w latach 1996–2013
Celem tej części rozdziału jest przedstawienie analizy porównawczej badanych gospodarek pod względem napływających i wypływających BIZ w wartościach nomi
nalnych oraz w relacji do danych dla Unii Europejskiej (UE) i świata, co pozwoli na pokazanie zmian w zainteresowaniu inwestorów zagranicznych badanym regio
nem jako celem inwestycji.
Wykres przedstawiający napływy BIZ do EŚ (rysunek 5.1) ma kształt paraboli z największą wartością napływów BIZ w 2007 r. (41 972,66 mln USD), a najmniejszą w 2013 r. (2634,73 mln USD). Nasuwa to wniosek, ze napływy BIZ do EŚ są niższe w 2013 r. niż w 1996 r. (9959,76 mln USD), co jednak na nie odnosi się do roku 2012, gdzie wartość badanych BIZ jest równa 30 851,95 mln USD2.
Analizując napływy BIZ do EŚ jako procent napływów do EU (rysunek 5.2), można zauważyć generalnie pozytywny trend pomiędzy latami 1996 (7,71%) a 2012 (14,28%
– maksymalna wartość opisywanego szeregu) oraz w 2013 r. najniższą wartość bada
nego szeregu – tylko 1,07%. Wartość napływów BIZ do EŚ jako procent globalnych napływów BIZ osiągnęła maksimum w 2004 r. (3,54%), tj. w momencie, gdy poprzed
nio opisywany szereg osiągnął swoje drugie maksimum, a minimum (0,18%) też w tym samym roku, co poprzedni szereg, tj. 2013. Oba szeregi mają podobną dynamikę do roku 2004, po którym pierwszy staje się bardziej dynamiczny.
2 Należy tu zaznaczyć, że opisany spadek wartości napływu BIZ może zostać przypisany tzw. kapita
łowi w tranzycie, który będzie poddany dyskusji w dalszej części rozdziału.
Rysunek 5.1. Napływ BIZ do EŚ w latach 1996–2013 (mln USD, ceny bieżące)
0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000 45 000
1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
mln USD, ceny bieżące
EŚ
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z UNCTAD, dostęp 12.09.2014.
Rysunek 5.2. Napływ BIZ do EŚ w latach 1996–2013 (jako procent napływu BIZ do UE i świata)
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Procent wartości napływów BIZ w UE i na świecie
EŚ / UE EŚ / świat Źródło: jak pod rys. 5.1.
Przed przystąpieniem do analizy relatywnych wartości dotyczących poszczegól
nych badanych gospodarek, warto odnotować pewne obserwacje.
• Grupę EŚ można podzielić na dwie podgrupy, tj. te gospodarki, gdzie wartość napływów BIZ w 1996 r. jest niższa niż w 2013 r. (Czechy: 1428,44 i 4990,44 mln USD oraz Słowacja: 369,7 i 590,97 mln USD) oraz gdzie wartości napływów BIZ
mają charakter malejący (Węgry: 3299,58 i 3091,06 mln USD oraz Polska: 4498 i –6037,74 mln USD).
• Zarówno najwyższa, jak i najniższa wartość dla grupy EŚ jest odnotowana dla Polski (23 560,76 mln USD w 2007 r. i –6037,74 mln USD w 2013 r.).
• Z wyjątkiem Czech (1301,37 mln USD w 1997 r.) wszystkie minimalne wartości zostały odnotowane po rozpoczęciu kryzysu, tj. Węgry: 1994,61 mln USD w 2009 r., Polska: –6037,74 mln USD w 2013 r. i Słowacja: –6,06 mln USD w 2009 r.
• Wszystkie maksymalne wartości (z wyjątkiem Węgier: 13 983,35 mln USD w 2012 r.) zostały odnotowane przed wspomnianym kryzysem, tj. Czechy:
11 653,25 mln USD w 2005 r., Polska: 23 560,76 mln USD w 2007 r. i Słowacja:
5864,88 mln USD w 2002 r.).
Rysunek 5.3. Napływ BIZ do badanych gospodarek w latach 1996–2013 (jako procent napływów BIZ na świecie)
–0,5%
0,0%
0,5%
1,0%
1,5%
2,0%
1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
Procent napływów BIZ na świecie
Czechy Węgry Polska Słowacja
Źródło: jak pod rys. 5.1.
