski (1983; 1991a), stosując Inwentarz Pracy Badacza.
Kontynuując badania Kocowskiego, w 1991 roku poddano analogicznej proce
durze (patrz opis na początkurozdziału) grupę młodszych pracowników nauko
wych UniwersytetuJagiellońskiego iPolitechniki Krakowskiej.
Analiza statystyczna stwierdzeń wybranych z Inwentarza Pracy Badacza miała na celu udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy osoby z trzech badanych grup, różniących się efektywnościąw pracy naukowej i odmiennym statusem, wykazują odmienności w natężeniu i treści motywówpoznawczych oraz czy są to motywy proponowaneprzezmodel,a także - jaki jest wpływ warunków ze
wnętrznych na motywację do pracy naukowej. Wyselekcjonowane stwierdzenia zostały poddane analizie czynnikowej36 oddzielnie dla trzech wyróżnionych kategorii wypowiedzi,tj. częstotliwości wydarzeń (A), ich waloru emocjonalne go, czyli poziomu satysfakcjizwiązanej z danymwydarzeniem (B)oraz stopnia, w jakim dane okoliczności stanowiły czynnik stymulujący chęć do pracy (C).
Zastosowano analizę czynnikową metodą głównych komponent z rotacją oblimin.
Hipotezy dotyczące związku między czynnikami a pozostałymi zmiennymi charakteryzującymi badane grupy i warunki pracy sprawdzano za pomocą dwóchmetod:jednoczynnikowej analizy wariancji, a w przypadku niespełnienia jej założeń - jednoczynnikowej analizy wariancji dla rang Kruskala-Wallisa.
Jeśli wynik analizy wariancji był statystycznie istotny, stosowano test różnicy między średnimi Scheffe. W przypadku porównywania dwóch grup stosowano test t różnicy między średnimi. Podawane są także wartości statystycznie istot nych (orazw niewielkim tylko stopniu odbiegających od poziomu p = 0,05) współczynników korelacji liniowej.
Przeprowadzona analiza czynnikowapozwoliła wyodrębnić potrzy czynniki odpowiednio w zakresie wypowiedzi dotyczących emocji i motywacji (B i C).
Analizatreścistwierdzeń o najwyższychładunkach czynnikowych stanowipod stawę ich definiowania. Zidentyfikowana w ten sposób struktura emocji moty wówstanowi zatem najogólniejszą iwyjściową charakterystykę.
2.1.1. Czynniki związane z emocjami
Trzeba zastrzec, że termin „emocja” występuje w kontekście tych analiz em
pirycznych w znaczeniu wąskim, bliższym koncepcjom radykalnie poznaw czym, które prowadządo operacjonalizacji emocjijako procesu dwuskładniko wego, obejmującego obiekt (na przykład opis czynności, wydarzenia, stanu) i jegowartościowanie(przypisywanie Walencji), czego przykładem jest koncep cja A. Ortony’ego, G.L. Clore’a iA. Collinsa(1988).
1. Satysfakcja z odkrycia, zaspokojenie ciekawości, satysfakcja z pomysłu, skuteczne zdziwienie- oto etykietki tego czynnika (wyjaśniającego 28,1% wa
riancji),związanego niewątpliwie z dodatnim, zwrotnym wzmocnieniemsatys
fakcji poznawczej. Powstaje ona w kontekście autonomicznego motywu po
znawczego, o czym można wnosić z tego, iż prawie wszystkie pozycje IPB onajwyższych ładunkach w tym czynnikuwiążą się z pozytywnym odczuciem, jakie jest następstwem „wpadania na pomysł” oraz przyjemnością czerpaną
z poszukiwaniai znajdowania ważnych, ciekawych czy sprzecznych informacji.
2. Emocja hubrystyczna - związana z poczuciem ważności i wartości wła
snego ,ja” (termin przyjętyza J. Kozieleckim, 1984), z dumą i swoistą próżno ścią. Stwierdzenia o najwyższych ładunkach (łącznie wyjaśniające 8,1%warian
cji) mówiąo przyjemności czerpanej z uzyskiwania uznania i pozytywnych, kompetentnych ocen dorobku lub kwalifikacji naukowych oraz satysfakcjiwy
nikającej z możliwości udzielania fachowych wyjaśnień i konsultacji. Inaczej mówiąc - jestto grupa emocji związanych z dodatnimi odczuciami mającymi źródło w społecznym potwierdzaniu własnej kompetencji i skuteczności zawo dowej.
