W początkach XX wieku Towarzystwo Naukowe Warszawskie rozpoczęło przy-gotowania do wyprawy do Abisynii. Pierwszą naukową pracą przygotowawczą do tej wyprawy było opublikowanie przez Ludomira Sawickiego1) w roku 1913 „Studia nad Abisynią. Wpływ warunków geograficznych na rozsiedlenie ludności podług jej znamion rasowych i kulturalnych”. dwudziestodziewięcioletni autor tej 251 stronicowej rozprawy oparł się na 702 pozycjach literatury przedmiotu w językach angielskim, nie-mieckim, francuskim i włoskim. Praca miała charakter w pełni nowatorski w piśmien-nictwie polskim, gdyż poza kilkunastostronicowym artykułem Wacława Nałkowskiego nikt o Abisynii nie pisał. Po krótkim wstępie autor zamieszcza wykaz wykorzystanej literatury przedmiotu, podając numer katalogowy. W odnośnikach u dołu niemalże każdej strony rozprawy podaje numer katalogowy i stronę cytowanej pracy.
Wczytując się w to studium zadziwia erudycja autora, rzetelność badawcza, znajomość języków umożliwiająca korzystanie z szerokiego wachlarza literatury
Fragment rozprawy2)
Z
Z SZAFY BIBLIOFILA przedmiotu. W roku 1914 wybuchła wojna światowa i do wyprawy abisyńskiej nie doszło. I chociaż prof. Sawicki w Abisynii (dzisiejszej Etiopii) nigdy nie był, pozostawił po sobie wartościową, naukową pracę.graf Ewald Friedrich von hertzberg (1725-1795) późniejszy minister stanu i ga-binetu króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego a po jego śmierci Fryderyka Wilhelma II, pochodził z junkierskiego rodu osiadłego na Pomorzu. Urodził się w dzisiejszym Lotynie w pow. szczecineckim w posiadłości rodzinnej hertzbergów, która pozosta-wała w ich rękach do roku 1945. Uczył się w Szczecinie w Królewskim gimnazjum.
Studiował prawo i historię na uniwersytecie w halle, następnie wstąpił do pruskiej służby cywilnej by w roku 1757 otrzymać godność podsekretarza stanu. W roku 1763 zostaje ministrem stanu Fryderyka II, odpowiednikiem dzisiejszego ministra
spraw zagranicznych.
Minister hertzberg był politykiem negocjacji i zwolennikiem pokojowych rozwiązań co często kłóciło się z ekspansywna polityką obu królów pruskich i było powodem różnicy zdań. dyplomacja pruska interesowała się Polską głównie w kontekście odciągnięcia jej od wpływów Rosji i nie tylko. hertzberg jako minister spraw zagra-nicznych „współrozbierał” Polskę w 1772 roku, a następnie był twórcą zawiłego „planu zamiennego” polegającego na zyskaniu od Polski Pomorza z Toruniem i gdańskiem w zamian za oddanie galicji. Austria jako rekompensatę miała otrzymać terytoria kosztem Turcji. W tę grę wciągnięta była również Rosja. Planom tym sprzeciwił się Fryderyk Wielki. Między rokiem 1786-1788 wydał hertzberg I tom3) swoich dokumen-tów dyplomatycznych, których był głównym współtwórcą pt. „Recueil des deductions, manifestes, declarations, traites et autres actes et écrits publics, qui ont été rediges et publiés pour la cour de Prusse par le Ministre d’état comte de herzberg…” Tom ten obejmował dokumenty z lat 1756-1778. W jednym z egzemplarzy, różniącym się od innych jakością papieru i drukowanym prawdopodobnie na specjalne zlecenie, zamieścił hertzberg dodatkowo drugą przedmowę. dodał do tego własnoręcznie napisany list polecający, w którym to przekazywał niniejszą książkę bibliotece Kró-lewskiego gimnazjum w Szczecinie z poleceniem – prośbą by książkę przechowano i nie udostępniano bez jego zgody, gdyż w drugiej przedmowie znajdują się treści, których zdecydował się na razie nie ujawniać. List datowany był w Berlinie 7 grudnia 1788 roku.
