Miarodajnemi są i tu wskazówki ogólne podane pod 1. (str. 440 1 nast.), d o s z c z e l n i a n i e złączeń bywa jednak zbyteczne, a średni
cę nita dla płyt o grubości .» cm określa wzór:
(l = Y 5 s — 0,2 cii).
I. Części maszyn łącząco (złączniaki). 445 W celu zmniejszenia ilości narzędzi nitowniczych jest bardzo wska- zanem stosowanie nitów tylko o średnicach 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26 mm.
Podziałka nitów, przy jednorzędnem niceniu jednociętei naprężeniu bezpiecznem 600 kg/cm'2 przekroju nita, może' wynosić:
wyżej wyłożonej zasady Śchwedler’a (p. dopisek str. 440). Jeżeli jest ciągnieniem bezpiecznem w materyale nita (zwykle kt = 750 kg/cm-), to zakładamy cięcie bezpieczne: ks = 0,8 fct = 600 kg/cm-’, oraz że n nitów «¡-ciętych, o średnicy d cm, przeniesie silę P w kg:
Przy nitach wielociętych trzeba zwracać uwagę i na to, aby ciś
nienie /ii na ścianki dziur nie przekraczało pewnej wielkości, a mia
nowicie: k = 1,8 kE do 2,2 kz, t. j. przeciętnie k = 2 ka. Powinno zatem być:
jeżeli 3S oznacza mniejszą z dwóch sumarycznych grubości (w cm) wszystkich płyt wytężanych równokierunkowo w danem złączeniu.
Z obydwóch ostatnich wzorów oznaczamy liczby n dla danego złączenia, a większa z nich określi nam niezbędną ilość nitów.
N itj' z c z e p i a j ą c e zczepiają jedynie części łączone ze sobą, lecz nic przenoszą sił. W konstrukcyach na otwartem powietrzu ni- ty takie powinny się stawiać niezbyt rzadko, aby zapobiedz zacie
kaniu wody w spoinę i rdzewieniu. Jeżeli przekroje części łączonych posiadają dość wielkie momenty bezwładności (np. złączenie dwóch kątowników ze sobą, albo też dwóch kątowników ze środnikiem bla- chownicy), to nity zczepiające można rozstawiać w odległościach do 8d\ natomiast w złączeniu blachy lub piaskowników z kątownikiem odległość nitów zczepiających nie powinna przekraczać 5 d przy gru
bości blachy s = 8 do 11 mm, a 6d dla blach s > 11 mm. Odleg
łość nitów p r z y b r z e ż n y c h od brzegu blachy grubej na * < ;1 4 mm niema przekraczać 2,5 d, a przy s ;> 14 mm nie powinna być więk
sza niż 2,8d *)
Jeżeli pręty przenoszące na siebie siły nie stykają się bezpośred
nio ze sobą w złączeniu, to wypada powiększyć stosownie ilość ni
tów. Części rozciągane w konstrukcyi powinno się włączać w stanie wyprężonym.
"1 A. Meyorliof, Mosty Sphwcdlor’owsJue w Wrocławiu. Zoitschr, d. V. d. Ing. 1896.
str. 202 i llast.
y z zastrzeżeniem, aby t ^ 2 , 5 d , odległość zaś od brzegu:
e = 1,5 d do 2,0 d.
Nicenia dwu i wielorzędne wyznaczamy zazwyczaj w myśl
po-P < ; 600 • ‘/i n d2 m ń.
P < ^ k s sd u,
446 Dział piąty. — Części maszyn.
Suma grubości części, przeznaczonych do znitowaniay nic po
winna przekraczać 4 il (lepiej 2,5 d), przy większej bowiem długości nita (5,5 d) niepodobna ju ż przy zabijaniu napęczyć go' na całej długości, nadto przy stygnięciu takiego nita naprężenia podłużne mo
gą w nim iatwo wzrosnąć aż do oderwania się łba lub nakówka.
Jeśli niemożna już uniknąć długich nitów, to należy rozgrzewać tylko taką ich część, jaka jest niezbędna do wytworzenia nakówka i do wywołania dostatecznego oporu tarcia przy ślizganiu. O napę- czeniu zbyt długiego nita w blizkości łba nie może być mowy, nawet gdyby rozżarzyć silnie ten koniec nita.