3. Emocje wynikające z poczucia obowiązku (5,8% wyjaśnianej wariancji) - to niepokój dotyczący dotrzymania terminu wywołany presją czasu lub osoby współpracującej; to także odczucie pracowania pod przymusem obowiązku.
Można by powiedzieć, że są to emocje typowe dla osób z protestancką etyką pracy, ceniących własną sprawność instrumentalną, reagujących negatywnie na okoliczności grożące niespełnieniem zobowiązań podjętych samodzielnie lub we współpracy z innymi.
2.1.2. Czynniki motywacyjne
Zgodnie z instrukcją do IPB, czynniki motywacyjne są konstruowane na podstawie oszacowania,w jakim stopniu określone wydarzenia, czynności, sta ny, spostrzegane są jako stymulatory lub inhibitory dalszej pracy. Tym samym można je określić jako charakterystyki implementacyjnej fazy działania (por.
P.M. Gollwitzer, M. Brandsteatter, 1997; Gollwitzer, za: M. Kofta, 2001), sta nowią zatemopis motywu.
1. Autonomiczna motywacja poznawcza (29,5% wyjaśnianej wariancji) -charakterystyka tego czynnika, wywiedziona z analizy stwierdzeń o najwyż szych ładunkach pokrywa się z opisem tej motywacji w przedstawionym mode
lu. Zawiera też treści, które odnieść możnado podrodzaju autonomicznej moty wacji poznawczej, nazwanego problemową motywacją poznawczą(por. A. To karz, 1985), związaną z poszukiwaniem, przekształcaniem i rozwiązywaniem problemów wobrębie systemu wiedzy zgromadzonej przez jednostkę. Wyłonio
ny czynnik ma rzeczywiście treść motywacyjną, o czym świadcząsformułowa nia onajwyższychładunkach dotycząceczynności poznawczych („dostrzegam”,
„rozważam”, „odkrywam” problemy). Wyraźne jest tu również osobiste, pod miotowe odnoszenie się do czynności poznawczych. Wpuli stwierdzeń objętych analizą czynnikową znajdowały się- co wartotu nadmienić - zarówno stwier dzenia akcentujące fakt, że czynność jest udziałem danej osoby,jak i wypowie dzibardziej obiektywne.
2.Motywacja obowiązku (6,7% wyjaśnianej wariancji) - odnosi się do sy tuacji, w których dana osoba podejmuje czy kontynuuje pracę pomimo braku zainteresowania, pomimo odczuwanego zniechęcenia czy znudzenia tematem lub przedmiotem.
3. Motywacja ambicyjna (5,8%wyjaśnianej wariancji)- to odczuwane dą żenie do uzyskiwania kolejnych stopni akademickich i podwyższania własnego statusu zawodowego. Przejawiasię także wwadzeprzypisywanej ocenom uzy
skiwanym od osób kompetentnych. Można więc powiedzieć, że czynnik ten ma dwieskładowe: motywację ambicyjną (niezadowolenie z faktu, żektoś młodszy ma wyższy status)oraz motywacjęosiągnięć (nadziejana wybitność w uprawia
nej dyscyplinie).
Odnosząc uzyskane wyniki do modelu, można stwierdzić, że zyskał on w ob razie danych dość czytelne odbicie i potwierdzenie, zważywszy na charaktery stykę emocji i powiązanychz nimi prawie symetrycznie motywacji. Zaznaczyć jednaktrzeba, że motywacja obowiązku (co wynika również z innych analiz przeprowadzonych na tych danych) obejmuje grupę dążeń znacznie bardziej złożonych, niżby to wynikałoz modelu, działających prawdopodobnie nazasa dzie odmiennych mechanizmów. W odniesieniu do instrumentalnej motywacji ambicyjnej natomiast stwierdzić można, że jest ona w większym stopniu, niż przewidywał to model, powiązana z motywacją nadawania znaczenia własnej osobie, z motywacją władzy i emocją hubrystyczną, która wszak oznacza nie tylko dumę, ale także transgresyjnedążenie do wyrażenia własnego „Ja” (por.
f Kozielecki, 1984).
