We wszystkich krajach większość kapitału udziałowego spółdzielni składa się w przeważającej części z nieulokowanych funduszy (kolektywna własność kapitału). Ten sposób finansowania działalności gospodarczej spółdzielni może stać się jednak problematyczny w międzynarodowym środowisku gospodarczym, szczególnie dla spół-dzielni prowadzących działalność kapitałochłonną na początkowych lub dalszych sta-diach łańcucha przetwórczego. Kiedy warunki panujące na rynku wymagają rozwoju firmy, dokonania dużych inwestycji oraz inwestycji w tzw. „walory niematerialne”, nieulokowany kapitał jest niewystarczający. Z tego powodu wiele spółdzielni jest skłonnych przyciągać inwestorów zewnętrznych niebędących członkami. Gdy ich udział się zwiększa, istnieje niebezpieczeństwo utraty kontroli nad spółdzielnią przez członków. Gdy udział członków w kapitale spółdzielni jest ograniczony, wykazują oni skłonność do mniejszego zaangażowania. Ponadto, gdy niezainwestowany kapitał jest wykorzystywany efektywnie, przyczynia się do powiększenia zysków, które, jeżeli zo-staną wypłacone członkom w postaci płatności za produkty, mogą spowodować wzrost wielkości produkcji. Może wtedy nastąpić nadprodukcja powodująca spadek cen sprze-daży i z tego powodu członkowie jednak nie odniosą korzyści.
Powiększanie udziałów kapitałowych osób niebędących członkami
W ciągu kilku dziesięcioleci wiele spółdzielni praktycznie we wszystkich krajach europejskich zwracało się do osób niebędących członkami, by finansowali część ich działalności. W zakresie, w jakim kapitał z zewnątrz stanowi udział w spółdzielni, za-grożona jest tożsamość spółdzielni. Posiadacze kapitału z zewnątrz postępując racjonal-nie, domagają się wpływów i kontroli, nie akceptują sytuacji, w której członkowie od-noszą korzyści ich kosztem. Istnieje jednak ryzyko, że rolnicy będą skłonni sprzedać więcej udziałów, tracąc w ten sposób większość głosów. Doświadczyło tego irlandzkie Agricultural Wholesale Society i również irlandzka Kerry Coop. Kiedy jednak spół-dzielnia działa pod silnym naciskiem konkurencji, mogą istnieć uzasadnione powody sprzedaży udziałów osobom niebędącym członkami. Kiedy spółdzielnia nie jest w sta-nie wspierać członków powyżej stawek rynkowych, wówczas członkowie ci otrzymują pomoc z zewnątrz, która zapewni, że spółdzielczy partner będzie istniał i będzie uczestniczył w intensywnej konkurencji na rynku [Ketilson 1997].
Zmiany w ustawodawstwie w ciągu ostatnich lat stworzyły możliwość inwestowania osobom spoza spółdzielni. Hiszpania i niektóre jej prowincje wypracowały koncepcje członka wspierającego i osób stowarzyszonych. Spółdzielnie włoskie mogą mieć człon-ków udzielających wsparcia finansowego. We Francji istnieje specjalna forma prawna dla spółdzielni (SICA), w których mniej niż połowa udziałów może być w rękach osób niebędących członkami. Zwykle spółdzielnie we Francji mogą korzystać z finansowania z zewnątrz w postaci udziałów, certyfikatów inwestycyjnych i obligacji [Piot 1989].
Kapitał niepochodzący od członków przy działalności na dalszych etapach łańcucha przetwórczego pojawia się bardzo często i zjawisko to narasta. Najczęstszym rozwiąza-niem jest wspólna własność podległych firm. Łącząc siły z inwestorami z zewnątrz,
spółdzielnie mogą przedłużyć swoje istnienie i wywierać wpływ na rynek w stopniu, jaki wcześniej nie był możliwy ze względu na brak kapitałów. Wspólna podległa firma działa w celu maksymalizacji zysku, a wypracowane nadwyżki trafiają do członków w postaci zysku spółdzielni.
Wprowadzanie nowych instrumentów finansowych
Zarówno ustawodawcy, jak i spółdzielnie wykazali dużą skłonność do innowacji w zakresie rozwijania nowych instrumentów finansowych oraz nowych sposobów wy-korzystania starych instrumentów w ostatnich latach. Powodem jest tu fakt, że stare rozwiązania finansowe okazały się niewystarczające, gdy spółdzielnie wykazują chęć wykorzystania nowych możliwości otwierających się na rynku.
Na przestrzeni ostatnich lat finansowanie spółdzielni rolniczych znacząco ewolu-owało. Obok klasycznych pożyczek bankowych istnieją techniki i narzędzia, które mo-gą dać dostęp spółdzielniom do rynków finansowych. Pożyczki bankowe nie są zbyt zdywersyfikowane i nie podwyższają kapitałów własnych. Dodatkowym więc źródłem finansowania spółdzielni może być emisja:
− tytułów udziałowych, − świadectw inwestycyjnych, − obligacji,
− stosowanie zamkniętych opcji dogodnościowych [Mauget 1991].
Dwie pierwsze grupy instrumentów są wykorzystywane głównie przez spółdzielnie holenderskie, belgijskie i francuskie. Pozostałe zaś są dostępne spółdzielniom większo-ści krajów UE praktycznie od początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Tytuły udziałowe
W połowie lat osiemdziesiątych XX wieku spółdzielnie uzyskały możliwość emisji tzw. tytułów udziałowych w celu podwyższenia kapitałów własnych. W efekcie ten rodzaj papierów wartościowych spłacany jest na samym końcu zobowiązań dla podmio-tu emipodmio-tującego. Typodmio-tuły te wchodzą w skład kapitałów własnych spółdzielni, ale nie zmieniają władzy w przedsiębiorstwie, ponieważ nie posiadają mocy głosowania. W rzeczywistości są to papiery wartościowe o specyficznym charakterze, posiadające po części cechy akcji i obligacji. Ich zwrot może nastąpić tylko w przypadku likwidacji spółdzielni albo w trakcie jej trwania, ale należy to do decyzji walnego zgromadzenia. Jeżeli taka decyzja zapadnie, muszą one zostać wykupione po upływie siedmiu lat od daty emisji. Ta właściwość pozwala skoncentrować w dyspozycji spółdzielni wspólne fundusze dosyć długo – w zależności od potrzeb. Decyzja wykupu należy również do spółdzielni.
Jeśli chodzi o dochód z tych tytułów, to składa się on z dwóch części – stałej i zmiennej. Część stała zazwyczaj jest ustalona na poziomie 60% wartości nominalnej tytułu i może być oprocentowana według stopy stałej lub umownej zbliżonej do stóp obligacji lub długoterminowych pożyczek państwowych.
Część zmienna stanowi do 40% podstawowej wartości nominalnej tytułu. Powinna być relatywnie związana z wynikiem finansowym spółdzielni emitującej. Powiązana jest więc ona ze stopą rentowności kapitałów własnych lub zdolnością do samofinaso-wania. Emisja tytułów udziałowych przez spółdzielnię rolniczą ma na celu podwyższe-nie ich funduszy własnych, by w ten sposób zwiększyć ich zdolności pożyczkowe bez konieczności podwyższania udziałów swoich członków. Pozwala to bowiem wejść im na giełdę i poprawić na rynku "image" swojej firmy.
Niedogodnością emisji tych tytułów jest wymagany wysoki próg emisji, który wy-klucza małe i średnie firmy. Tytuły są narzędziem uciążliwym, zbyt drogim dla spół-dzielni rolniczych i niebudzącym zaufania na rynku finansowym.
Niedogodności
Wybór wskaźników naliczania dochodu dla posiadaczy tych tytułów w części zmiennej może wywołać ryzyko konfliktu między producentami rolnymi a ich właści-cielami. Nasilić się to może zwłaszcza w przypadku złych rezultatów finansowych spółdzielni. Wynagrodzenie to bowiem staje się wówczas dużym obciążeniem finanso-wym spółdzielni.