Stożkowate śruby stalowe, z nasadzonym łbom kwadratowym, w celu dokładnego dotarcia stożka, (o zbieżności ‘/ao do '/,„) mogą bardzo dobrze zastąpić długie nity, są jednak kosztowne.
Przy nitowaniu kątowników zale
cają się wymiary tablicy poniższej (rys.
294 i 295). [ Po dob ne z a s a d y są m i a r o d a j n e i d l a i n n y c h k s z t a ł t ow n i kó w ] . Rys. 294 stosuje się tylko do kątowników o w S i 100 mm. Naj
bardziej używane średnice nitów poda
no w Dziale XV, rozdz. II., A. 11. 5.
Średnica łba lub nakówka D co 1,5 d, podług rys. 282 str. 438.
llys. 294.
| -i*8
a'.-+ s 1 , - ...: A-i
*D*
Rys. 295.
średnica
nita D ¿min t ¿max ¿omin <łjmin « 1
mm mm > nim ram mm 111111 |; mm mm mm
d= 16 a 4 4 0 5 0 IO O — 12 .0 35 . * 5 3 0 *5
<¿ = 18
.
a7 45 5 5 1 1 0 — 1 3 5 4 0 2 7 3 5 *7<2 = 20 3 ° 5 ° 60 1 2 0 — 1 5 0 4 0 3 0 40 3 0
<¿==22 33 55 65 1 3 0 — 1 6 5 45 33 45 33
<¿=24 3 6 6 0 70 1 4 O-— 1 8 0 45 36 5° 36
<¿ = 26 39 65 7 5 1 5 0 — 1 9 5 50 4 0 55 4 0
: 0,5 V) —t- 5 Wmin == 3 d.
Warunki normalne na dostawę żelaznych konstrukcyi mostowych i budowlanych, opracowane przez Uwiązok niemieckich Towarzystw inżynierów i budowniczych i nie
miecki związek kuźniczy (1893), v,- § 6 stawiają wymagania poniższe:
Wszystkie części konstrukcyi powinny hyc' zgodno z rysunkami i czynić zadość następującym warunkom:
1. Części przeznaczono do złączenia na nity lub śruby mają być dokładnie wy
prostowane, aby szczełnio do siebie przylegały. Nicdozwala się doszczelniać złączeń przed próbą i odbiorem.
2. Wszystkie części żelazne muszą być odwalcowane, odkute lub odlane jako całość podług podanych w rysunkach wymiarów. Niedozwala się spawać jo z oddziel
nych kawałków, chyba wyjątkowo, za uprzedniem wzajemnem porozumieniem się.
3. Wszelka obróbka materyału, zwłaszcza zlewnego żelaza i stali, powinna się od
bywać albo na zimno, albo też w stanie rozżarzenia przynajmniej do czerwoności. Na
tomiast należy o ile możności unikać wszelkiej obróbki lub też wytężania materyału w stanie zagrzania pośredniego (t. zw. zagrzania na niebiesko). Jeżeli wszakże coś po
dobnego się zdarzyło, to trzeba sztukę gotową przynajmniej odpowiednio wyżarzyć.
I. Części maszyn łącząco (złączniaki). 447 A. Żelazo zlewne, cięto nożycami, trzeba /heblować lub sfrezować na brzegu obcię
tym co najmniej na 2 mm. Wyjątek stanowią części podrzędne, jako to wkładki i t. p.
5. Wszystkie dziury na nity i śruby należy wiorc.ić, we wkładkach można je prze
bijać. Zadzior, powstały na obwodzie dziur przebijanych, trzeba zebrać starannie, zanim się rozpocznie .składanie i nitowanie tych sztuk.
0. Dziury na nity powinny mieć przepisane w rysunku średnice, położenia, oraz zagłębienia.
7. Dziury do siebie przynależno muszą stosować się zo sobą. Dozwala się uchy
bienia w położeniu najwyżej o h% średnicy nita; należy je wszakże wyrównać rozwier- takiem. Tak rozwierconö dziury nituje się odpowiednio grubszemi nitami.