2.2. Związki pomiędzy wyodrębnionymi czynnikami
Analizazwiązków pomiędzy uzyskanymi czynnikami wykazała najsilniejszą i wysoce istotną korelację między ciekawością a motywacją poznawczą (r = 0,86; p < 0,0005), ujemną między emocjami hubrystycznymi a motywacją obowiązku (r = -0,54; p< 0,0005) i dodatnią między tymi emocjami a odpowia dającąim motywacją ambicyjną (r = 0,46; p < 0,0005). Emocje poczuciaobo wiązku ujawniły się jakozwiązane ujemnie z motywacją poznawczą (r = -0,34;
p < 0,0005), dodatnio zaś z motywacją obowiązku (r= 0,55; p < 0,0005) oraz z motywacją ambicyjną (r =0,61;p <0,0005).
Zgodny zzarysowanym modelem teoretycznym i interesujący jest fakt, iżte same emocje wiążąsię z równoimiennymi motywacjami. Odnotowaćteż trzeba antagonizm między emocjami wynikającymi z poczucia obowiązku a motywa cją poznawczą stanowiący argument na rzecz tego, że dominacja motywacji poznawczej - a więcpraca zgodna z logikąrozwijania się i narastania problemu w miaręjego rozwiązywania- stanowićmoże przeszkodę w realizacji obowiąz
ków (między innymiwykonywania zadań w terminie).
Odnotować też należy dwoiste przyporządkowanie emocji poczucia obo wiązku, które jednakowoniemalwiążą się z motywacją obowiązku, jak i z mo tywacją ambicyjną. Wynika to z występującego w obu czynnikach elementu pochodnego względem „Ja” (przynależącego do grupyemocji hubrystycznych), tj. poczuciawłasnej godności, niezależności,rzetelności i solidności, związane go z trzecim czynnikiem emocjonalnym. Na rzecz tej interpretacji przemawia także ujemny związek emocji hubrystycznejz motywacją poczucia obowiązku.
Różnice pomiędzy grupami osób badanych są bardzo istotne i skupione w jednymobszarze. Motywacja obowiązku różni badane grupy w ten sposób, że najwyższe natężenie tej zmiennej występuje u profesorów,następnieu docentów (opóźnionych w karierze, Przypomnijmy), a drugi biegun stanowi niższastatu
sem para efektywnych i nieefektywnych - kolejno doktorzy i magistrzy (chi2 = 28,49; df= 2;p <0,00005)37.
37 Podawane wartości chi uzyskano w analizie wariancji dla rang Kruskala-Wallisa. Odnoszą się one do różnic pomiędzy średnimi rangami uzyskanymi dla grup magistrów, doktorów, docen
tów i profesorów (łącznie do wszystkich różnic w przypadku danej zmiennej).
2.3. Wpływ kontekstu emocjonalnego i warunków pracy
Następnykrok analizy torozpatrzenie trzech typów warunków zewnętrznych w stosunku do motywacji pracynaukowej, to jest wpływu komfortu względnie dyskomfortu wewnętrznego oraz warunków pracy.
2.3.1. Kontekst dodatni
Pierwszągrupę zmiennych można określić jako związanez doznawaną sa tysfakcją odczucie przyjemności i osobistego dobrostanu. Należą tunastępujące podgrupy stwierdzeń: komfortemocjonalny wsytuacjach niezwiązanych bezpo
średnio z pracą (na przykład: „46. Wmoim domupanuje przyjemna i życzliwa atmosfera”), komfortemocjonalny w pracy (na przykład: 56. Wtoku pracy na ukowej przypominam sobie przyjemne przeżycia z przeszłości”), powodzenie wsprawach niezwiązanych z pracą(na przykład: „229. Spotkało mnie coś, co odbieram jako sukces osobisty”). Wymienione zmienne zostały wyodrębnione zdanych A, oznaczających częstotliwość wydarzeń. Najistotniejsza zmienna to emocjonalny kontekst dodatni, czyli satysfakcja, przypisywana wszystkim wy mienionym sytuacjom.