Sumy emisji są zbyt niskie dla instytucji, które zajmują się kupowaniem tego typu produktów finansowych. Z kolei kupującym tytuły te przynoszą zbyt małe korzyści. Świadectwa inwestycyjne
Świadectwa inwestycyjne są papierami wartościowymi bez prawa głosu, zbywal-nymi w sposób wolny. Mogą być wymienione na giełdzie na inne papiery wartościowe. Posiadanie świadectw inwestycyjnych daje prawo do aktywów netto proporcjonalnych do części kapitału, którego dotyczą. Posiadacz świadectwa ma wgląd do dokumentów spółdzielni, a korzyści z ich posiadania są podobne, jak w przypadku akcji. Dywidenda uzależniona jest więc od wyniku finansowego. Nie może być jednak ona niższa od oprocentowania kapitałów udziałowych członków. Ich emisja może być wprowadzona decyzją Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia. Świadectwa inwestycyjne mogą być emitowane na okres istnienia spółdzielni. Udział świadectw w kapitale własnym spół-dzielni nie może maleć. Jeśli kapitał w spółspół-dzielni zostaje podwyższony, powinna ona przygotować nową emisję świadectw, ażeby utrzymać odpowiednie proporcje. W tym przypadku posiadacze tych tytułów mają prawo pierwokupu. Świadectwa te nie zmie-niają władzy w spółdzielni. Niedogodnością jest to, że prawo nakłada na spółdzielnie podatek od dochodów proporcjonalnie do udziału tych świadectw w kapitale własnym spółdzielni.
Obciążenia fiskalne nałożone na tę część dochodów mogą być dla spółdzielni bardzo uciążliwe. Emisja publiczna jest możliwa tylko przez te spółdzielnie, które w ostatnich latach wykazywały wzrost gospodarczy. Naliczanie dochodu z posiadania świadectw inwestycyjnych może również prowadzić do konfliktów między rolnikami a ich posia-daczami.
Obligacje
Obligacje są to tytuły zobowiązań będących w obrocie. Jest to pozabankowe źródło pozyskiwania środków pieniężnych. Emitent określa przed emisją liczbę obligacji, war-tość nominalną, stopę roczną wykupu – w sukcesywnych transzach lub jednorazowo. Oprocentowanie jest wypłacane w każdym roku.
Korzyści
Ten instrument finansowy stosowany jest głównie przez sektor publiczny i różne in-stytucje publiczne. Ten sposób finansowania może dotyczyć zarówno emisji na dużą skalę, jak również emisji zamkniętych i dostępnych małym spółdzielniom. Subskryben-ci odnoszą korzyśSubskryben-ci z atrakcyjnych zasad fiskalnych, a sposób ich wynagradzania nie kłóci się w niczym z logiką spółdzielni.
Niedogodności
Z natury obligacje nie podwyższają funduszy własnych, a jedynie poprawiają struk-turę bilansu. Winny być wykupione w przewidzianym terminie i wynagradzane rocznie. Tego rodzaju pożyczki są dostępne tylko dużym grupom ze względu na zbyt uciążliwe i kosztowne procedury administracyjne.
Zamknięte opcje dogodnościowe
Jest to linia kredytowa uzgodniona między przedsiębiorstwem i bankiem. Maksy-malna kwota może być różnie ustalana. Jest otwarta najczęściej na pięć lat zgodnie z warunkami wcześniej ustalonymi. Nie jest to produkt sensu stricto, ale raczej jako uzupełnienie produktów bankowych już istniejących. Wypłata może być w różnych walutach. Przedsiębiorstwa, które posiadają przydzielone linie widzą w tym raczej pe-wien środek władzy decyzyjnej – wygodny środek finansowy w przypadku wzrostu gospodarczego.
Korzyści
Opcja ta jest przeznaczona dla stałych i wiernych klientów. Jest to pewien sposób wzbogacenia rynków finansowych. W konsekwencji posiadanie linii jest bardzo ko-rzystne dla przedsiębiorstw, ponieważ ten instrument, bardzo elastyczny, może zostać wykorzystany przez przedsiębiorstwa w razie potrzeby. Otrzymanie takiego instrumentu jest operacją finansową bardzo prestiżową. Przez ten fakt przedsiębiorstwo zyskuje za-ufanie wszystkich wierzycieli.
Niedogodności
Jest to jednak zbyt drogi instrument dla banków i przeznaczony dla wybranych klientów. Korzystają z tego tylko duże grupy spółdzielcze.
Spółdzielnie, tak jak i inne spółki kapitałowe, poszukują optimów ich finansowania, wykorzystując różne środki pokrycia. Obok klasycznych pożyczek bankowych istnieją narzędzia, które mogą znosić bariery finansowe, umożliwiając im dostęp do rynków finansowych, zachowując przy tym kontrolę nad spółdzielnią przez jej członków.