Mocując pewną ilość płytek aa jednym wale i okalając je walcem, który podtrzy- mujo inne płytki, ułożone naprzemian z pierwszemi, a który osadza się na drugim wa
le, (Weston) możnaby, przez dowolne powiększanie ilości płytek, zmniejszać też dowoli siłę niezbędną do sprzęgnięcia sprzęgła, a działającą w kierunku o s i/ Atoli trudność
Rys. 323-e.
rozsuwania płytek przy rozsprzęganiu sprzęgła, staje na przeszkodzie rozpowszechnie
niu się togo sprzęgła o tak pięknej zasadzie.
3) Sprzęgła walcowe, w których tarcie występuje na powierzchni walcowej, spótosiowej z walem.
Ponieważ siłę sprzęgającą wytwarza tu przeważnie tarcie się przeciętego pierście
nia lub jego wycinków' o powierzchnię walcową, więc taki opór tarcia wywołać niożo tylko siła działająca w płaszczyznie prostopadłej do osi wala. Do wzbudzenia tej siły w ciernych sprzęgłach walcowych spotykamy najróżnorodniejsze urządzenia. W prawi
dłowo zbudowanych sprzęgłach siły te układają się symetrycznie do osi tak, aby ci
śnienia na wał, prostopadło do jego osi, znosiły się wzajemnio. Nadto niektóre części wewnętrznych urządzeń sprzęgła działają niotylko jako sprężyny, co pozwala cały układ przesunąć nieco poza -powion właściwy mu punkt martwy, lecz nadto jako rozpory prze
gubowo, -wspierające się, np. na pochwie przesuwalnej po wale, a natenczas sprzęgło takie po sprzęgnięciu nie wywiera żadnego parcia na wały w kierunku osi.
W y m i a r y sprzęgieł ciernych trudno ująć we wzory.
Przy w y b o r z e i oceni e wartości sprzęgła ciernego kierować się należy nictylko uwagami dotyczącemi danego rodzaju sprzęgła, lecz i ogólnemi, podanemi pod c., a nadto pamiętać oprócz dokładności wykonania zwłaszcza i o tern, że im bardziej złożonym jest układ wewnętrznego urządzenia w sprzęgle, tem bardziej też powinno ono dać się nastawiać, w miarę zużywania się powierzchni trących.
Sprzęgniki w s z e l a k i c h sprzęgieł rozłącznych poruszają się prze
ważnie ręcznie, stosują jednak do tego celu i przeróżne inne rodzaje energii (np. elektryczność, powietrze ściśnione, wodę i t. p.), a nawet istnieją sprzęgła, np. ci er ne o d ś r o d k o w e , w których tarcie po
wstaje samodzielnie, lecz dopiero po przekroczeniu pewnej prędkości obrotowej.
Dla pędni fabrycznej zalecają się też poniekąd sprzęgła rozprzę- gające się wskutek działania na nie, w danej chwili, wala pędzącego wał, który pragniemy zatrzymać.
Rys. 323 przedstawia przykład s p r z ę g ł a r o z ł ą c z n e g o , o w a l cach c i er n yc h, pomysłu Dohmen-Leblanc’a. Wewnętrzn}’ walec skła
da się z 4 suwaków (wycinków pierścienia) przyciskanych do wnętrza walca zewnętrzne
go czterema sprężynami, stanowiącemi 2 sy
stemy rozpór przegubowych.
Kształt litery S, jaki mają sprężyny, do
zwala im uginać się znacznie, wskutek czego można przesunąć pochwę sprzęgnika poza martwy punkt rozpory przegubowej, a wów
czas sprzęgło jest zamknięte samo w sobie i nie oddziaływa wcale na pochwę w kie
runku osi wała. Rys. 323 przedstawia po
chwę, wraz z suwakami, osadzoną na wale p ę d z o n y m ; jeżeli wypadnie osadzić ją na wale pędzącym, t. j. będącym stale w ruchu, to suwaki otrzymują przeciwwagi niweczące
silę odśrodkową, która miałaby dążność przypierania suwaków do walca, a więc dążność do sprzęgania wałów.
Rys. 324 przedstawia jedno z najlepszych sprzęgieł skombinowa- nych. Jest to rozłączne s p r z ę g ł o w e c h w y t o w e , o s t o ż k a c h
cier-II. Części maszyn o ruchu obrotowym (obrotniaki). 507
Itys. 323.
508 Dział piąty. — Części maszyn.
nych, pomysłu Lohmann’a i Stolterfohfa. Na wale pędzonym osa
dzono stożek o, w którym może się obracać wewnętrzny stożek cier
ny i, wciskany weń tarczą <Z, na którą szereg śrub wywiera pewien nacisk. Wielkość tego nacisku można zmieniać dowoli, stosownie do potrzeby;
pod podkład
kami naśrub- ków znajdują się bowiem na ten cel gumo
we obrączki.
W wydrąże
niu stożka b zamocowano
dwa pieski y, naciskane
sprężynkami ku stalowym pazurom poch
wy c, osadzo
nej na walc pędzącym. Pieski g zaopatrzono w korbki wystające poza obręb stożka 6; owe korbki, a więc i same pieski, odchylają się od osi wała przez przesunięcie niezaklinionej na wale pochwy sprzęgnikowej fc. Ma ona kształt dwóch nałożonych na siebie wal
ców: eliptycznego (mala oś == odległości korbek pieskowych za
mkniętych; wielka oś = ich odległości przy zupełnie otwartych pieskach) i kołowego. Przy wsuwaniu pochwy, pieski otwierają się zatem wciągu niespełna jednego obrotu wała. Sprzęgnięcie od
bywa się również prędko; pazury c porywają wówczas nagle poch
wę b, która zaczyna się poruszać w stożku k, nadając mu powoli i stopniowo coraz to większą ilość obrotów, aż do ilości, jaką ma wał pędzący. Różnicę obrotów sygnalizuje dzwoneczek t.
G. Łożyska.
Łożyskami zwiemy podpory czopów, składające się z dwóch za
sadniczych części: panwi obejmującej czop, oraz gniazda, w którem osadza się panew.
Budowa całego łożyska, a w szczególności panwi, nawet gdy ją osadzamy nie w łożysku właściwem, lecz w innych' częściach ma
szyn, powinna przystosować się do warunków ciśnienia czopa na je
dnostkę powierzchni i do jego oporu tarcia (p. str. 223 i nast., oraz str. 489 i nast.).
Łożyska posiadają ponajczęściej z boku łapy, za które chwytają śruby łożyskowe, a część okalająca panwię składa się, zwłaszcza w łożyskach wałów leżących, zazwyczaj z dwóch części: stałego żłobu i ześrubowanej z nim pokrywy zdejmowanej.
IŁ Części maszyn o ruchu olirotowym (obrotniaki). 509 а) W a r u n k i zas-adnicze dobrego łożyska są: