Nachylenia stoków

Opracowany model nachyleń stoków obejmuje dziewięć kategorii (Ryc. 4.10). Skla-syfikowane wydzielenia występują w łącznej liczbie 742 płatów (Zał. 2). Odpowiada to przeciętnej liczbie około 8,2 płata na kilometr kwadratowy. Rozkład wielkości obszarów o jednorodnym kącie nachylenia zboczy ma charakter silnie dodatnio asymetryczny, z do-minującą klasą modalną (0; 0,5> km²  – ponad 87% wszystkich obserwacji. Przeciętna wielkość płatów estymowana za pomocą mediany wynosi 4400 m². Największy obszar o homogenicznym nachyleniu stoków zajmuje ponad 38,3% badanego krajobrazu. Łączna długość granic pomiędzy płatami wynosi ponad 94,5 km. Model zróżnicowania nachyleń stoków, na poziomie krajobrazu, cechuje się przeciętną różnorodnością kategorii. Wartość entropii w przybliżeniu równa 1 jest spowodowana brakiem małych płatów o odmiennych nachyleniach zboczy w stosunku do swojego otoczenia. Prawdopodobieństwo zdarzenia, w którym dwie losowo wybrane komórki są położone wewnątrz płatów o odmiennych war-tościach nachylenia, wynosi około 50%. Poszczególne kategorie nachyleń zboczy występują w silnie zróżnicowanych proporcjach (SHEI = 0,4).

Ryc. 5.30. Rozkład nachyleń stoków w OPN i jego okolicach

Zróżnicowanie nachyleń stoków charakteryzuje się rozkładem dodatnio asymetrycznym z długim spłaszczeniem z prawej strony (Ryc. 5.30). W populacji próby dominowały ele-menty o niskich wartościach parametru. Wyraźną asymetrię ilustruje wartość współczynnika skośności (2,11). Leptokurtyczny charakter rozkładu sprawia, że elementy próby są bardziej skupione wokół wartości przeciętnej niż ma to miejsce w przypadku rozkładu Gaussa. Do-minanta będąca najlepszym punktowym estymatorem wartości przeciętnej w populacjach

Kryterium: nachylenia stoków; rozkład: normalny Test chi-kwadrat= 736678,87; df = 2; p = 0,00 67,52%

asymetrycznych wynosi 1,72°. Wartości nachyleń stoków są zmienne w zakresie od 0°

(obszary położone poziomo) do 43,5°. Analizowana próba ma bardzo wyraźnie zaznaczoną klasę modalną (0; 5°>. W trzech pierwszych klasach (o nachyleniach stoków: 0–5°; 5–10°

i 10–15°) zanotowano nieco ponad 95% wszystkich obserwacji (Zał. 6). Klasy o wysokich kątach nachyleń stoków (30–35°, 35–40° i 40–45°) charakteryzowały się niskimi liczbami elementów próby, kolejno: 315; 150 i 41 komórek. Przeprowadzona analiza zgodności rozkładu empirycznego z rozkładem logarytmicznie normalnym i normalnym, na przyjętym poziomie istotności, w obu przypadkach dała podstawę do odrzucenia hipotezy zerowej. Na uwagę zasługuje wysoki poziom zmienności nachyleń stoków. Współczynnik zmienności wynosił niemal 90%, a przeciętna wartość odchylenia od średniej wynosiła prawie 4,5°.

Aż 67,5% powierzchni analizowanego obszaru charakteryzuje się morfologią płaską bądź niewielkim nachyleniem stoków (0–5°; Ryc. 5.30). Miejsca takie występują głównie w obszarach wierzchowiny (Ryc. 4.10), tworząc 140 rozległych płatów o przeciętnej wielkości 43,4 ha (Zał. 6). Gęstość występowania jednostek wynosi 1,6 płata na kilometr kwadratowy.

Największy płat pokrywa 38,3% analizowanego obszaru. Komórki obiektów tej kategorii cechują się wysokim poziomem skupienia. Współczynnik agregacji oraz procent identycznego sąsiedztwa wynoszą ponad 98%. Poza rozległymi połaciami wierzchowiny obszary płaskie oraz o nieznacznym kącie nachylenia występują także w dnach głównych dolin. Łączna długość krawędzi obiektów kategorii wynosi ponad 459 km, co jest równoznaczne gęstości występowania granic na poziomie 5100 m/km². Kształty płatów znacznie odbiegają od zarysu prostych figur izometrycznych. Przeciętna odległość pomiędzy nimi wynosi około 62 m.

Obszary o nachyleniach zboczy 5–10° występują zarówno tuż poniżej powierzchni wierzchowiny, jak i powyżej den dolin (Ryc. 4.10). Charakterystyczne jest zróżnicowanie szerokości płatów obu pozycji morfologicznych. Używając terminologii Speighta (1990), można stwierdzić, że dolne części stoków (ang. lower/toe slope) ciągną się wąską, 20–30-me-trową strefą wzdłuż spłaszczeń den dolin. Najwyższe fragmenty górnych części stoków (ang.

upper slope) tworzą szerokie, kilkusetmetrowe strefy występujące wzdłuż dolin głównych i dolin niższego rządu (np. Ryc. 4.17: I7). Poza nimi wzrost nachyleń zboczy jest także obserwowany w obrębie wzgórz o charakterze twardzielców bądź ostańców denudacyjnych (np. D14), niecek ablacyjnych (np. C13) i dolinek typu rozłogi (np. B9). Obszary o nachyle-niach zboczy 5–10° występują na około 20,7% powierzchni (Ryc. 5.30). Tworzą 195 płatów o gęstości występowania 2,2 płata na kilometr kwadratowy (Zał. 6). Statystycznie mają one znacznie mniejsze rozmiary od obszarów płaskich. Ich przeciętna wielkość wynosi 9,6 ha.

Największy płat obejmuje 13% powierzchni. Kształtami nawiązują do krawędzi dolin, dlatego są najczęściej wydłużone. Wskaźnik SHAPE ma względnie wysoką wartość 1,9. Wydłużo-ne kształty płatów powodują, że łączna długość ich krawędzi osiąga maksymalną wartość 716 km. Gęstość linii krawędziowych wynosi około 7900 m/km². Komórki płatów cechują się wskaźnikami identycznego sąsiedztwa oraz agregacji na poziomie około 90%. Płaty tej kategorii są od siebie oddalone o średnio 84,4 m.

Stoki o nachyleniach 10–15° występują na 6,8% analizowanej powierzchni (Ryc. 5.30).

W krajobrazie występują 133 takie obszary, co odpowiada gęstości 1,5 płata na kilometr kwadratowy (Zał. 6). Obiekty są statystycznie dwukrotnie mniejsze od płatów o nachyleniu 5–10°. Ich przeciętna wielkość wynosi 4,6 ha. Największy płat tej kategorii obejmuje 0,7%

analizowanej przestrzeni. Podobnie jak w przypadku stoków o nachyleniu 5–10°, ich położe-nie jest związane z rozcięciami erozyjnymi dolin (Ryc. 4.10). W profilach morfologicznych zajmują pozycje: poniżej najwyższej części górnych stoków oraz powyżej najniższej części dolnych stoków (Ryc. 4.17). Kształty płatów są uzależnione od ich położenia. W lokaliza-cjach występujących wzdłuż osi głównych dolin płaty są wąskie (najczęściej o szerokości do około 100 m) i wydłużone. Kształty obiektów zmieniają się w obrębie wylotów głęboko wciętych dolin niższego rzędu. Ich szerokość często rośnie wtedy do ponad 100 m. Średnia wartość wskaźnika kształtu wynosi 2,7 i jest wyższa od poprzednio omawianych niemal o 30%. Łączna długość granic obiektów tej kategorii wynosi ponad 403 km, a gęstość granic ponad 4400 m/km². Komórki płatów mają większe rozproszenie od poprzednio omawianych kategorii. Procent identycznego sąsiedztwa oraz wskaźnik agregacji osiągają poziom 84%.

Płaty są od siebie bardziej oddalone niż obiekty o mniejszym nachyleniu stoków. Przeciętna odległość pomiędzy nimi wynosi około 100 m.

Zbocza o nachyleniu 15–20° występują w obrębie dolin głównych oraz u wylotu niektó-rych dolin niższego rzędu (Ryc. 4.10). Stanowią one strefy przejściowe pomiędzy górnymi i dolnymi oraz środkowymi częściami stoków (Ryc. 4.17). W bardzo stromych fragmentach zboczy płaty tej kategorii, od góry i od dołu, rozdzielają strefy o większym nachyleniu (np. Ryc. 4.17: H11). W stokach o mniejszej pochyłości stanowią pojedyncze, niczym nieroz-dzielone płaty rozciągające się wzdłuż osi dolin (np. E10). Występują w 128 płatach, zajmując 3,3% analizowanego obszaru (Zał. 6). Gęstość występowania tej kategorii wynosi 1,4 płata na kilometr kwadratowy. Przeciętna wielkość płatów wynosi 2,3 ha. Największy płat obejmuje 0,3% analizowanej powierzchni. Długość krawędzi wszystkich obiektów kategorii wynosi nieco ponad 210 km, co jest równorzędne gęstości 2300 m/km². Wskaźnik kształtu płatów wynoszący 2,2 wskazuje na bardziej regularne obrysy niż w poprzednio omawianej kategorii.

