Przegląd istotnych przypadków kryzysów w nowoczesnej historii gospodarczej świata

Historia świata, zwłaszcza historia rozwoju ekonomicznego, obfituje w wiele przykładów kryzysów. Miały one przeróŜny charakter w zaleŜności od epoki w jakiej występowały, róŜny zasięg, który w raz z mondializacją gospodarek obejmował coraz większe obszary geograficzne. RóŜne teŜ były przyczyny (choć dogłębniej analizując kryzysy moŜna dostrzec wiele podobieństw), a takŜe róŜna była wielkość negatywnych skutków kryzysów.

Dla wielu ekonomistów historia kryzysów jest nie tylko materiałem badawczym, ale przede wszystkim podstawowym źródłem empirycznym do tworzenia i rozwoju teorii i myśli ekonomicznej.

MoŜna z pewnością stwierdzić, Ŝe kaŜdy kolejny kryzys modyfikował sposób patrzenia na ekonomię i był bodźcem do rewizji dotychczasowych osiągnięć ekonomii. Jest to bowiem jedna z tych dziedzin naukowych, gdzie trudno o stałe i niezmienne w przestrzeni czasu paradygmaty. Jak pokazuje historia – wiele z nich ulegało znacznym modyfikacjom na skutek rzeczywistych, nowych (a czasem moŜe tylko nieco innych niŜ dotychczasowe) przykładów kryzysów.

PoniŜsze opracowanie jest bardzo ogólnym zestawieniem najwaŜniejszych (i nie wszystkich) kryzysów ekonomicznych. KaŜdy wymieniony przypadek opatrzony jest kluczową konkluzją / lekcją dla świata gospodarczego, a płynącą z historii. Co ciekawe, wiele konkluzji jest zbieŜnych – nawet pomiędzy kryzysami z róŜnych wieków. Oznacza to niewystarczającą umiejętność świata w radzeniu sobie z cyklami gospodarczymi, ale takŜe słabe zabezpieczenie i przedkryzysową prewencję.

47 Tabela 1.3.1. Przegląd najwaŜniejszych kryzysów w historii gospodarczej

Kryzys – czas i miejsce

Krótka charakterystyka Kluczowe wnioski / Podsumowanie

Tulipomania:

Holandia 1636-1637

Jeden z najstarszych kryzysów. Wynikający z popytu i spekulacji cebulkami tulipanów, których cena bardzo szybko wzrastała. Jednocześnie w tych czasach brak było ekspansji monetarnej i nie było szerokiej akcji kredytowej. 3 lutego 1637 wybuchła panika wynikająca z pogłosek, Ŝe nie ma juŜ chętnych na zakup. To spowodowało szybki spadek cen prawie do zera i w efekcie bankructwo wielu ludzi.

Mechanizm pierwszej bańki spekulacyjnej, która pękła wtedy, kiedy zabrakło dalszego popytu.

Masowa spekulacja i gwałtownie rosnący popyt wcześniej czy później doprowadzi do

Wynikał z zadłuŜenia po długotrwałych wojnach i zjawisk spekulacyjnych.

Dopuszczony we Francji do prawa emitowania banknotów John Law prowadził nadmierną emisję pieniądza, który nie miał pokrycia w kruszcach. Jednocześnie Law przewodził spółce Compagnie d’Occident, która emitowała swoje akcje obiecując bardzo dobre wyniki. Działania spekulacyjne trwające kilka lat doprowadziły do wielokrotnej dewaluacji pieniądza i destabilizacji finansów publicznych, a takŜe do bankructw wielu osób. Podobny mechanizm kryzysu (choć w nieco słabszej formie) działał w Wielkiej Brytanii i Holandii.

Stabilność ekonomiczna musi być budowana na zdrowym pieniądzu, którego podaŜ ma dynamikę zbieŜną ze wzrostem realnej produkcji dóbr i usług. Nadmierna podaŜ pieniądza bez pokrycia moŜe doprowadzić do zaburzenia równowagi gospodarczej.

Wszystkie powyŜsze kryzysy wiązały się ze spekulacją finansową róŜnymi walorami (np. obligacjami państwowymi, akcjami towarzystw budujących kanały itd). Ich wspólną cechą był szybki wzrost cen, a dalej przesilenie finansowe wynikające z trudności respektowania zobowiązań finansowych w sytuacji wyczerpującej się akcji kredytowej. Efektem finalnym były bankructwa instytucji włączonych do spekulacji.

