Negatywne oddziaływanie wydobycia kruszyw na siedliska

Negatywne oddziaływania wydobycia kruszyw na siedliska przyrodnicze i gatunki grzybów, roślin i zwierząt obejmują:

1. zniszczenie siedlisk przyrodniczych, w tym chronionych, w początkach eksploatacji kruszyw:

a. usunięcie nadkładu ziemnego,

b. wycięcie lub stopniowe zasypywanie drzewostanu,

c. wycięcie, wykarczowanie lub stopniowe niszczenie zakrzewień,

d. zasypywanie starorzeczy będących ważnymi miejscami występowania chronionych gatunków roślin i zwierząt;

2. niszczenie siedlisk dennych rzeki lub potoku; 3. niszczenie:

a. stanowisk rzadkich grzybów,

b. stopniowe zniszczenie siedlisk przyrodniczych,

c. drzew ściśle związanych z tymi siedliskami (najczęściej dotyczy łęgów i siedlisk łąkowych);

4. niszczenie pojedynczych, często reliktowych stanowisk rzadkich gatunków roślin;

5. utratę siedlisk życiowych dla gatunków zwierząt z tymi siedliskami związanymi;

6. zmianę rodzaju siedlisk:

a. zniszczenie siedlisk naturalnych,

b. powstanie innych typów siedlisk w miejsce zniszczonych, c. sukcesję roślin zawleczonych (obcych),

d. sukcesję roślin synantropijnych;

7. zniszczenie części siedliska ułatwieniem dla rozprzestrzeniania się roślin segetalnych oraz inwazyjnych (obcego pochodzenia);

8. zubożenie bioróżnorodności przekształconych siedlisk; 9. zwiększoną presję na tereny sąsiednie;

10. płoszenie zwierząt samym faktem eksploatacji złóż kruszyw; 11. zwiększenie śmiertelności zwierząt poprzez:

a. intensywny transport kruszyw (rozjeżdżanie migrujących płazów; niszczenie kolein od kół pojazdów okresowo zapełniających się wodą, a stanowiących miejsca rozrodu wielu płazów),

b. sposób wydobycia kruszyw (niszczenie gniazd ptaków gnieżdżących się na ziemi lub w roślinności zielnej),

c. prace prowadzone w wyrobiskach kruszyw (niszczenie kolonii rozrodczych ptaków gnieżdżących się w skarpach: jaskółka brzegówka, zimorodek i żołna),

d. zajmowanie kolejnych terenów do eksploatacji kruszyw, w tym terenów łąkowych (niszczenie siedlisk motyli, zwiększona śmiertelność dorosłych owadów i gąsienic);

12. zmiany stosunków wodnych w wyniku intensywnej eksploatacji kruszyw prowadzące do:

a. obniżenia uwilgotnienia terenów przyległych do wyrobiska, b. możliwego istotnego pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych, c. możliwego istotnego pogorszenia stanowisk roślin chronionych

zlokalizowanych w pobliżu terenu wydobycia kruszyw, d. stopniowe niszczenie siedlisk wilgotnych;

13. zwiększony hałas w strefie wydobycia oraz na drogach do niej prowadzących, praca sprzętu mechanicznego w strefie, gdzie dotychczas nie było tego typu oddziaływania, powodują:

a. zwiększone zaniepokojenie zwierząt,

b. częste płoszenie zwierząt, zwłaszcza w okresie rozrodu,

c. wycofanie się zwierząt poza obszar negatywnego oddziaływania; 14. nadmierne zapylenie związane głównie z intensywnym ruchem pojazdów

mechanicznych negatywnie oddziałuje na rośliny poprzez zaburzenie procesu fotosyntezy;

15. zanieczyszczenie wód substancjami niebezpiecznymi dla środowiska, oddziałujące pośrednio na ryby i bezkręgowce wodne, powodujące ich zatrucie lub śmierć.

Jednym z parametrów charakteryzujących zmiany zachodzące w środowisku w wyniku powstania oddziaływania jest czas trwania oddziaływania (tab. 8.5).

Tab. 8.5. Negatywne oddziaływania miejsc eksploatacji kruszyw na środowisko przyrodnicze – wariant 1 [opr. A. Kowalska]

Lp. Typ oddziaływania Opis oddziaływań

1 krótkoterminowe

 zapylenie związane z transportem kruszywa  nasilony hałas maszyn

 zagrożenie powodziowe

2 średnioterminowe

 powstanie sieci dróg dojazdowych do wyrobiska  zmiany w składzie gatunkowym roślin w otoczeniu

miejsca wydobycia kruszyw 3 długoterminowe

 powstanie wyrobiska poeksploatacyjnego  wypełnienie go w większości wypadków wodą  zmiana stosunków wodnych

4 okresowe  zagrożenia w wiosennych wędrówkach płazów z miejsc zimowania do zbiorników wiosennych godów

5 trwałe

 zmiany w siedliskach przyrodniczych

 ustąpienie gatunków roślin i zwierząt wrażliwych na tego typu oddziaływania

 zmiana stosunków wodnych i zanieczyszczenie wód powierzchniowych

Ważnym parametrem jest zasięg/lokalizacja oddziaływania procesu eksploatacji kruszyw (tab. 8.6). Miejsce wydobycia kruszyw piaszczysto-żwirowych podlega bardzo silnej presji technicznej. Początkowo jest to obszar przygotowywany do eksploatacji – wyrównywanie terenu, zbieranie i wywózka nadkładu ziemnego, połączone z trwałym niszczeniem lub zasypywaniem roślinności zastanej w tym siedlisku. Wszystko zależy od tego, jakie gatunki zwierząt występują w danym środowisku.

Tab. 8.6. Oddziaływania miejsc eksploatacji kruszyw na środowisko przyrodnicze - wariant 2 [opr. A. Kowalska]

Lp.

Typ oddziaływa

-nia ^{Opis oddziaływań}

1 miejscowe

 oddziaływanie na środowisko w miejscu prowadzenia eksploatacji kruszyw

 ograniczone tylko do samego miejsca eksploatacji

 dotyczy najczęściej eksploatacji przygodnej kruszyw prowadzonej w dolinach potoków i rzek

2 lokalne

 oddziaływanie na środowisko wykracza poza miejsce eksploatacji kruszyw poprzez zasięg i metody prowadzenia wydobycia

 dotyczy eksploatacji skumulowanej i technicznej  oddziałuje na lokalną florę i faunę

3 ponadlokalne

 oddziaływanie na środowisko wykracza poza miejsce eksploatacji kruszyw oraz poza najbliższą okolicę

 zasięg i metody prowadzenia wydobycia powodują zagrożenie dewastacją większego terenu

 dotyczy eksploatacji technicznej

nieliczne ostoje bytowania, zlokalizowane najczęściej w miejscu eksploatacji lub w najbliższej okolicy

4 regionalne

 oddziaływanie na środowisko wykracza poza miejsce eksploatacji kruszyw oraz poza najbliższą okolicę

 zasięg i metody prowadzenia wydobycia powodują zagrożenie dewastacją większego terenu.

 dotyczy eksploatacji technicznej

 poprzez wydobycie kruszyw zagrożone jest istnienie ważnych dla regionu stanowisk roślin i zwierząt

 zagładzie ulegają reliktowe stanowiska roślin i zwierząt

5 krajowe

 oddziaływanie na środowisko wykracza poza region

 zasięg i metody prowadzenia wydobycia powodują zagrożenie dla wielu gatunków roślin i zwierząt

 poprzez wydobycie kruszyw zagrożone są ważne dla kraju stanowiska roślin i zwierząt

Jeżeli pod planowaną eksploatację kruszyw piaszczysto-żwirowych zostanie wybrane miejsce jedynego występowania gatunku rośliny lub zwierzęcia w danym regionie, to jest to powód do negatywnej oceny wpływu powstałej inwestycji na te gatunki. Ich strata byłaby zbyt dotkliwa dla bioróżnorodności środowiska przyrodniczego.

Dwa obszary Natura 2000 zostały utworzone w Polsce w następujących żwirowniach [Zając 2011 b]:

1. OSO PLB040005 Żwirownia Skoki (region Włocławek) – przedmiotem ochrony tego obszaru jest 6 gatunków ptaków wraz z siedliskami przez nie zajmowanymi:

 mewa czarnogłowa Larus melanocephalus – do 8 par lęgowych,  rybitwa rzeczna Sterna hirundo – 122 – 210 par lęgowych,  rybitwa białoczelna Sternula albifrons – 1 para lęgowa,  zimorodek Alcedo atthis – 1 para lęgowa,

 świergotek polny Anthus campestris – 1–2 pary lęgowe,  ortolan Emberiza hortulana – 1 para lęgowa.

W okresie lęgowym obszar ten zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej czterech gatunków ptaków:

 mewa czarnogłowa Larus melanocephalus,  mewa siwa Larus canus,

 śmieszka Chroicocephalus ridibundus,  rybitwa rzeczna Sterna hirundo.

Ponadto Żwirownia Skoki jest ważnym miejscem lęgowym w skali Polski dla śmieszki. W 2003 r. stwierdzono tutaj 3970 gniazd tego gatunku mewy [SFD Żwirownia Skoki].

2. OZW PLH020049 Żwirownie w Starej Olesznej (Dolny Śląsk)– przedmiotem ochrony są:

 siedliska z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej: 2330 otwarte murawy wydm kontynentalnych z Corynephorus i Agrostis, 3130 oligotroficzne do mezotroficznych wody stojące z roślinnością

Littorelletea uniflorae oraz/lub Isoëto-Nanojuncetea, 3150 naturalne

jeziora eutroficzne z roślinnością typu Magnopotamion lub

Hydrocharition, 6120 suche, piaszczyste, wapniste murawy, 6510

nizinne łąki kośne (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinallis), obniżenia dolinkowe torfowisk Rhynchosporion, 91E0 lasy aluwialne z Alnus glutinosa oraz Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion

incanae, Salicion albae)

 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej: zimorodek Alcedo

atthis, bocian biały Ciconia ciconia, bocian czarny Ciconia nigra,

błotniak stawowy Circus aeruginosus, ortolan Emberiza hortulana, gąsiorek Lanius collurio, kania rdzawa Milvus milvus, rybitwa rzeczna Sterna hirundo,

 gatunki zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: wydra

Lutra lutra, boleń Aspius aspius, różanka Rhodeus sericeus amarus, jelonek rogacz Lucanus cervus, pachnica dębowa Osmoderma eremita,

 gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: elismia wodna

Luronium natans [Natura 2000 – SDF PLH020049 Żwirownie w

Starej Olesznej].

Żwirownia w Jankowicach k. Jaworzna jest najważniejszą ostoją rybitwy rzecznej w całej Małopolsce. Liczebność rybitwy na stawach rybnych waha się od 1 do 7 par, natomiast na żwirowni Jankowice oraz przyległych stawach jest szacowana na 120-170 par [Zając 2011 b].