Nowoczesne projektowanie opakowań z uwzględnieniem gwarancji bezpieczeństwa

Bez względu na rodzaj wprowadzanych unowocześnień, istnieje jedno zagadnienie, które nigdy nie może zejść na dalszy plan w procesie projektowaniu opakowań – bezpieczeństwo konsumenta. Pomiędzy opakowaniem, a produktem, który ochrania istnieje nierozerwalna relacja, którą można i należy monitorować, lecz nigdy nie da się jej całkowicie wykluczyć. Opakowanie choć przecież pierwotnie powstało aby chronić, może samo w sobie nieść ryzyko dla produktu. Skoro zatem nie można wroga wyeliminować, lepiej go oswoić. Tak też właśnie czynią producenci opakowań poszukując zagrożeń i starając się wprowadzić programy naprawcze na długo przed tym, zanim dojdzie do tragedii.

Dla zrozumienia tematu należy wyjść od stwierdzenia, iż opakowanie nie może stanowić zagrożenia dla konsumenta. Zagrożenie to potencjał szkody natury biologicznej, chemicznej, fizycznej, którą opakowanie może wyrządzić konsumentowi. Ich źródłem może być: otoczenie, zewnętrzna warstwa opakowania, wewnętrzna warstwa opakowania, farby drukarskie, kleje. Bezpieczeństwo produktu gwarantuje utrzymanie wysokiej jakości świadczonych usług w ramach trzech głównych atrybutów bezpieczeństwa¹⁴¹:

 atrybuty techniczne związane z opakowaniami jednostkowymi, gdzie zadbać należy o: dobór materiałów o odpowiednim składzie chemicznym, przestrzeganie limitów migracji globalnej określonych przez rozporządzenie Unii Europejskiej, przeciwdziałanie zanieczyszczeniom mikrobiologicznym, a także niedopuszczanie do obecności ciał obcych w opakowaniu jednostkowym;

 atrybuty techniczne związane z opakowaniami zbiorczymi, których realizacja polega głównie na zapewnieniu gwarancji nienaruszalności oraz prawidłowym znakowaniu, które umożliwia pełną identyfikację;

141Kawecka A., Czynniki determinujące bezpieczeństwo opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2014, s. 43.

58

 atrybutów systemowych, czyli wdrażanie programów takich jak GMP (dobra praktyka produkcyjna), HACCP.

Kontakt żywności z zanieczyszczoną powierzchnią materiału opakowaniowego, może doprowadzić do zarażenia jej chorobotwórczymi mikroorganizmami. Sytuacje takie można eliminować np. poprzez sterylizację materiałów.

Zupełnie inny charakter zagrożeń niesie ze sobą nieszczelność opakowania. Do nieszczelności dochodzi nie tylko z powodu ludzkiego błędu, ale także w skutek działania szkodników, których niektóre rodzaje wykazują zdolność mechanicznego uszkadzania folii z tworzyw sztucznych. Ryzyko podobnych sytuacji zmniejszy się, jeżeli w przestrzeniach produkcyjnych oraz magazynowych zostanie zachowany najwyższy możliwy poziom higieny.

Sporą grupę zagrożeń generuje wzajemne oddziaływanie na siebie produktu oraz opakowania, które klasyfikujemy jako¹⁴²:

 migracja – przenikanie substancji z opakowania do produktu;

 sorpcja – transfer substancji z produktu do opakowania;

 przenikanie – transfer dwukierunkowy.

Migracja jako, że jest zjawiskiem dość powszechnym została zdefiniowany prawnie przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Dopuszczalny poziom transferu substancji z opakowania do żywności wynosi 10 mg/dm² lub 60 mg/kg żywności.