Gwałtowny masowy popyt, nie oparty na realnej gospodarce, a powodujący nieuzasadniony wzrost cen ma zawsze swoje granice. Są one wyznaczone moŜliwościami kredytowymi instytucji, które udzielają kredytu. Gdy tylko akcja kredytowa zwalnia następuje eksplozja bańki spekulacyjnej, po której dochodzi do istotnych strat lub bankructw.

Kryzysy nadprodukcji:

Wielka Brytania 1788, 1793, 1797

Kryzysy te były związane ze znacznymi nadwyŜkami produkcji przemysłowej w jakŜe istotnych wówczas sektorach: włókienniczym i sukienniczym.

Przesadna realna produkcja podyktowana nadzieją na znaczne zyski moŜe wywołać

Właściwy kryzys poprzedzał okres 10 lat perturbacji ekonomicznych wynikających z zakończenia wojen z początku XIX w. Po pierwsze zrujnowane wojną gospodarki miały duŜo niŜszy poziom popytu a po drugie izolowane w czasie wojny gospodarki (np. Wielkiej Brytanii) zostały wystawione na otwartą konkurencję. Ta wpłynęła negatywnie na wybrane sektory niektórych krajów, które nie były w stanie bronić się przed masami tańszych towarów importowanych z innych krajów. Dodatkowo doszło do spekulacji obligacjami róŜnych krajów (tak Francji czy Prus podnoszących się po wieloletnich wojnach, jak teŜ krajów Ameryki Południowej, które wydawały się dynamicznie rozwijać). Dodatkowym przedmiotem spekulacji stały się akcje spółek kolejowych. Przesilenie nastąpiło na przełomie 1825 i 1826 roku, kiedy zaczęły spadać akcje spółek, a dalej wartość obligacji rządowych. Kryzys ten objawił się w dwóch mechanizmach: realnej nadprodukcji oraz spekulacji finansowej papierami wartościowymi.

Spekulacja papierami wartościowymi, wynikająca z chęci szybkiego wzbogacenia się ze względu na czynniki zewnętrzne takie, jak otwarcie nowych rynków (geograficznych czy sektorowych) doprowadziła najpierw do nieuzasadnionego popytu i wzrostu cen, a skończyła się bankructwami instytucji biorących udział w spekulacji.

1837 r., Wielka Brytania, USA, Francja

Kolejny kryzys wynikający ze spekulacji nowych rynków:

- rozwijającej się kolei w Wielkiej Brytanii - rozwoju hutnictwa w Szkocji

- rozwoju handlu ziemią na zachodzie USA

- rozwoju kolei, przemysłu lekkiego i hutnictwa we Francji

Zbyt łatwa dostępność kredytu (liberalne przepisy emisyjne dające prawo emisji banknotów wielu instytucjom) doprowadzała do gwałtownych wzrostów cen i apogeum spekulacji finansowej pod koniec 1836 roku. Jednocześnie występowało zjawisko nadprodukcji. Lata 1837 i 1838 to czas paniki finansowej, upadłości instytucji finansowych i ogólne zaburzenie na międzynarodowych juŜ rynkach finansowych.

Pojawienie się czynnika egzogenicznego (odkrycie, rozwój technologii, ekspansja geograficzna) – moŜe powodować zjawiska spekulacyjne nieuchronnie prowadzące do kryzysu. W pierwszej kolejności prowadzi to do szybkiego (zbyt szybkiego) wzrostu i przegrzania koniunktury, a dalej następuje kryzys i osłabienie gospodarcze.

49 1848 r., kraje

Europy

Zachodniej, USA

Kolejna fala zjawisk kryzysowych obejmujących wiele krajów, i polegających na spekulacji w szybko rozwijających się sektorach (Wielka Brytania – liberalizacja prawa kolejowego pozwalająca wielu towarzystwom na budowę linii kolejowych;

Francja – rewolucja przemysłowa) lub konfliktach ekonomicznych między róŜnymi obszarami (np. między przemysłową północą i rolniczym południem w USA).

Nowe zjawiska zewnętrzne w stosunku do gospodarki mogą przynieść chwilowy gwałtowny wzrost, który nieuchronnie zmierza ku przesileniu. Przykład zbieŜny z poprzednim.