dlaczego hertzberg wybrał bibliotekę gimnazjum? darzył szkołę sympatią, miłym wspomnieniem i zaufaniem. Biblioteka szkoły była zasobna i starannie prowadzona.
hertzberg utrzymywał kontakt ze szkołą, świadczą o tym drukowane panegiryki na okazje fetowanych odwiedzin ministra. Ofiarowany tom dokumentów dyplomatycznych przeleżał spokojnie w zbiorach bibliotecznych Szczecina aż do roku 1945, kiedy biblio-teki uległy rozproszeniu. Jako polonika zbiory dokumentów hertzberga znajdują się w każdej znaczącej bibliotece w Polsce. Odnotowuje je oczywiście Estreicher w swojej bibliografii4), ale jest tylko jeden egzemplarz z dwoma różnymi przedmowami.
W roku 1860 wyszedł z druku w Warsza-wie, raczej słaby literacko, poemat histo-ryczny autorstwa Franciszka Krajewskiego pt. „Xiądz Kordecki w obronie Częstochowy w roku 1655”, dedykowany księdzu bi-skupowi kujawsko-kaliskiemu, Michałowi Marszewskiemu. Osobliwością tego 84-stro-nicowego poematu jest obszerna zajmująca 76 stron lista prenumeratorów, autor przy tym zaznacza, że lista nie jest kompletna,
„gdyż wiele list szczegółowych dotąd nie nadeszła”. Wśród nazwisk są urzędnicy, ziemiaństwo, księża, biblioteki, klasztory, ary-stokracja, artyści, redaktorzy, pisarze - m.in.
J. I. Kraszewski, h. Wieniawski, A. Kątski, J.
Korzeniowski i inni. Jednym słowem celita tzw. Królestwa Polskiego.
Franciszek Krajewski był urzędnikiem policji, i uważa się5), że poemat rozprze-dano drogą narzucenia prenumeraty. W tymże 1860 roku wyszła druga edycja
„Xiędza Kordeckiego” bez listy prenumeratorów. Było to jedyne literackie dzieło F.
Krajewskiego.
W sierpniu roku 1949 wyszła z prasy książka pt Józef Stalin. Krótki życiorys.
Wydawnictwo „Książka i Wiedza” wytłoczyło ten życiorys w dużym nakładzie 100
Fragment listu hertzberga
Z
Z SZAFY BIBLIOFILA tys. egzemplarzy. Wydanie było przekładem dokonanym według wydania Instytutu Marksa-Englesa-Lenina w Moskwie. Na pięknym papierze, w porządnej oprawie, z tłoczonymi złotymi napisami.Książkę rozdawano jako prezent zasłużonym związkowcom, m.in. pracownikom państwowym, z okazji przypadających na dzień 21 grudnia 1949 urodzin Józefa Wissarionowicza Stalina, co uwidacznia data pod tą okolicznościową pieczęcią.
PRZyPISy
1. Sawicki Ludomir (1884-1928) geograf, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden z założycieli Polskiego Towarzystwa geograficznego. Udział w wy-prawach badawczych do Syjamu, na Półwysep Malejski, do Azji Mniejszej, Bałkany. Autor wielu prac geograficznych. (w oparciu o Leksykon PWN).
2. Przykładowo Odnośnik 1. Tłustym drukiem zaznaczono numer pozycji w katalogu - 261, a 340 to strona. Odnajdujemy nr 261 na liście rozpraw jest to: Bianchi g.: Alla terra dei galla. Narrazione della spedizione Bianchi in Africa nel 1879/80. Milano 1884...
3. Tom II-gi “Recueil...” hertzenberga ukazał się w roku 1789, t. III w 1795.
4. K. Estreicher. Bibliografia Polska. T. XVIII. Stólecia XV-XVIII w. s. 165.
5. Wg K. Estreicher. Bibliografia Polska XIX Stólecia. Cyt. „Rozprzedana edycja od razu, drogą narzucania urzędnikom prenumeratorów”.
prof. Tadeusz Białecki