Wyliczeń dokonano opierając się na założeniu, że dorosły człowiek o średniej masie 60 kg spożywa dziennie 1 kg żywności, z czego 200 g to tłuszcze¹⁴³. Najczęściej do produktu migrują monomery pochodzące z głównych surowców używanych w procesach polimeryzacji. Zdarza się jednak również, że transfer obejmuje pochodne substancji pomocniczych, które dodawane są w procesie produkcji dla otrzymania określonych właściwości opakowania. Tak oto w żywności mogą pojawić się produkty pochodzące z:

napełniaczy, plastyfikatorów, substancji antystatycznych, powlekających, barwników i pigmentów, farb. Zagrożenie mogą stanowić również toksyczne metale, które mogą przedostać się z opakowania do produktu, a następnie bez trudu kumulować w narządach

142Ibidem, s. 19.

143Ćwiek – Ludwicka K., Stelmach A., Półtorak H., Bezpieczeństwo wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w systemie RASFF, http://wydawnictwa.pzh.gov.pl/roczniki_pzh/roczniki, data odczytu: 01.02.2016 r.

59

wewnętrznych człowieka. Wśród groźnych pierwiastków znajdziemy ołów, rtęć oraz kadm¹⁴⁴.

Przed przypadkowym dostaniem się substancji, do opakowania już ustawionego na półce, chronią etykiety z gwarancją pierwszego otwarcia. Takim rozwiązaniem są m.in.

nakrętki Sligan White Cap, które charakteryzuje podwójny system zabezpieczenia składający się z tradycyjnego paska wkoło zamknięcia oraz „guziczka”, który w momencie otwierania odskakuje powodując charakterystyczny odgłos¹⁴⁵. Wybrzuszenie oznacza, iż opakowanie produktu zostało już wcześniej naruszone, a taki stan rzeczy nie może zagwarantować całkowitej czystości mikrobiologicznej.

Uregulowania wymaga również kwestia stosowanych farb. Zgodnie z prawem producent otrzymuje prawo nadruku wyłącznie z jednej strony (zewnętrznej), jednak nawet to nie gwarantuje całkowitej izolacji. Wiedza na temat wpływu farb na bezpieczeństwo produktu stale ewoluuje. Wcześniej w branży sądzono, iż mogą one jedynie oddziaływać na wartości sensoryczne, takie jak zapach. Z czasem jednak zaczęto dostrzegać możliwą relację między zatruciami konsumentów, a obecnością toksycznych substancji w ich składzie. Do sytuacji takich może dojść szczególnie w produktach bezpośrednich, w których podłoże ma kontakt z produktem spożywczym. Z tego względu popularność zyskują opakowania pośrednie, które odgradza dodatkowa warstwa ochronna (np. folia w tabliczkach czekolady). W nowoczesnym opakowalnictwie pojawiają się różne rodzaje barier, które pomagają niwelować wpływ farby na żywność¹⁴⁶:

 bariery stałe – głównie szkło oraz metal, które gwarantują całkowitą barierowość;

 bariery pozorne – najczęściej dodatkowe warstwy papieru oraz kartonu, umieszczane między produktem, a opakowaniem;

 bariery funkcjonalne – najczęściej dodatkowe warstwy folii.

Bariery funkcjonalne definiuje Rozporządzenie (UE) nr 10/2011, które jasno określa, iż dla spełnienia stawianych im zadań, muszą one składać się z minimum 1

144Kawecka A., Czynniki determinujące bezpieczeństwo opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2014, s. 21.

145Nowe zamkniecie kompozytowe Sligan White Cap, http://www.plastech.pl/wiadomosci/Nowe zamkniecie-kompozytowe-Sligan-White-Cap-1458, data odczytu: 26.01.2016 r.

146Rajnsz E., Poligrafia, a opakowania dla przemysłu spożywczego, [w:] Przemysł opakowań w Polsce. Stan. Perspektywy. Oferta.2012., red. Wasiak W., Polska Izba Opakowań, Warszawa 2012, s. 161 – 162.

60

warstwy dowolnego materiału, który zapewni zgodność produktu końcowego z Rozporządzeniem¹⁴⁷.