1857 r., Pierwszy Kryzys Światowy

Kryzys objął wiele krajów z róŜnych obszarów geograficznych (tak Europa, jak i USA i Daleki Wschód) i łatwo się rozprzestrzeniał między krajami i sektorami. Wynikało to z postępującego otwierania się gospodarek i wzrostu znaczenia handlu zagranicznego. Bezpośrednim powodem kryzysu była nadprodukcja przemysłu brytyjskiego skierowana na rynki zagraniczne. Panika na rynkach finansowych spowodowała upadek wielu instytucji finansowych po obu stronach oceanu.

Dodatkowo kraje pozaeuropejskie odczuły skutki kryzysu poprzez ograniczenie popytu na rynkach rozwiniętych.

Otwarcie się gospodarek powoduje większą ekspozycję na zjawiska kryzysowe występujące za granicą. Przykład z połowy XIX wieku pokazuje, jak szybko moŜe się zwiększać kryzys w przypadku otwartych gospodarek i wzmoŜonej wymiany towarowo-finansowej. krótkim czasie upadło 2/3 banków akcyjnych i spadła wartość akcji – zwłaszcza firm kolejowych. Kryzys szybko opanował Niemcy obarczone francuskimi odszkodowaniami wojennymi. Pod koniec roku panika przenosi się do Nowego Jorku, gdzie tymczasowo zamyka się giełdę, a dalej następuje spadek wartości akcji firm kolejowych. Jednym ze skutków kryzysu (uwaŜanego za największy w XIX wieku) było odchodzenie od wolnego handlu.

Kolejne potwierdzenie mechanizmów spekulacyjnych nieuchronnie prowadzących do kryzysu. Ponadto zakwestionowanie sensu wolnego handlu międzynarodowego, który powodował kontaminację na szeroką skalę. Kryzys ten podwaŜył takŜe teorie dotyczące cyklów koniunkturalnych, według których kryzysy powtarzały się co 10 lat.

1882 r., Francja Kryzys wynikający z oddzielenia świata finansowego od świata realnej gospodarki.

Pomimo rzeczywistej słabej kondycji gospodarczej Francji – na giełdzie występował gwałtowny wzrost wartości walorów. Wynikało to ze spekulacyjnej gry instytucji finansowych (głównie Union Generale), a takŜe z łatwego dostępu do kredytów (zabezpieczanych m.in. na akcjach, których wartość rosła) co wspomagało spekulacje giełdowe. Kryzys w roku 1882 zaowocował spadkiem wartości akcji i wieloletni trend zniŜkowy.

Świat finansów nie moŜe być oderwany od rzeczywistej gospodarki. Łatwy kredyt napędza zaklęte koło spekulacji, którego skutkiem finalnym jest kryzys.

1890 r., z

Argentyny na cały świat

Kryzys wynikający bezpośrednio z przeinwestowania w gospodarkę argentyńską.

Bezpośrednim motywem było oŜywienie gorączki kolejowej dzięki pojawieniu się wagonów Pullmana zwiększających komfort jazdy. Kryzys finansowy uderza w rynki w Buenos Aires w 1890 i szybko rozprzestrzenia się tak na inne kraje Ameryki Południowej, jak i do Europy. Zwiększający się kryzys powoduje panikę w Londynie, a słynny Bank Barings zawiesza wypłaty. W dalszej kolejności zainfekowane są kraje europejskie, ale takŜe USA i nawet Australia.

Wolny handel, ale takŜe wolne przepływy kapitałowe powodują szybkie rozprzestrzenianie się kryzysów po wszystkich połączonych rynkach

1900 r., z Rosji na cały świat

Kryzys zapoczątkowany u schyłku XIX w. w Rosji, wynikający z przeinwestowania w gospodarkę rosyjską (takŜe kapitałem międzynarodowym, głównie z Francji i Anglii).

Gorączka kolejowa, która przetoczyła się przez kraje zachodu w ciągu ubiegłego wieku – dotarła do Rosji (głównie za sprawą rozwoju kolei transsyberyjskiej). Panika na giełdzie petersburskiej szybko zaowocowała kryzysem finansowym w większości sektorów w całej Rosji (zwłaszcza w kolejnictwie ), a dalej ze względu na francuskie inwestycje, w Rosji zainfekowana została giełda paryska. Kolejne fale paniki objęły Nowy Jork, Berlin i inne giełdy.

