W 1492 roku do wybrzeży Kuby dopłynął Krzysztof Kolumb i nadał jej nazwę Isla Juana. Tuż przed odkryciem wyspy przez Europejczyków żyło tam około 80 tys. Indian, którzy przybyli z Ameryki Południowej: Guanahatabejo-wie (Guanahatabeyes), Siboneje (Ciboneys) oraz TainoGuanahatabejo-wie (Tainos)3. W 1511 roku 2 M. Sampathkumar, Donald Trump to reverse Barack Obama’s Cuba policies after
breakth-rough of decades-old stalemate, Independent.co.uk, 30 maj 2017, http://www.independent. co.uk/news/world/americas/us-politics/donald-trump-cuba-barack-obama-diplomatic-relations-raul-castro-communist-island-caribbean-a7763316.html [dostęp 31.07.2017];
Of-fi cials: Trump May Roll Back Obama Opening with Cuba, Fox40.com, 30 maj 2017 http:// fox40.com/2017/05/30/offi cials-trump-may-roll-back-obama-opening-with-cuba/ [do-stęp 31.05.2017]; M. Frank, Cuba’s Raul Castro blasts Trump’s Mexican wall and trade
po-licy, Reuters.com, 6 marzec 2017, http://www.reuters.com/article/us-cuba-usa-castro-idU-SKBN16D0BM [dostęp 31.05.2017].
3 A. Dembicz, Kuba, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1969, s. 40-50; J. Suchlicki,
Diego Velázquez de Cuéllar wyruszył z pobliskiej Hispanioli (obecnie Domi-nikany) na podbój Kuby. Bezpośrednim i tragicznym skutkiem kolonizacji była niemal całkowita destrukcja kultur pierwotnych mieszkańców wyspy, których w 1550 roku zostało niewiele ponad 5 tysięcy. W obliczu szybko zmniejszającej się liczby Indian, którzy stanowili siłę roboczą, zaczęto sprowadzać niewolników z Afryki4.
Rozwój gospodarczy wyspy w pierwszych dwóch stuleciach był bardzo po-wolny. Przełomowym momentem okazał się krótki okres częściowego panowania na wyspie Brytyjczyków, którzy zliberalizowali przepisy handlowe. Rozpoczął się wolny przepływ towarów i ludzi, dzięki któremu był możliwy dynamiczny rozwój kraju. W tym czasie sprowadzono na Kubę kolejnych niewolników do pracy na plantacjach trzciny cukrowej, a powierzchnia przeznaczona na uprawę tej rośliny wzrosła prawie dwudziestokrotnie. Dodatkowym impulsem do roz-woju przemysłu cukrowego było przybycie francuskich plantatorów, którzy po wybuchu rewolucji murzyńskiej na Haiti znaleźli schronienie na Kubie. Produk-cja cukru rosła, dzięki czemu na początku XIX Kuba stała się jego największym producentem na świecie. Rosnąca liczba czarnych niewolników rodziła obawy przed podobnymi jak na Haiti wydarzeniami, przez co idee wolnościowe nie były na Kubie tak popularne, jak w Ameryce Południowej. Z drugiej zaś strony przedstawiciele kubańskich elit coraz częściej debatowali nad ideami Rewolucji Francuskiej, a głosy niepodległościowe stawały się coraz wyraźniejsze5.
Pierwsze walki o niepodległość Kuby wybuchły w 1868 roku, gdy właściciel ziemski Carlos Manuel de Céspedes ogłosił deklarację niepodległości zwaną
Grito de Yara6. Był to początek Wojny Dziesięcioletniej (1868-1878). Sukcesy powstańców zmusiły Hiszpanię do wysłania na Kubę oddziałów wojska. Roz-proszenie oddziałów i brak porozumienia między liderami powstania dopro-wadziły do kapitulacji i podpisania przez większość rebeliantów tzw. Traktatu z Zanjón, mimo że nie uwzględniał ani jednego z głównych postulatów Re-publiki. Jednym z generałów, którzy nie podpisali porozumienia, był Antonio Maceo. Pod koniec roku 1879 wzniecił on tzw. Małą Wojnę, która była jedynie krótkim powstańczym zrywem.
Kolejną batalią była Wojna Niepodległościowa (1895-1898), której politycz-nym i intelektualpolitycz-nym przywódcą został José Martí – poeta i wizjoner uznany za 4 F.P. Bowser, Africans in Spanish American colonial society, [w:] L. Bethell (red.), Th e
Cambrid-ge History of Latin America, Cambridge University Press, 1984, s. 357-380, http://dx.doi. org/10.1017/ CHOL9780521245166.011] [dostęp 09.12.2015].
