wpływ kryzysu na sektor bankowy (który jest trzonem rynków finansowych) jest z pewnością większy, aniŜeli w przypadku choćby sektorów produkcyjnych.
Warto podkreślić, Ŝe kryzys na rynkach finansowych został zaimportowany (ze względu na większą otwartość i większy stopień zaleŜności tych rynków od zagranicy) i nie jest pochodną niewłaściwego postępowania graczy na rynkach finansowych w Polsce (choć takie teŜ miały miejsce).
Choroba kryzysowa polskich finansów wynikała z zaraŜenia się od rynków innych krajów i nie była wynikiem niewłaściwej higieny finansowej podmiotów krajowych.
3.
Wpływ kryzysu na polskie bankiOmówione w poprzednim rozdziale makroekonomiczne zjawiska kryzysowe, a w tym zmiany na rynkach finansowych, miały bezpośredni wpływ na sposób funkcjonowania banków w Polsce.
Wynika to stąd, Ŝe zaburzeniu uległy podstawowe parametry otoczenia bankowego, które determinują istotne procesy w całym sektorze. Poza zmianami o charakterze rynkowym, naleŜy dodać istotne zmiany regulacyjne i działania podejmowane przez jednostki nadzorujące i kontrolujące bankowość – przede wszystkim Ministerstwo Finansów, Komisję Nadzoru Finansowego i Narodowy Bank Polski.
WaŜne natomiast jest to, Ŝe zarówno przebieg jak i wielkość wpływu kryzysu na polskie banki były zdecydowanie inne aniŜeli w przypadku rynków zachodnich. Wystarczy podać, Ŝe Ŝaden z polskich banków nie upadł ani nawet nie odnotował istotnych problemów, które mogłyby powodować ryzyko bankructwa, by dojrzeć jak inaczej kryzys wpływał na firmy finansowe w Polsce. Jest to oznaką pewnej dojrzałości, ale takŜe stabilności całego sektora. Nie oznacza to jednak, Ŝe kryzys miał lekki przebieg i Ŝe jego skutki są nieznaczne. Przeciwnie, polskie banki podczas kryzysu przeszły istotne przeobraŜenia. Widać to nie tylko w słabszych wynikach finansowych (choć wciąŜ na ogół pozytywnych) sektora, ale przede wszystkim w zmianach w sposobie działania i zarządzania bankami.
PoniŜszy rozdział traktuje o tych parametrach polskiej bankowości, które uległy największym zmianom ze względu na kryzys.
3.1. Ogólna percepcja kryzysu w bankowości polskiej
Analizując opinie graczy rynku bankowego albo instytucji z nim bezpośrednio związanych, moŜna odnieść wraŜenie, Ŝe kryzys potraktował polską bankowość względnie łagodnie. Po pierwsze, nie było praktycznie ryzyka destabilizacji systemu bankowego i w ogólnych aspektach system cały czas funkcjonował poprawnie (oczywiście pewne funkcje uległy istotnemu osłabieniu, ale nie do poziomu zagraŜającego ogólnej stabilności). Po drugie, Ŝaden bank nie miał istotnych problemów, które mogłyby prowadzić do upadku. Oczywiście w takim kontekście bezpośrednia finansowa pomoc państwa w ogóle nie była rozwaŜana i nie była potrzebna. Jak widać w tabeli 2.3.1 w wielu krajach rozwiniętych krajów Unii Europejskiej niezbędna była znaczna pomoc publiczna dla ratowania zagroŜonych upadłością banków. Co ciekawe, w grupie tej nie ma Hiszpanii, kraju, który bardzo boleśnie przechodzi przez kryzys, ale jednocześnie banki hiszpańskie wykazują duŜą stabilność.
117
Tabela 2.3.1.D ok apitalizowanie bank ów w wybranych k raj ach UE ze środk ów publicznych m ld Euro
N iem c y 108 Holandia 20
A ustria 15 Irlandia 6
B elgia 14 W łoc hy 20
P ortugalia 13 UK 114
H iszpania 0 Luks em burg 3
F rancj a 40 Polska 0
Źródło: Ass oc acion Espanola de Banca
Opinie w prasie na temat wpływu kryzysu na polski sektor bankowy wskazują, Ŝe wpływ ten jest relatywnie niewielki. Dla przykładu w artykule opublikowanym w sierpniu 2009 w „Gazecie Bankowej”117 (a zatem juŜ rok od największego uderzenia kryzysu) podaje się wynik przeprowadzonych badań, które wskazują, Ŝe kryzys ma ograniczony wpływ na działalność polskiego sektora bankowego. Miało to wynikać z lokalnego charakteru działania polskich banków i ich marginalnego zaangaŜowania w instrumenty związane z rynkiem hipotecznym w USA. Inny artykuł w tejŜe gazecie publikowany na początku roku 2009 118 zawiera stwierdzenie, Ŝe sytuacja sektora bankowego pomimo światowego kryzysu nie wskazuje na zagroŜenie stabilności sektora. Wymieniane są natomiast zjawiska niepokojące takie jak:
• Wysoka dynamika akcji kredytowej mogąca wynikać z luźnych standardów kredytowych,
• Finansowanie kredytów długoterminowych zobowiązaniami krótkoterminowymi czy spadek depozytów firmowych.