8. Zabija się nity w dobrze oczyszczone dziury po rozgrzaniu nitów do barwy jasno- czerwonej i po oczyszczeniu ich z zędry, przy dobrom podtrzymaniu, o ile możności za pomocą podcisku (lewarka). Nity powinny wskutek napęczenia całkowicie wypełniać dziury. Łeb i nakówek mają leżeć współśrodkowo, dolegać w całości do blachy, nie wytwarzając w niej jednakże wgłębień. Trzeba starannie poobcinać okrajki naków- ków, które powinny być bez wszelkich napęknięć,
Nie wolno doszczelniać nitów. Po zanitowaniu należy zbadać, czy nity siedzą zu
pełnie mocno. Wszystkio nity niedość mocno osadzono, lub nie czyniące zadość jakie
mukolwiek z niniejszych warunków, trzeba wybić i zastąpić prawidłowymi. l ‘od żad
nym pozorem nie wolno poprawiać nakówków na zimno.
0. Wszelkie gwinty śrubowe mają być czyste i nacięto według skali Whitwortli’a.
Naśrubki nio powinny się ani chwiać, ani toż wchodzić na śruby zbyt ciężko. Łby śrub i naśrubki mają przylegać całą powierzchnią, a jeżeli się wspierają.na powierzchniach skośnych, to trzeba łby dokładnie dopasować do powierzchni lub też podłożyć pod nio (dotyczy to i naśrubków) odpowiednio skośne podkładki. Jeżeli rysunek lub warunki wymagają śrub o szyjkach toczonych, to muszą ono dokładnie przylegać do ścianek dziur przynależnych.
10. Oddziolne części konstrukcyi należy składać ze sobą na podłożu niowzruszo- nem, przyczem baczyć trzeba, aby żadna z części nic podlegała naprężeniom bocznym, t. zn., aby część złączona w obydwóch końcach, w razio rozłączenia jodnego z nich, nio sprężynowała w bok. Gdyby przy nitowaniu niektóro części konstrukcyi miały się spaczyć lub zwichrzyć, to trzeba złączenia takio rozebrać ponownio i usunąć starannio podobne wadliwości.
Należy o ile możności unikać nitowania na placu budowy.
Części maszyn, wystawione na działanie sil o kierunkach prze
miennych, trzeba nitować na z i m n o w ten sposób, aby szyjka nita nie tylko ściśle wypełniała otwór, lecz aby przylegała do jego ścian
ki z pewnem wszechstronnem ciśnieniem *). Największa siła P (w kg), jaką jednocięty nit może przenieść bezpiecznie (dla Z:s = 320 kg/cm- i ¿- = 400 kg/cm2) będzie:
320- tcd2 = 250 d2 = 400 da {d oraz s w cm),
skąd c i~1,6 3.
Albo też można zastosować taką ilość nitów zabijanych na g o rąco, aby największa siła przenoszona przez każdy nit wywoływa
ła w szyjce jednociętego nita zaledwie naprężenie 200 kg/cm2, zaś w dwuciętym zaledwie ką < 350 kg/cm2. Nadto należy uciekać się w tym razie do wszelkich środków mogących zwiększyć opór tarcia na ślizganie w spoinie płyt ze sobą znitowanych.
*) Przykład nicenia dokonanego na zimno {d = 26 mm) podaje C. v. Bach, Jla- schinen-Elemente, 0 wydanie 1897, -str. 1G4, 192 i nast, jak również tenże autor
„Turbinen und vertikale Wasserräder“ 1880, str. 172 i Tabl. 10.
Ponieważ zimnymi nitami nie można dostatecznie dociągnąć grubycli blach nawza
jem do siebie, przeto zalecić można w tym celu zabijanie chociażby kilku nitów gorą
cych, rozłożonych w pewnych odstępach na całej długości szwa.
U 8 Dział piąty — Części maszyn.
Jeżeli złączenie nitowe podlega nietylko działaniu sil o kierunku przemienn3'm, lecz i uderzeniom, oraz silnym wstrząśnieniom, to wy
pada zmniejszyć jeszcze bardzo znacznie dopiero co podane naprę
żenia bezpieczne.