Pierwszą konkluzją, którą można wysnuć w analizie rysunku 5.3 jest to, że do circa 2006 r. wszystkie z analizowanych gospodarek, a dokładniej ich atrakcyjności inwestycyjne, były postrzegane jednakowo przez zagranicznych inwestorów. Dopiero po tym roku Polska stała się zdecydowanym liderem grupy. Co ciekawe, podobnie jak w powyższej analizie, i tu wartości najwyższa (1,745% w 2004 r.) i najniższa (–0,416% w 2013 r.) są zarejestrowane w Polsce. Węgry również odbiegają od grupy, ponieważ jest to jedyna gospodarka, dla której wartość maksymalna (1,051%) została odnotowana po rozpoczęciu się kryzysu (tj. w 2012 r.) – szeregi dla Czech i dla Sło
wacji osiągnęły swoje maksima w 2002 r. Natomiast wartości minimalne dostrzeżone są już po rozpoczęciu kryzysu: Słowacja w 2009 r. (0,000%), Węgry w 2010 r. (0,155%),
Czechy w 2011 r. (0,136%) i Polska w 2013 r. (–0,416%). Dodatkowo, ciekawą obser
wacją jest fakt, że dla wszystkich z badanych gospodarek wartości w 2013 r. (Czechy:
0,344%, Węgry, 0,213%, Polska: – 0,416% i Słowacja: 0,041%) są niższe niż te w 1996 r.
(odpowiednio: 0,366%, 0,845%, 1,151% i 0,095%).
Przechodząc do analizy odpływów BIZ, tj. przepływów BIZ z badanych gospoda
rek, należy zauważyć, że badany okres można podzielić na trzy różne części (rysu
nek 5.4). Pierwszy, od 1996 r. (258,78 mln USD) do 2001 r. (537,18 mln USD), gdzie wykres jest właściwie linią horyzontalną. Drugi, od 2002 r. (728,86 mln USD) do 2006 (14 860,48 mln USD), czyli okres pierwszego i jakże znaczącego wzrostu. Trzeci, gdzie wykres przyjmuje wygląd litery „V” z początkiem (11 318,99 mln USD) w 2007 r. i koń
cem (13 779,89 mln USD) w 2012 r., a minimalną wartości (8 435,70 mln USD) w 2009 r.
Rysunek 5.4. Odpływy BIZ z EŚ w latach 1996–2013 (mln USD, ceny bieżące)
0 5 000 10 000 15 000 20 000
1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
mln USD, ceny bieżące
EŚ Źródło: jak pod rys. 5.1.
Gdy wartości odpływów BIZ z EŚ są porównane z wartościami dla UE i świata (rysunek 5.5), można zauważyć podobny trend wzrostowy. W 1996 r. odpływ BIZ z EŚ wynosił 0,142% odpływów BIZ dla całej UE. Wartość ta została praktycznie bez zmian do 2000 r., gdzie badana zmienna osiągnęła swoje minimum, tj. 0,089%. Wraz ze zmianą wieku, wartość badanych danych zaczęła rosnąć, osiągając swoje pierwsze maximum (2,159%) w 2006 r. Ogólna wartość maksymalna (5,793%) została odnoto
wana w 2012 r. Tak jak się można tego było spodziewać, EŚ odgrywa znacząco mniej
szą rolę na skali światowej (por. rysunek 5.5), tj. wartości tej zmiennej są pomiędzy 0,020% w 2013 r. a 1,043% w 2006 r. Oba szeregi zachowują się bardzo podobnie do 2007 r., po którym ten drugi zostaje praktycznie na tym samym poziomie, podczas gdy wartości pierwszego z analizowanych szeregów rosną.
Rysunek 5.5. Odpływy BIZ z EŚ w latach 1996–2013 (jako procent odpływów z UE i ze świata)
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Procent wartości odpływów BIZ z UE i ze świata
EŚ / UE EŚ / świat Źródło: jak pod rys. 5.1.
Tak jak w przypadku napływów BIZ, tak i w przy odpływach BIZ przed analizą relatywnych wartości dla każdej z badanych gospodarek z osobna należy zapoznać się z ich wartościami nominalnymi.