Kolejny przykład kryzysu wynikającego z przeinwestowania, który - ze względu na ponadnarodowe przepływy kapitału – z jednego kraju (Rosji) szybko rozprzestrzenił się na wielu obszarach gospodarczych świata. U progu XX wieku świat zobaczył jak niebezpieczną rolę w rozszerzaniu kryzysu ma przepływ kapitału między krajami.

1907 r., USA Skutek spekulacji finansowych w sektorze kolejowym. Po długotrwałej hossie napędzanej spekulacjami wybranych graczy (m.in. Harriman kontrolujący spółkę kolejową Union Pacific) doszło do gwałtownego załamania giełdy w marcu 1907 r.

podsycanego dalszymi spekulacjami akcji firm sektora miedziowego i gwałtownymi ruchami cen akcji (w ciągu kilku miesięcy akcje wzrosły 2-3 krotnie, by potem w ciągu kilku dni utracić nawet połowę swojej wartości. Kryzys ten w pewnym stopniu przeniósł się na wybrane rynki Europy. Kryzys określono jako pierwszy kryzys monopolistyczny ze względu na udział wybranych monopolistów w jego wygenerowaniu.

Spekulacja waŜnymi walorami na giełdzie przez duŜych graczy finansowych moŜe spowodować zjawisko kryzysowe obejmujące całą giełdę i dalej rozprzestrzeniać się na inne obszary ekonomiczne. Widoczne skrócenie cyklu koniunkturalnego. Historycznie zakładano,

Kryzys wynikał z procesu stabilizacji gospodarek po I wojnie światowej. Proces ten był związany ze znaczną ingerencją państw, które najpierw nakręcały koniunkturę (prowadzenie działań wojennych), a potem planowały powrót do wolnego handlu.

Ograniczanie pomocy rządowej (USA) spowodowało osłabienie popytu;

jednocześnie zjawiska spekulacyjne - nadzieje na szybkie zarobki wynikające z odbudowy powojennej. Kryzys rozpoczął się od paniki na giełdzie w Tokio, a dalej nastąpił kryzys w USA i Wielkiej Brytanii. W USA wystąpił kryzys nadprodukcji Ŝywności, która nie mogła być skonsumowana przez Europę, gdyŜ nie było jej stać

Dynamiczna ingerencja rządów w gospodarkę (najpierw wzmacnianie popytu zamówieniami związanym z wojną, a potem gwałtowne osłabienie wydatków pomocowych) moŜe destabilizować gospodarkę i prowadzić do kryzysu. Inflacja, będąca negatywnym zjawiskiem ekonomicznym, moŜe być czasowym

51 na import. Specyfiką tego kryzysu jest to, Ŝe część krajów (głównie Niemiec, Austrii

a takŜe Polski) uniknęła kryzysu ze względu na wysoką inflację, która pozwalała nakręcać koniunkturę.

remedium na kryzys pomagając utrzymać popyt.

1929 r., lata 30-te, z USA na cały świat

Kryzys określany jako „wielki” i najpowaŜniejszy kryzys w ekonomicznej historii świata ze względu na zasięg (tak geograficzny, jak i sektorowy), skutki, a takŜe wielkość dynamiki spadków produkcji (do 40%). TakŜe z punktu widzenia analiz ekonomicznych wydaje się, Ŝe najwięcej wysiłków ekonomistów poszło na dogłębną analizę tego kryzysu. Bezpośrednim powodem kryzysu były dwa mechanizmy:

- ograniczania produkcji w sektorach zdominowanych przez monopole (ponad ograniczenia mogące wynikać z naturalnych mechanizmów rynkowych. Celem tłumienia produkcji przez monopolistów było przeciwdziałanie spadkom cen

- nadprodukcja w sektorach rozdrobnionych – przykład rolnictwa amerykańskiego.

Aby zaspokoić zobowiązania finansowe, rolnicy zwiększali produkcję doprowadzając do nadprodukcji, która dalej powodowała spadek cen i konieczność dalszego zwiększania produkcji (układ zaklętego koła).

Dodatkowo kryzysowi towarzyszyła destabilizacja monetarna.

Wysiłki przywrócenia waluty złotej w latach 20-tych powodowały deflację.