Charakterystyka emocjonalnego kontekstu dodatniego może byćtutaj odnie siona do wcześniej sformułowanej, chociaż nieoczywistej hipotezy mówiącej o tym, że dodatnie emocje ztła, niezwiązane bezpośrednio z pracą twórczą, są okolicznościąsprzyjającątwórczości. Jeśli istnieją, mogąstanowić swoiste wy tłumienie przeszkód wynikających z konkurencyjnego, silnego nacisku moty wów zakorzenionych w innych, pozapoznawczych czy pozatwórczych potrze
bach(por.T. Kocowski, A. Tokarz, 1991;A. Tokarz, 1991).
Jeśli interpretować danedotyczące częstotliwości, to słabe zależności istotne dotyczą tu jedynie kobiet będących młodszymi pracownikami naukowymi.
Komfort emocjonalny dotyczący sytuacji niezwiązanych z pracą („W moim domu panuje miła i życzliwa atmosfera”)jest istotnie wyższy dla grupy asy
stentek (t = 2,10; df = 91,9; p = 0,02). Stwierdzono też słabe ujemne związki zmotywacją obowiązku u wszystkich badanych (r = 0,15; p = 0,06), a zwłasz
cza u kobiet (r =0,34;p=0,03).
Komfortowewarunki pracy, atmosfera sprzyjająca zaspokojeniu potrzeb afi-liacyjnych, brak sporów i zawiści oraz życzliwość częściej towarzyszą pracy profesorów i docentów, natomiast najrzadziej sprzyjają doktorom (chi2 = 7,38;
df = 2; p= 0,06),stanowiąc zapewne psychologiczny aspektspołecznego statusu zadań rywalizacyjnych - doktorzywszaknajbardziej „zagrażają” innym. Wyż sza częstość wydarzeń o pozytywnym znaczeniu emocjonalnym wiąże się nie znacznie dodatnio z nasileniem motywacji ambicyjnej (r=0,15; p < 0,05).
Najistotniejsze pytanie dla omawianej grupy zagadnień dotyczy kwestii związku emocjonalnego tła dodatniego (to jest emocjonalnego aspektu wszyst kich wymienionych zmiennych) z wyróżnionymi sześcioma czynnikami emo-cjonalno-motywacyjnymi. Uzyskane dane wprowadzają tu istotną korektę.
Emocjonalne odczucia dodatnie z tła wiążą się zarówno z nasileniem emocji hubiystycznych (r =0,44; p = 0,0005 dlacałej grupy badanej, zaś dlaasysten tów r = 0,37; p = 0,002), jak i poznawczych (r = 0,33; p < 0,0005). Różnice między grupami są istotne, z procentowego rozkładu danych wynika bowiem silniejszy wpływ emocji dodatnich na efektywnąpracę u samodzielnych pra
cownikównaukowych.Tym samym prokreatywne funkcje emocji pozytywnych
tła wydają się nie tak silne, jak zakładano,alepowszechne i niejako nabywane stopniowo.
W odniesieniu do motywacji kierunektej zależności uwszystkich badanych jestpodobny: dodatnietło emocjonalne sprzyja motywacji poznawczej. Zauwa żając silniejsze związki emocjonalnego tła dodatniego z emocjami i motywa cjami odnoszącymi się do pracy naukowej (zarówno hubrystycznymi, jak i po znawczymi), zyskujemy raczej argumenty na rzecz twierdzenia o względnej niezależności motywacji poznawczej od tła dodatnichemocji (por. A. Tokarz,
1991a; 1991c; 1991d).
2.3.2. Kontekst ujemny
Emocjonalny kontekst ujemny (zmienne dyssatysfakcji) dotyczytakich sytu acji, jak: trudności i niepowodzenia w życiu osobistym, ostre konflikty z oso bami bliskimi,konflikty w pracy itd. Stwierdzenia składające się na tę zmienną dobrane były tak, by stanowiły symetryczne odbicie stwierdzeń opisujących emocjonalny kontekst dodatni.
W grupie zmiennych opisujących częstość wydarzeń odczucie nasileniaza grożeń dla zdrowia i dobrobytu w grupie młodszych pracownikównaukowych jest większe u humanistów niżu przyrodników(t= 2,40; df = 91,9; p = 0,029).
Jaki jest emocjonalny walor tych wydarzeń tworzących emocjonalne tło ujemne? W zakresieskutków emocjonalnego dyskomfortu najistotniejszeróżni
ce wystąpiły pomiędzy młodszymi i niższymi rangą a starszymi pracownikami naukowymi (chi2 = 16,1; df= 2; p <0,001). Inaczej mówiąc - im niższy stopień naukowy, tym gorszesamopoczucie.