Podobnego zdania byli szefowie banków, którzy uwaŜali Ŝe pomimo kryzysu polskie banki dość dobrze sobie radzą. Dla przykładu w wywiadzie prezes giełdowego ING BS119 stwierdził, Ŝe polskie banki przechodzą przez kryzys w miarę spokojnie. Nie ma sygnałów, Ŝe w polskim sektorze bankowym dzieje się coś niedobrego. W innym czasopiśmie branŜowym „Bank”120 w grudniu 2008, a zatem kilka miesięcy po wystąpieniu kulminacji kryzysu w USA, autorzy komentują, Ŝe tąpnięcie systemu finansów na świecie było nieznacznie odczuwalne w Polsce.
Podobna jest ocena T. Kulpaki121: jego zdaniem system bankowy w Polsce w czasie kryzysu był stabilny i nie wymagał pomocy rządowej, co pozytywnie odróŜniało nasz kraj od krajów lepiej rozwiniętych. Autor wskazuje takŜe na fakt wzrostu całkowitej wartości wolumenów kredytów ponad
117 A.Kotowicz, W obliczu kryzysu, „Gazeta Bankowa”, nr 34. 25/8/2009, s. 15-17
118 M.Zakrzewska, Obszary niepokoju, „Gazeta Bankowa”, Nr.10, 9/3/2009, s. 20
119 L.Piesik, Spokój w kryzysie, „Gazeta Bankowa”, 8/6/2009, s. 35
120 M.Matusiak,Kredyty w kryzysie, „Bank. Miesięcznik finansowy”, nr. 12/2008, s. 22-23
121 P. Kulpaka, Sektor finansowy w Polsce wobec kryzysu, w: Zeszyty Naukowe SGH, Warszawa 2011, s.180.
zgromadzone oszczędności, co istotnie zmieniło sytuację w polskim systemie bankowym i będzie miało takŜe długofalowe skutki dla całej gospodarki.
PowyŜsze raczej pozytywne opinie, co do odporności polskiego sektora bankowego na kryzys, nie zmieniają faktu, Ŝe bankowcy z wieloma obawami podchodzili do sytuacji sektora. Publikowany co miesiąc przez Pentor wskaźnik Pengab pokazuje poziom negatywnych nastrojów w sektorze w okresie najgłębszego kryzysu, które osiągnęły dno w ostatnim kwartale 2008 roku. Natomiast od połowy 2009 roku widoczna jest szybka poprawa, choć obecny poziom (rok 2011) nie odpowiada poziomowi sprzed kryzysu. Dynamikę wskaźnika przedstawiono na rysunku 2.3.1.
Rysunek 2.3.1. Wskaźnik koniunktury bankowej
10 15 20 25 30 35 40 45
20 07 -I 20 07 -III 20 07 -V 20 07 -V II 20 07 -IX 20 07 -X I 20 08 -I 20 08 -III 20 08 -V 20 08 -V II 20 08 -IX 20 08 -X II 20 09 -II 20 09 -IV 20 09 -V I 20 09 -V III 20 09 -X 20 09 -X II 20 10 -II 20 10 -IV 20 10 -V I 20 10 -V III 20 10 -X 20 10 -X II
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Pentor
Co ciekawe, kryzys miał znacznie mniejsze znaczenie dla sektora bankowości spółdzielczej. W branŜowej „Gazecie Bankowej”122 ocenia się, Ŝe sytuacja banków spółdzielczych jest dobra i pomimo niepokojów na rynkach finansowych rok 2008 był dla sektora spółdzielczego udany. Podane są takŜe powody, dla których sektor spółdzielczy jest bardziej odporny na kryzys:
• Brak mocnych powiązań z rynkiem międzybankowym
• Nieznaczny wpływ kursów walutowych na koszty i przychody
• Brak powiązań z zagranicznymi instytucjami finansowymi
Fakt pewnej izolacji sektora spółdzielczego od międzynarodowego świata finansów spowodował, Ŝe zjawiska kryzysowe nie zostały zaimportowane, a jeśli juŜ, to w znacznie mniejszym stopniu.
122 M.Zaleska,W dobrej kondycji,„Gazeta Bankowa”, nr.16, 20/4/2009, s. 22-23