Współczesna nauka narzuca uczonym oraz wszelkim podmiotom naukowym co-raz więcej wymagań. Ubiegając się o finansowanie projektów badawczych, składając wnioski o granty, nagrody czy awans na kolejne stopnie oraz tytuły naukowe, muszą oni spełniać kryteria określone przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Narodowe Centrum Nauki. Istotnym czynnikiem, który warunkuje otrzymanie każdej z tych nobilitacji, jest poddanie się ocenie dorobku naukowego. Zgodnie z opraco-wanymi ostatnio przez NCN zasadami, „Podstawę oceny […] kandydatów stanowią informacje zawarte w dostępnych źródłach bibliometrycznych charakteryzujących dorobek pracowników naukowych, takich jak ISI Web of Knowledge, SCOPUS itp., innych źródłach uwzględniających specyfikę poszczególnych dziedzin nauki”. Po-dając wartości wskaźników bibliometrycznych, naukowiec musi podać „łączną liczbę cytowań wszystkich dotychczasowych publikacji oraz indeks H”2.
Co to jest Index H?
Index H – lub H-indeks – jest sposobem mierzenia osiągnięć naukowych z uwzględnieniem liczby publikacji oraz liczby cytowań. Współczynnik h (ang. index h, h-index, hirsch Index, hirsch number) dla danego autora jest to liczba publikacji cytowanych ≥ h razy. Np. współczynnik h = 10 oznacza, że autor ma 10 publikacji cytowanych co najmniej 10 razy. Wielkość h zależy więc od dwóch czynników: liczby publikacji oraz ich popularności 3.
1 Źródło: http://www.ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/uchwaly-rady/uchwala08_2011-zal3.pdf 2 Źródło: http://www.ncn.gov.pl/download/pdf/panele-ogloszenia/ogolne/zalacznik_2-ogolne.pdf 3 Źródło: http://www.mini.pw.edu.pl/~dryzek/www/?Strona_g%B3%F3wna
Cztery źródła obliczania H-indeksu
H-indeks możemy obliczyć na podstawie czterech źródeł, używając do tego:
1. bazy ISI Web of Knowledge (baza dostępna z komputerów sieci uczelnianej ZUT),
2. bazy Scopus (baza ta jest niedostępna w Szczecinie – wykaz uczestników kon-sorcjum można znaleźć na stronie http://vls.icm.edu.pl/zasady/index.html#scopus),
3. programu „Publish or Perish” (jest on nieodpłatnie udostępniany pod adresem http://www.harzing.com/pop.htm),
4. wyszukiwarki google Scholar Citations (niestety czasowo zawieszonej).
O ile bazy ISI Web of Knowledge i Scopus są powszechnie znane w środowi-skach akademickich, o tyle program „Publish or Perish” (PoP) i google Scholar Citations nie są jeszcze tak popularne. Tymczasem pierwsza wersja programu POP pojawiła się już w 2006
roku, od tego czasu prze-chodząc wiele modyfikacji i ulepszeń.
Publish or Perish – nakładka na serwis
Google Scholar
Publish or Perish to opro-gramowanie udostępniane bezpłatnie przez harzing.com, a służące do wyszukiwania i analizowania cytowań arty-kułów naukowych. Używa wy-szukiwarki google Scholar do pozyskiwania cytowań, anali-zowania ich oraz wyliczania danych statystycznych, takich jak: liczba artykułów, liczba cytowań, średnia liczba cyto-wań artykułu, średnia liczba cytowań autora, indeks hirs-cha wraz z jego wariantami,
g-index Egghe’a, aktualny indeks H, wskaźnik cytowań na przestrzeni lat oraz liczba współautorów pojedynczego artykułu. Uzyskane w ten sposób dane są dostępne na ekranie komputera, mogą być również kopiowane do schowka systemu Windows oraz zapisywane w różnych formatach. Program PoP posiada specjalistyczne narzędzie pomocy, które dostarcza wskazówek dotyczących wyszukiwania oraz
Rys. 1. Publish or Perish – najważniejsze elementy interfejsu użytkownika.
A
ARTYKUŁYdodatkowych informacji na temat mierników cytowań4.
Aplikacja PoP zosta-ła tak zaprojektowana, aby umożliwić indywidualnym pracownikom naukowym pre-zentowanie jakości i warto-ści swoich badań. Interfejs użytkownika jest prostym narzędziem wyszukiwawczym, który w kilku prostych krokach pozwala obliczyć miedzy inny-mi indeks hirscha.
Zatem, jak obliczyć h-indeks?
1. Wybieramy zakładkę Author impact.
2. W polu Author’s name wpisujemy nazwisko poszu-kiwanego autora.
3. Opcjonalnie możemy za-węzić wyszukiwanie do jednej lub kilku dyscyplin naukowych, zaznaczając interesujące nas dziedziny po prawej stronie formularza wyszukiwawcze-go lub określić, lata wydania publikacji.
4. Wybieramy przycisk Lookup, który uruchomi wy-szukiwanie.
5. Spośród uzyskanych wyników wybieramy tylko te, które są pracami poszukiwane-go autora (łatwo to sprawdzić
podwójnym kliknięciem w wybraną pracę – zostajemy wtedy przekierowani na stronę wyszukiwarki google Scholar, gdzie wyświetla się lista cytowań dla danej publikacji).
4 Źródło: http://www.harzing.com/pop.htm
Rys. 2. Obliczanie h-indeksu
Rys. 3. Rezultaty wyszukiwania Author impact.