Komórki płatów cechują się podobnym poziomem skupienia jak komórki z nachyleniem stoków 10–15°. Przeciętna odległość pomiędzy płatami wynosi około 105 m.

Nachylenia stoków 20–25° ma łącznie tylko około 1,3% analizowanej powierzchni (Ryc. 5.30). Gęstość występowania płatów wynosi około jednego płata na kilometr kwadra-towy (Zał. 6). Obiekty tej kategorii są statystycznie niemal o połowę mniejsze od płatów obszarów o nachyleniu 15–20° i jest ich tylko 94. Największy obiekt pokrywa zaledwie 0,1%

powierzchni całego obszaru. Fragmenty stoków o nachyleniu 20–25° występują niemal wyłącz-nie w obrębie dolin głównych, tworząc wydłużone, owalne formy rozmieszczone wzdłuż ich krawędzi. Daje się zauważyć prawidłowość polegającą na większym nagromadzeniu płatów na zboczach wschodnich niż na zachodnich (Ryc. 4.17). Regułę tę można zaobserwować w dolinach: Prądnika, Będkowskiej, Kluczwody i Zachwytu oraz częściowo  – w dolnym biegu Doliny Sąspowskiej. Płaty mają bardziej regularne kształty niż w przypadku katego-rii nachylenia stoków 15–20° (Ryc. 4.10). Odzwierciedlają to: niższa wartość wskaźnika kształtu oraz ponad dwukrotnie niższa sumaryczna długość krawędzi wszystkich jedno-stek (około 83 km). Gęstość krawędzi płatów wynosi około 920 m/km². Miary agregacji wykazują podobny poziom skupienia komórek jak w przypadku stoków o nachyleniach:

10–15° i 15–20°. Mniejsza liczba płatów odzwierciedla się także w większym oddaleniu płatów od siebie, wynoszącym przeciętnie około 150 m.

Z wyższymi wartościami nachyleń stoków (25–30°, 30–35°, 35–40° oraz 40–45°) mamy do czynienia sporadycznie. Cztery wymienione kategorie pokrywają łącznie zaledwie 0,4%

całej powierzchni (Ryc. 5.30). Największy udział (0,3%) mają stoki o nachyleniach 25–30°.

Występują one w 40 płatach, z których największy obejmuje 0,1% analizowanej przestrzeni (Zał. 6). Obszary o wysokim stopniu nachylenia zboczy występują wyłącznie w obrębie naj-głębiej wciętych fragmentów dolin. Przeciętne wielkości płatów zmieniają się w zakresie od 0,8 ha (dla obszarów o nachyleniach 35–40°) do 0,2 ha (dla obszarów o nachyleniach 40–45°).

Obszary o niższym kątach nachylenia zboczy mają najczęściej kształty wydłużone. Frag-menty stoków o większym nachyleniu występują punktowo i w małej liczbie płatów (2–8).

Najwyższe wartości nachyleń stoków stwierdzono we wschodnich zboczach doliny Prądnika w rejonie Prądnika Czajowskiego (Ryc. 4.17: K14) oraz na południowych zboczach Doliny Sąspowskiej w rejonie wąwozu Puklowiec (I13).

W analizowanym obszarze występują fragmenty zboczy oraz ściany skalne o nachyle-niach przekraczających 45°, a nawet niewielkie fragmenty przewieszone. Brak takich kate-gorii w opracowanym modelu wynika z przyjętej rozdzielczości NMT oraz ze stopnia jego generalizacji (zob. Numeryczny model terenu w rozdz. 4.2.3.2).

Ryc. 5.31. Zależność nachyleń stoków OPN i jego okolic od ekspozycji

Stopień nachylenia zboczy wykazuje pewną zależność od kąta ekspozycji stoków. Zwią-zek jest wyraźniej widoczny dla kątów mniejszych od około 17° (Ryc. 5.31). W opisywanym