Jednocześnie rządy przyjmowały róŜne rozwiązania dotyczące własnej waluty: od pełnego związania ze złotem (np. kraje tzw. złotego bloku utworzonego w 1933 r.;

choć 35 krajów porzuciło system waluty złotej), poprzez ujednolicenie kursów walut (blok szterlingowy), aŜ do moŜliwości prawnych szybkiej dewaluacji własnej waluty (poprawka Thomasa w USA). Punktem krytycznym kryzysu był październik 1929 r. i panika na giełdzie nowojorskiej. Kryzys spowodował tak destabilizację produkcji, jak i bardzo powaŜny kryzys finansowy w USA (upadek ¼ wszystkich banków), co szybko przeniosło się na cały świat. Krach giełdowy wywołał oblęŜenie przez depozytariuszy banków. Chcieli oni odzyskać swoje depozyty, co często kończyło się niepowodzeniem w kontekście upadku wielu banków. Szacuje się, Ŝe wartość nieodzyskanych depozytów to 30 mld usd. Częścią kryzysu była nierównowaga bilansu płatniczego, trudności w utrzymaniu emisji i parytety pieniądza. Ciekawym wyjątkiem krajów, których nie objął ten kryzys jest ZSRR (ze względu na postrewolucyjne podejście autarkiczne) i Japonia (nakręcająca swoją gospodarkę wydatkami na wojnę z Chinami). Nastąpiło teŜ załamanie wolnego międzynarodowego handlu i zwiększenie protekcjonizmu narodowego.

Wielki kryzys wzmocnił przeświadczenie ekonomistów o istotnej roli interwencjonistycznej państwa w przeciwdziałaniu kryzysów ze względu na zawodność naturalnych mechanizmów rynkowych.

Zjawiska kryzysowe obserwowane w latach 30-tych ubiegłego wieku są splotem wielu typów kryzysów i wielu przyczyn prowadzących do takich rozmiarów.

Kryzys

Przyczyny trudności gospodarczych w krajach bloku wschodniego wynikały z zasad gospodarki realnego socjalizmu. 1976-1980: załamanie się dynamiki wzrostu gospodarczego w Europie Wschodniej, choć średni wzrost gospodarczy w tych latach oscylował między 4-6% w poszczególnych krajach. DuŜy poziom zadłuŜenia całego bloku (60 md usd pod koniec 1980 r.). Jednoczesne permanentne braki towarów konsumpcyjnych.

Główny problem to efektywność gospodarowania i niska wydajność pracy, a takŜe powiększająca się luka technologiczna w stosunku do krajów zachodu

Dominujący system nakazowo-rozdzielczy kontrolowany przez aparat partyjny Sprzeczność: wysoka baza materialna przemysłu i niska wydajność wynikająca z anachronicznego, „ręcznego” sterowania gospodarką. Spadkowa tendencja produkcji materialnej i dochodu narodowego.

Model rozwoju przemysłów surowcowo-energetycznych przy zaniedbaniu przemysłów produkujących dobra konsumpcyjne. Kluczowe problemy:

- system centralnego planowania i eliminacja mechanizmów rynkowych - marnotrawstwo środków finansowych i materialnych

- złe wykorzystanie siły roboczej (w tym utajone bezrobocie).

Trudno odnosić charakter kryzysu gospodarki socjalistycznej do kryzysów na wolnych rynkach. Ze względu na zaburzony sposób oceny ekonomicznej – brak obiektywnej oceny „nominalnego” wzrostu gospodarczego w krajach socjalistycznych przy wysokim poziomie zatrudnienia w sytuacji permanentnych braków

Kryzys wynikający z szybkiego wzrostu cen kluczowego dla gospodarki światowej towaru: ropy naftowej. Organizacja kartelowa OPEC (zrzeszająca wiodących producentów ropy) ze względów politycznych (wojna Izraela) podniosły kilkakrotnie cenę ropy. Spowodowało to duŜą inflację na całym świecie, a takŜe uderzyło w kluczowe sektory gospodarki związane z ropą (np. przemysł stoczniowy). Podobny charakter miał kryzys drugiego szoku naftowego pod koniec lat 70-tych. Dodatkową trudnością było to, Ŝe trudno było zwalczać taki kryzys dotychczasowymi metodami interwencji państwa, bo tylko napędzało to spiralę inflacji. Kryzys ten dał początek nowej myśli ekonomicznej – monetaryzmowi. Kluczowym celem wg tej teorii było zapewnienie zdrowego pieniądza i redukcji inflacji, nawet przy akceptowaniu nieco wyŜszego bezrobocia

JeŜeli jakiś rynek nie jest choć częściowo konkurencyjny, to decyzja kilku graczy (monopolisty, oligopolistów czy kartelu) moŜe wywołać kryzys. Ponadto, jeśli jest to rynek waŜny dla całej gospodarki – problem będzie się szybko rozszerzał.