Sporym problemem w druku offsetowym opakowań jest zjawisko odbicia farby. Do odbicia dochodzi podczas produkcji, ale także w momencie zwijania gotowych arkuszy w rolkę lub składowania w stosie. Powierzchnia, która miała pozostać wolna od farby drukarskiej zostaje zanieczyszczona. Tym sposobem, toksyczne pigmenty mogą dostać się do produktu właściwego¹⁴⁸.

Celem zapewnienia bezpieczeństwa produktów, zaleca się, aby wszystkie podmioty korzystające z materiałów opakowaniowych wdrażały zasady GMP, GHP oraz HACCP¹⁴⁹. Wówczas zobligowane one zostają do m.in. wyboru odpowiednich surowców, materiałów, technik produkcji oraz laminatów. Niestety w Europie ciągle brakuje wystarczającej konsekwencji prawnych, w zakresie dopuszczania materiałów służących do zadruku zewnętrznej części opakowania. Jedynie Szwajcaria wprowadziła rozporządzenie, które zezwala na użycie jedynie tych farb, które powstały zgodnie z zaleceniami GMP.

Nie jest jednak tak, że w polskiej branży poligraficznej brakuje innowacji.

Pomysłem na serię farb offsetowych o niskim poziomie migracji, wykazał się koncern hubergroup wprowadzając do oferty sprzedażowej innowacyjne farby MGA . Farby oprócz tego, że z powodzeniem mogłyby trafić na szwajcarski rynek ponieważ powstają w duchu dobrej praktyki produkcyjnej, charakteryzują się małą masą molową oraz wielkością cząsteczek. Udokumentowano, iż ich zdolność do migracji jest 100 razy niższa niż zalecają to normy rozporządzenia unijnego. Istotne jest również uzyskanie jak najsłabszego zapachu swoistego farb, a także stosowanie rekomendowanych lakierów i podłoży drukarskich. Wprowadzenie nowoczesnych produktów MGA powoduje wzrost kosztów jednostkowego opakowania o 0,09 centa¹⁵⁰.

Czy warto zapobiegać ryzykownym sytuacjom, nawet jeśli nie wiemy czy w ogóle się one wydarzą? Co roku szpitale w Wielkiej Brytanii udzielają pomocy 67 tysięcy ofiar

147Rozporządzenie Komisji (WE) NR 10/2011 z dnia 14 stycznia 2011 r. w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością, (Dz.U. 2010 nr 136 poz. 914).

148Rajnsz E., Poligrafia, a opakowania dla przemysłu spożywczego, [w:] Przemysł opakowań w Polsce. Stan. Perspektywy. Oferta.2012., red. Wasiak W., Polska Izba Opakowań, Warszawa 2012, s. 161 – 163.

149Kawecka A., Czynniki determinujące bezpieczeństwo opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2014, s. 39.

150Rajnsz E., Poligrafia, a opakowania dla przemysłu spożywczego, [w:] Przemysł opakowań w Polsce. Stan. Perspektywy. Oferta.2012., red. Wasiak W., Polska Izba Opakowań, Warszawa 2012, s. 168 – 172.

61

wypadków, których przyczyną były opakowania żywności ¹⁵¹ . Bolesną lekcje odpowiedzialności za produkt, ponosi obecnie koncern Mars Inc, który zmuszony jest masowo wycofać ogromną partię batoników Mars, Snickers, Milky Way oraz cukierków Celebrations w 55 krajach, po tym jak doszło do skażenia produktu dopuszczonego do sprzedaży odłamkami plastiku¹⁵². Sprawa jest bardzo świeża, geneza problemu wciąż nie odkryta, a straty niepoliczone. Odpowiedzialna i natychmiastowa reakcja producenta ratuje dobre imię marki, ale zawsze w takich sytuacjach nasuwa się na myśl ludowa rada: "lepiej zapobiegać aniżeli leczyć”. Pozostaje zatem mieć nadzieje, że wkrótce producenci zrozumieją, że życie i zdrowie konsumentów jest bezcenne, a pytanie „ile to będzie kosztować”, powinno zastąpić poszukiwanie innowacyjnych metod dbania o bezpieczeństwo.