Ujemne emocje z tła istotnie, chociaż słabo, korelują z ciekawością (r =-0,28; p < 0,001) i motywacją poznawczą (r =-0,21; p < 0,01). Wewnętrz ne negatywne warunki emocjonalne pośrednio związane z aktywnością zawo dową odbijają się ujemnie na przebiegu i efektach pracy oraz same w sobie są przykre.
Najsilniejsza zależność w całej prezentowanej tu analizie dotyczy ujemnej korelacji emocji negatywnych tła i emocji hubrystycznych (r = -0,52;
p <0,0005 dla wszystkich badanych; dla asystentów r = -0,45; p < 0,01). Do znawane przykrości w pracy i w domu, poczucie zagrożenia zdrowia i dobro bytu naruszają więc pozytywne odczucia związane ze znaczeniem własnej oso by, z dumąi zadowoleniem z siebie. Dotyczytotakże przekonania, że podoła się obowiązkom, o czym świadczy silny i istotny związek międzykontekstem emocji ujemnych a motywacją spełnienia podjętych zadań (r = -0,46;
p <0,0005 dla wszystkich badanych; dla asystentówr = -0,35; p < 0,06). Za znacza się również słaby ujemny związek emocji dyssatysfakcji z motywacją ambicyjną(r=-0,28; p < 0,001).
Podsumowując,można stwierdzić:
• Wyższe nasilenie emocji dodatnich u osób efektywnych w dziedzinie twórczości naukowej i wyższe nasilenie emocji ujemnych u osób na po
czątku drogi naukowej.
• Wyraźny związek emocji hubrystycznych i poznawczych z emocjonal
nym tłem dodatnim.
• Najwyraźniejsze związki emocji ujemnych tła z emocjami hubrystycz- nymi i poznawczymi oraz ich niekorzystny wpływ zarówno na motywa cję poznawczą, jak i ambicyjną.
2.3.3. Warunki organizacyjne
Trzecią grupę zmiennych kontekstowych tworzyły stwierdzenia opisujące zewnętrzne, nawet techniczne warunki pracyi przeszkody naturyorganizacyjnej (brak spokoju, tłok, brak możliwościskupieniasię).
Grupą najbardziej znękaną złymi warunkami pracy są młodsi pracownicy naukowi (chi2 = 23,65; df = 2; p < 0,0005). Przeszkody organizacyjne są czę
ściej dostrzegane przez asystentów - częściej przyrodników niż humanistów (t =2,48; df = 73,4; p = 0,02). Osłabiają one poczuciedobrze spełnionego obo wiązku (r =0,18; p = 0,02) i motywację obowiązku(r = -0,24; p = 0,002). Ob raz ten wydaje się dość oczywisty, zważywszy sposób funkcjonowania nauki wPolsce.
Jakie skutkima takasytuacja?
Emocjonalne dystraktory, mające źródło w przeszkodach organizacyjnych, wiążą sięujemnie z emocjami poznawczymi i motywacją poznawczą u wszyst kich badanych, chociaż korelacje nie są wysokie (r = -0,25; p <0,001 dla cie
kawości; r = -0,18; p= 0,002 dla motywacji poznawczej). Przykrości wynikają ce z trudnych warunków pracy najsilniej jednak korelują z emocjami hubry-stycznymi (zwłaszcza u asystentów: r = -0,47; p = 0,002; u wszystkich bada
nych słabiej: r = -0,39; p < 0,0005) i jest to druga w kolejności najsilniejsza zależność stwierdzona w tych badaniach. Emocje te ujemnie wiążąsię z moty wacją obowiązku(r = -0,23;p = 0,0004), nie wykazując powiązania z motywa
cjąambicyjną.
Przedstawiona analiza danych prowadzi do wniosku, że zastosowanie psy chologicznego wzorca do ocenyjakości życia nie przyniosło dostatecznie peł nych rezultatów. Rozpatrzenie wpływu czynników zewnętrznych ujawniło z kolei ich silne i jednoznaczne oddziaływanie. Tym samym czysto psycholo giczne analizy działalnościnaukowejwydają się niewystarczające.
3. Motywacja hubrystyczna i poznawcza jako dominanty