Interwencjonizm państwa ma granicę efektywności w kreowaniu wzrostu lub przeciwdziałaniu kryzysowi. JeŜeli działania państwa wpływają negatywnie na jakość pieniądza (inflacja), to moŜe to prowadzić do degradacji gospodarki, a nie do jej naprawy.

53

Kryzys wynikał wprost z przekredytowania krajów rozwijających się przez kraje bogate (poprzez lokowanie nadwyŜek finansowych pochodzących z tzw.

petrodolarów), a dalej wzrost kosztów obsługi kredytów (wyŜsze stopy procentowe w sytuacji wyŜszej inflacji). Kraje poŜyczające pieniądze przestały móc na bieŜąco ostroŜna polityka kredytowa zapewniająca, Ŝe kredytobiorcy są w stanie obsługiwać swój dług). Zaburzenia takie, jak inflacja czy zatory płatnicze w sferze monetarnej –

3. kryzysy w Europie Wschodniej i Centralnej towarzyszące transformacji systemów gospodarczych, a takŜe zmianie powiązań gospodarczych (ze Wschodu na Zachód) 4. liczne kryzysy walutowe – wynikające z wysiłków wielu krajów do stabilizacji swoich walut, takŜe poprzez usztywnianie kursów; wiązało się to z aprecjacją walut, a takŜe przyciąganiem kapitałów spekulacyjnych

5. kryzys 1994 r. w Meksyku 6. kryzys w 1997 r. w Azji 7. Kryzys w 1998 r. w Rosji

ZróŜnicowane konkluzje związane z kryzysami końca XX w. moŜna zebrać w kilka kluczowych wniosków:

-większość kryzysów wynikała ze zjawisk obserwowanych juŜ w historii:

- czynniki zewnętrzne wpływają istotnie na gospodarkę (np. zakończenie zimnej wojny, efekt cenowy wojny irackiej)

- ingerencja państwa ma granice swojej efektywności i po jej przekroczeniu moŜe negatywnie wpływać na gospodarkę (np.

zjawiska przesadnych deficytów budŜetowych w procesie odbudowy Niemiec)

- ograniczanie wolnych mechanizmów gospodarczych (np. usztywnianie kursów walutowych) - nawet w dobrych zamiarach – moŜe nieść ryzyka recesyjne ze względu na spekulacje niektórych aktorów rynku

- wciąŜ prawdziwa jest teoria dotycząca tworzenia się baniek spekulacyjnych, które kończą się kryzysem (vide kryzys w Japonii po wzroście cen nieruchomości – nota bene napędzanym niskimi stopami procentowymi) - postępująca globalizacja ekonomii powoduje, Ŝe kryzysy mogą być wywołane przez odległych uczestników rynku (spekulacyjne przepływy kapitałów) lub duŜe międzynarodowe korporacje. Istnieje takŜe ryzyko szybkiego promieniowania kryzysów (kryzys meksykański odbijający się na gospodarce argentyńskiej)

- świat wytworzył instytucje i narzędzia pozwalające na łagodzenie skutków kryzysu. Ogólnie polega to na pomocy

Kryzys wywołany spekulacyjnymi inwestycjami w szybko rozwijającym się sektorze nowoczesnych technologii informatycznych. Na to nałoŜyła się polityka FED obniŜania i utrzymywania stóp procentowych na bardzo niskim poziomie (wynikająca z zabezpieczania się przed rozprzestrzenianiem się kryzysu rosyjskiego i azjatyckiego). Podstawowemu wątkowi kryzysu nowych technologii towarzyszyły inne lokalne kryzysy (o charakterze bardziej tradycyjnym), np:

- kryzys walutowy w Argentynie (ataki spekulacyjne na walutę tego kraju) przenoszący się na inne kraje regionu

- kryzys w Niemczech związany ze zbyt wysokimi kosztami zjednoczenia kraju, a takŜe z kontynuacją mocno socjalnej polityki

Ponowna lekcja dotycząca spekulacyjnych

mechanizmów w gospodarce.

Nieuzasadniony, zbyt szybki wzrost wartości spółek nowych technologii (kolejna innowacja) w konsekwencji powoduje destabilizację gospodarki.

Źródło: opracowanie własne na podstawie pozycji bibliograficznych

55

W dokumencie Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wroclaw University of Economics and Business (Stron 47-56)