5 T. Hugh, Cuba from the middle of the eighteenth century to c. 1870, [w:] L. Bethell (red.), Th e
Cambridge History of Latin America, Cambridge University Press, Cambridge, 1985, s. 277-296, http://dx.doi.org/10.1017/CHOL9780521232241.009 [dostęp 09.12.2015]; Zob. także: T. Gilas, Ruchy niepodległościowe na Kubie 1868-1898, Warszawa, 1978, s. 99.
bohatera narodowego Kuby. Toczące się na wyspie walki nie były jednak obo-jętne Amerykanom, w efekcie czego w 1898 roku USA i Hiszpania znalazły się w stanie wojny, która zakończyła się jeszcze tego samego roku. Hiszpanie opu-ścili Kubę pozostawiając ją pod nadzorem Stanów Zjednoczonych. Czteroletnia okupacja spowodowała znaczne uzależnienie polityki i gospodarki wyspy od tego kraju. Mimo że w 1902 roku proklamowano niepodległą Republikę Kuby, była ona przez kolejne dziesięciolecia ściśle nadzorowana przez Stany Zjednoczone7.
Sytuacja polityczna w pierwszych dekadach niepodległości była niespokojna. Nieudolność kolejnych rządów, korupcja, uzależnienie gospodarki od jednego produktu i opanowanie jej przez obcy kapitał doprowadziły do coraz większych dysproporcji między poszczególnymi regionami kraju i powodowały znaczącą stratyfi kację społeczną oraz pogłębianie się różnic rasowych. Realia te pogarszały dodatkowo lata dyktatorskich rządów prezydenta Machado (1925-1933). Kiedy Machado został odsunięty od władzy, na polityczną scenę wkroczył Fulgencio Batista, który w 1940 roku objął urząd prezydenta. Okres jego prezydentury przy-niósł normalizację życia politycznego na Kubie, jednak mimo to kolejne wybory kandydaci Batisty przegrali. W marcu 1952 roku Batista wykorzystał słabość partii rządzącej i przeprowadził zamach stanu, stając się dyktatorem republiki8.
Przewrót Batisty doprowadził do powstania opozycji skupionej wokół praw-nika Fidela Castro. Próbował on w 1953 roku nieudolnie obalić dyktaturę Bati-sty, za co trafi ł do więzienia. Zwolniony po dwóch latach, uciekł do Meksyku, gdzie wraz z bratem Raulem i Ernesto Guevarą planowali przeprowadzenie rewolucji na wyspie. Pod koniec 1956 roku wraz z 81 towarzyszami wypłynął z Meksyku na jachcie Granma. Tylko 12 partyzantów (w tym Raul Castro i Gu-evara) zdołało dotrzeć do bezpiecznych miejsc w górach Sierra Maestra, reszta natomiast zginęła z rąk oddziałów wojska. Charyzmatyczny Castro przekonał społeczeństwo do swoich rewolucyjnych idei, zaś Ruch 26 Lipca zyskiwał na popularności i sile. Batista, przeczuwając klęskę swego reżimu, w nocy 3 gru-dnia 1958 roku uciekł na Dominikanę, a 1 stycznia 1959 roku Fidel Castro triumfalnie ogłosił zwycięstwo rewolucji.
Niedługo po przejęciu władzy przeprowadzone zostały pierwsze reformy, mające na celu przede wszystkim nacjonalizację majątków ziemskich oraz przedsiębiorstw amerykańskich i krajowych. Oprócz reformy rolnej wpro-7 Symbolem uzależnienia się od USA była tzw. Poprawka Platta, zawarta w Konstytucji
Kuby, zgodnie z którą Stany Zjednoczone miały prawo do prowadzenia działań militarnych i dzierżawy terenu pod bazy wojskowe (obszar Guantánamo) na wyspie. Zob. J. Masiubiń-ska, J. Masiubiński, O.L. Montenegro, Nowy Castro, stara Kuba, Psychoskok, Konin 2016, s. 17-18; K. Dembicz, Kuba: Drogi tworzenia i ewolucji, [w:] K. Dembicz (red.), Relacje Polska
– Kuba. Historia i współczesność, CESLA Uniwersytet Warszawski, 2013, s. 18-21.
wadzono także ustawę naftową i górniczą, które również uderzały w interesy Amerykanów. Stany Zjednoczone zareagowały nałożeniem embarga handlo-wego i blokady morskiej na Kubę. 3 stycznia 1961 roku doszło do zerwania sto-sunków dyplomatycznych między Stanami Zjednoczonymi a Kubą, natomiast w kwietniu tego samego roku, w Zatoce Świń, miała miejsce nieudana inwazja Amerykanów mająca na celu obalenie rządu Castro. W efekcie, kosztem kom-promitacji USA, Castro umocnił swoją pozycję na wyspie, a USA wpisało Kubę na listę krajów popierających terroryzm.
W konsekwencji nałożonego embarga i pogorszenia się stosunków ze Sta-nami Zjednoczonymi Kuba musiała poszukać nowych rynków zbytu dla swo-ich produktów oraz znaleźć sojuszników zarówno w sensie ekonomicznym, jak i politycznym. Castro zwrócił się w stronę ZSRR, na skutek czego uzależnienie kubańskie od mocarstwa powiększało się z każdą kolejną umową zawieraną z rządem radzieckim. Kulminacyjnym punktem tej napiętej sytuacji był słynny „kryzys rakietowy” z października 1962 roku, kiedy to Moskwa rozmieściła swe rakiety z głowicami atomowymi na Kubie. Ostatecznie zostały one zdemon-towane, w zamian za co Stany Zjednoczone wycofały swe głowice atomowe z Turcji. Stosunki z USA ulegały jednak dalszemu pogorszeniu, czego konse-kwencją był wydany 8 lutego 1963 roku zakaz wjazdu na wyspę obywateli USA, co mocno uderzyło w przemysł turystyczny Kuby9.
W latach 60. i 70. XX wieku Kuba była gospodarczo i militarnie wspierana przez Związek Radziecki10, a rewolucja z każdym miesiącem zbliżała się ku ko-munizmowi. Castro pozbywał się ze swojego otoczenia osób o liberalnych poglą-dach. W połowie lat 70. przyjęto na Kubie nową konstytucję, znoszącą stanowisko prezydenta i premiera. Castro objął stanowisko Przewodniczącego Rady Państwa Republiki Kuby, co dało mu dyktatorską władzę polityczną i wojskową w kraju11.
Dynamiczne zmiany na wyspie zainicjowały silną emigrację trwającą do dnia dzisiejszego. W ciągu pierwszych 2 lat od zwycięstwa rewolucji wyspę opuściło około 40 tys. osób – głównie związanych z rządami Batisty i w związ-ku z tym obawiających się o swoje życie. Kolejna fala, która miała miejsce w 1961 i 1962 roku, objęła w sumie 150 tys. obywateli z liberalnej klasy średniej, rozczarowanych przemianami na Kubie i przekonanych, iż niebawem powró-cą na wyspę po przeczekaniu dyktatury Castro. W 1965 roku rozpoczęły się kolejne masowe wyjazdy z wyspy, po ogłoszeniu decyzji Castro, że przeciw-nicy rewolucji mogą opuścić kraj. Trwające do 1971 roku tzw. loty wolności (Freedom Flights), fi nansowane przez amerykański rząd, przetransportowały do 9 J. Masiubińska, J. Masiubiński, O.L. Montenegro, Nowy Castro…, dz.cyt., s. 20-21.
10 Tamże, s. 22.
11 Konstytucja Republiki Kuby (Constitución de la Repùblica de Cuba) http://www.parlamen-tocubano.cu/index.php/constitucion-de-la-republica-de-cuba/ [dostęp 29.05.0217].
USA ponad 260 tys. Kubańczyków, z których większość osiedliła się w Miami. Pod koniec lat 80. ponad milion Kubańczyków, czyli prawie 10% całej populacji Kuby, mieszkało w USA12.
Upadek socjalizmu w Europie i rozpad bloku wschodniego po 1989 roku wy-wołały największy od 1959 roku kryzys gospodarczy, tzw. período especial (okres specjalny). Ludność pozbawiona została dostaw energii, żywności i lekarstw. By ratować gospodarkę, rząd zaczął wprowadzać reformy (m.in. legalizację do-lara amerykańskiego i innych walut, czy możliwość podjęcia pracy na własny rachunek w niektórych działach gospodarki), a także zliberalizował prawo o in-westycjach zagranicznych na wyspie, dopuszczając możliwość tworzenia spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Działania podjęte w okresie specjalnym ustabilizowały sytuację na wyspie, jednak proces wychodzenia z zapaści go-spodarczej był powolny. Największy wstrząs w kubańskim społeczeństwie wy-wołało zmniejszenie znaczenia cukru w gospodarce, którego po upadku ZSRR nikt nie chciał kupować po subsydiowanych cenach. W 2002 roku rząd podjął więc decyzję o zamknięciu prawie połowy cukrowni, wskutek czego 100 tys. pracowników musiało przekwalifi kować się do innej pracy. Wbrew pierwotnym planom z lat 60. i 70. pozbawiona dewiz Kuba zmuszona była rozwijać turystykę jako alternatywę dla najważniejszego produktu eksportowego, jakim do tej pory był cukier13.