• Czechy oraz Węgry odnotowują wyższe odpływy BIZ w 2013 r. (3294,12 mln USD i 2269,39 mln USD) niż w 1996 r. (152,88 mln USD i –3,64 mln USD) – to samo można powiedzieć o Polsce, biorąc rok 2012 (726,56 mln USD) jako rok końcowy (–4851,90 mln USD w 2013 r.) –53,00 mln USD w 1996 r. Słowacja, z drugiej strony, ma niższe odpływy BIZ w 2013 r. (–422,41 mln USD) i 2012 r. (–73,45 mln USD) niż w 1996 r. (56,53 mln USD).
• Największą wartość (11 336,6 mln USD) dla wszystkich z badanych krajów odno
towano w 2012 r. dla Węgier, a najniższą (–4851,90 mln USD) w 2013 r. dla Polski.
• Odnośnie do lokalizacji wartości maksymalnych i minimalnych na osi czasu, to z wyjątkiem wartości minimalnej dla Węgier (–3,64 mln USD w 1996 r.) i mak
symalnej dla Polski (8883,20 mln USD w 2006 r.), wszystkie one znajdują się po dacie rozpoczęcia kryzysu.
• Dodatkowo należy zaznaczyć, że wartości minimalne dla wszystkich krajów EŚ są wartościami ujemnymi: Czechy: –327,40 mln USD, Węgry: –3,64 mln USD, Polska: –4851,90 mln USD i Słowacja: –422,41 mln USD.
Rysunek 5.6. Odpływ BIZ z badanych gospodarek w latach 1996–2013 (jako procent odpływów BIZ ze świata)
–0,2%
–0,4%
0,0%
0,2%
0,4%
0,6%
0,8%
1,0%
1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
Procent odpływów BIZ ze świata
Czechy Węgry Polska Słowacja
Źródło: jak pod rys. 5.1.
Gdy analizuje się odpływy BIZ z każdego z badanych krajów EŚ wyrażone jako procent wszystkich odpływów BIZ na świecie (rysunek 5.6), podobnie jak w poważ
nych obserwacjach, pierwszym spostrzeżeniem jest brak większej dynamiki do 2003 r. – jedynie odpływy z Węgier odchylają się od reszty, wzrastając tymczasowo do 0,283%. Polska staje się liderem pod względem odpływu BIZ w okresie od 2005 r.
(0,380%) do 2007 r. (0,238%), z wartością maksymalną (0,623%) w 2006 r. Podczas spadku relatywnej aktywności Polski w 2008 r. (0,221%), z wyjątkiem Węgier (mak
simum 0,842% w 2012 r.), wartości przypisane pozostałym krajom EŚ pozostają rela
tywnie bez zmian. Dopiero w ostatnim roku badanego okresu, gdy zarejestrowano minimalną wartość dla całej grupy (–0,344%, Polska), odpływy z Czech wzrastają do swojego maksimum (0,233%).
Tak jak wspomniano wcześniej, nagłe zmiany badanych wartości w latach koń
cowych analizowanego okresu można przypisać zmianom w zainteresowaniu inwe
storów kapitałem w tranzycie (NBP 2014, p. 1), zdefiniowanego jako napływ środków z zagranicy do Polski, co przekłada się na wzrost wartości kapitału inwestowanego przedsiębiorstwa, ale te fundusze nie zostają w Polsce, gdyż są użyte do inwestycji poza jej granicami (NBP 2010, s. 15).
Pierwszą konkluzją płynącą z dokonanej analizy jest fakt, iż kraje EŚ odgrywają rosnącą rolę jako kraje przyjmujące napływy BIZ. Dokładniej można powiedzieć, że waga badanych gospodarek jako ośrodków alokacji BIZ na tle Europy w latach 1996–2012 wzrosła o 6,574 p.p. (0,115 p.p., biorąc pod uwagę 2013 r.). Jednocześnie rola EŚ jako źródła przepływów BIZ wzrosła o 5,651 p.p. Na scenie światowej sytuacja
nie jest tak optymistyczna, ponieważ EŚ straciła 2,275 p.p. w okresie 1996–2013 (0,137 p.p. w okresie 1996–2012) pod względem atrakcyjności dla zagranicznych inwestorów i 0,045 p.p. (1996–2013; 0,958 p.p. dla 1996–2012) jako źródła przepływów BIZ. Odno
śnie do kryzysu, badane gospodarki (z nielicznymi wyjątkami) osiągnęły najwyższe i najniższe wartości napływów i odpływów BIZ po kryzysie, zatem nie można postawić jednoznacznej tezy odnoszącej się do wpływu kryzysu na badane przepływy BIZ.