Jak odczytać rezultaty wyszukiwania Author impact?
Opis rys. 3:
1. Liczba wszystkich publikacji autora.
2. Całkowita liczba cytowań.
3. Liczba cytowań poszczególnych prac.
4. Indeks hirscha.
Powyższy zrzut ekranu przedstawia, w jak łatwy sposób program automatycznie wylicza h-indeks, gdzie obliczenie go wymaga tylko uszeregowania w malejącym porządku cytowań artykułów analizowanego dorobku naszego autora. Pozioma linia na ekranie oznacza, że twórca publikacji, dla którego h-indeks = 14, opublikował 14 prac, z których każda była cytowana nie mniej niż 14 razy (prace cytowane mniej niż 14 razy nie są wliczane; z kilku prac o „progowej” cytowalności 14 liczy się tylko jedna). Niestety, jak widać na rysunku, program nie jest doskonały. Nie eliminuje dublujących się publikacji! dlatego też trzeba wnikliwie analizować rezultaty prze-szukiwań, aby wyeliminować pomyłki. Powtarzające się prace należy połączyć, co oznacza, że liczba porządkowa prac jest mniejsza o jeden i 14 publikacja równa jest 14 cytowaniom5.
Ponieważ PoP umożliwia przenoszenie wyników wyszukiwania do innych progra-mów, możemy skorzystać np. z formatu Excel, w którym z łatwością pogrupujemy otrzymane dane.
Ze względu na specyfikę google Scholar, zalecane jest używanie programu PoP do analizy publikacji z następujących dziedzin:
1. biznes, administracja, finanse i ekonomia, 2. inżynieria, informatyka i matematyka,
3. nauki społeczne, sztuka i nauki humanistyczne.
Artykuły z zakresu nauk przyrodniczych i medycyny nie są w pełni odzwierciedlane w google Scholar, dlatego możliwe jest, iż dokładniejsza liczba cytowań może być wygenerowana przez ISI Web of Knowledge (jakkolwiek do tej pory prawidłowość ta się nie sprawdziła).
Obok najprostszych statystyk oraz obliczania indeksu hirscha, Publish or Perish oblicza szereg bardziej złożonych wskaźników. Są to:
1. g-index (Index Egghe) – uzupełnia h-indeks przez nadanie większej wartości często cytowanym artykułom;
2. E-index Zhanga – różnicuje h-indeks według ilości i jakości artykułów, nadając większą wagę wskaźnikowi ilości cytowań nad wskaźnikiem ilości artykułów;
3. aktualny h-indeks, czyli indeks hirscha z „filtrem czasowym”, który powoduje, że im starszy jest artykuł, tym niższy h-indeks;
5 Źródło: http://www.ebib.info/2010/99/a.php?osiewalska
A
ARTYKUŁY4. wskaźnik czasowy (AW) i wskaźnik cytowań na przestrzeni lat (AWCR) – okre-śla średnią liczbę cytowań całości dorobku autora, wartościując je według lat, które upłynęły od wydania publikacji;
5. h-indeks indywidualny i współautorski – wskaźnik h podzielony przez średnią liczbę współautorów artykułów6.
Obserwowany w ostatnim czasie wzrost zainteresowania indeksem hirscha spowo-dowany jest wymogami, jakie stawiają przed naukowcami nowe zasady finansowania projektów badawczych. dlatego też bazy Thompson Scientific i SCOPUS oraz google Scholar wprowadziły funkcje jego obliczania na swoich zasobach. Wątpliwość jednak budzi zapis sformułowany przez Narodowe Centrum Nauki, iż podając h-indeks moż-na się opierać moż-na źródłach innych niż Web of Science i Scopus. Niestety nie zostało uściślone, co to za źródła. Teoretycznie uznać można każde inne wiarygodne dane, jednak nie trzeba być specjalistą, żeby zauważyć różnice, jakie powstają w wyniku obliczeń statystycznych w tych bazach. Rozbieżności w obliczaniu wskaźników spo-wodowane są z reguły odmiennością zasobów poszczególnych baz, dlatego ważne jest, aby sprawdzać te dane w kilku dostępnych źródłach jednocześnie.
literatura:
1. Wniosek o finansowanie projektu badawczego w tym finansowanie zakupu […] niezbędnej do realizacji tego projektu. Załącznik nr 2 [online], [dostęp 18.08.2011]. dostepny w World Wide Web:
http://www.ncn.gov.pl/down-load/pdf/panele-ogloszenia/ogolne/zalacznik_2-ogolne.pdf
2. Regulamin przyznawania środków na realizację zadań finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki w zakresie projektów badawczych. Załącznik nr 3 [online], [dostęp 18.08.2011]. dostepny w World Wide Web: http://www.
ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/uchwaly-rady/uchwala08_2011-zal3.pdf.
3. dryzek, h. [Strona poświęcona informacji naukowej. Słownik] [onli-ne], [dostęp 19.08.2011]. dostępny w World Wide Web:
http://www.mini.pw.edu.pl/~dryzek/www/?Strona_g%B3%F3wna
4. Osiewalska, A. Mierniki oceny czasopism i naukowców. Biuletyn EBIB [online]. 2008, nr 8(99), [dostęp: 19.08.2011]. dostepny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2008/99/a.php?osiewalska. ISSN 1507-7187 5. Publish or perish (software) [online], [dostęp 19.08.2011]. dostępny w World
Wide Web: http://www.harzing.com/pop.htm
6 Ibidem.
Cecylia Judek
Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie