Ośrodki badawcze

Rozważania na temat zagadnień związanych z przemieszczeniami ludności zapoczątkowano w Polsce w okresie międzywojennym. Pierwsze badania wykonywane były w ośrodku krakowskim. W ramach geografii osadnictwa dokonywano analizy przestrzennej oddziaływania poszczególnych ośrodków miejskich, z zastosowaniem kryterium codziennych przemieszczeń ludności wiejskiej do miast. Inicjatorką badań w tym ośrodku była Maria Dobrowolska (1961; 1962a, b, c;1964). Badania dojazdów do pracy kontynuowała m.in. J. Herma. Jej praca doktorska dotyczyła migracji wewnętrznych oraz codziennych dojazdów do pracy ludności województwa krakowskiego po drugiej wojnie światowej (1962). Zajmowała się ona także badaniem dojazdów do pracy w Polsce południowej w województwach katowickim, kieleckim, krakowskim, opolskim oraz rzeszowskim w latach 1958–1961 (1966) oraz społecznymi funkcjami tychże dojazdów (1964). Rajman (1960) podjął badania dojazdów do pracy ludności w powiecie Strzelce Opolskie oraz ich wpływu na przemiany życia społeczno-gospodarczego wsi. Bezpośrednio po II wojnie światowej odnotowano w ośrodku krakowskim zapotrzebowanie na opracowania związane zwłaszcza z rozwijającym się planowaniem przestrzennym, którego inicjatorem był tam M. Wrzosek. Opracowania dotyczyły także dojazdów do pracy. Jedną z ważniejszych publikacji z tego zakresu jest rozprawa doktorska Runge (1984), która dotyczyła dojazdów do pracy w przestrzennej strukturze powiązań miast województwa katowickiego.

Dojazdy do pracy w ośrodku łódzkim zapoczątkowali badacze z Katedry Geografii Ekonomicznej w latach 50., pod przewodnictwem profesora Ludwika Straszewicza. Owocem tych starań była zorganizowana 23–24 stycznia 1965 r. konferencja naukowa pt. Migracje i dojazdy ludności. W badaniach prowadzonych przez pracowników katedry dojazdy do pracy rozpatrywane były łącznie z innymi zjawiskami, takimi jak analiza warunków komunikacyjnych czy zasięg oddziaływania ośrodków miejskich (m.in. Łódź, Koźle,

48

Głubczyce, Nysa). Badaniami dojazdów do pracy w łódzkim ośrodku geograficznym zajmowali się m.in. Dziegieć, Pączka, Zając (1964), Pączka, Szczygielski (1965), Liszewski

(1966), Pączka (1967), Dzieciuchowicz (1979), Liszewski, Wolaniuk (1995), Heffner (1995).

Poza Wydziałem Nauk Geograficznych badania nad dojazdami do pracy w łódzkim ośrodku prowadzone były również na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym. Zajmował się tam nimi m.in. Konieczny (1971).

Do prężniej działających ośrodków w zakresie studiów nad dojazdami do pracy należy zaliczyć również ośrodek warszawski. Swoje badania prowadzili tu Lewiński (1966), Rakowski, Gocał (1989), Cegielski (1971), Czeczerda-Maciuszko (1950) czy Fierla (1961). Przede wszystkim problematyka analiz dotyczyła dojazdów do pracy do konkretnego ośrodka i delimitacji obszarów na podstawie dojazdów do pracy.

Zagadnienia związane z omawianą problematyką zgłębiane były również w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk. Powstało tu wiele klasycznych prac dotyczących dojazdów do pracy, np. Taylor (1999), który zajmował się badaniem szans dostępu ludności wiejskiej m.in. do miejsc pracy, Lijewski (1961; 1967;1968; 1969; 1970), Gawryszewski (1974; 1981), Potrykowska (1980; 1983). W ostatnich latach w Instytucie Geografii oraz Przestrzennego Zagospodarowania PAN badania związane z dojazdami do pracy prowadzili Wiśniewski oraz Śleszyński. Wiśniewski zajmował się m.in. demograficznymi aspektami dojazdów do pracy (2012), metodologią badań przemieszczeń pracowniczych (2007, 2010,), Śleszyński zaś badał kierunki dojazdów do pracy (2012).

Badania w tej dziedzinie prowadził także ośrodek toruński. Powstało tu wiele prac, autorstwa m.in. Hołowieckiej, Zborowskiego czy Dolnego. Większość z nich dotyczy oddziaływania różnych ośrodków miejskich w kontekście dojazdów do pracy. Codzienne przejazdy ludności do pracy w regionie dolnej Wisły badali także Stachowski i Szukiełojć (1987, 1991,1993). Oprócz tych ośrodków podobne badania prowadzone są również w ośrodkach wrocławskim, rzeszowskim, katowickim oraz w Lublinie (tab. 4).

Badania dojazdów do pracy w ośrodku poznańskim zapoczątkowano w latach 60. XX w. ramach Zakładu Geografii Osadnictwa i Zaludnienia. Początkowo dojazdy rozpatrywane były z punktu wyznaczania stref wpływów ośrodków miejskich – Biderman (1967), Borejko (1968). Badania dojazdów do pracy samochodem osobowym podjął także Kaczmarek (1977). Zagadnieniem dojazdów do pracy w regionie Paryża zajmowała się natomiast Skrobiszowa (1986, 1989). Szulc zaś analizowała wpływ ośrodka przemysłowego na dojazdy do pracy i dochody pozarolnicze ludności wiejskiej (1971).

49

Tab. 4. Główne ośrodki prowadzące badania nad dojazdami do pracy

Ośrodek Badacz Problem badawczy

W a r s z a w s k i

Polska Akademia Nauk Lijewski (1961; 1967) Dojazdy do pracy w Polsce Gawryszewski (1974; 1989) Związki migracji stałych z

dojazdami do pracy Korcelli (1974; 1976a,

b)Korcelli, Potrykowska, Bodzak (1981)

Dojazdy do pracy jako strefy obsługi miast

Potrykowska (1979; 1983; 1985; 2000)

Wpływ struktury społeczno-demograficznej na dojazdy do pracy

Taylor (1997; 1998; 1999; 2007)

Codzienna ruchliwość ludności wiejskiej

Wiśniewski (2011) Przemiany dojazdów do pracy na tle sytuacji demograficzno-społecznej ludności Białegostoku Śleszyński (2012; 2013) Dojazdy do pracy do Warszawy Pozostałe ośrodki

warszawskie

Czeczerda-Maciuszko (1950) Dojazdy do pracy a warunki mieszkaniowe

Cegielski (1971; 1974; 1977) Dojazdy do miasta (Warszawa) Fierla (1961) Dojazdy do pracy w zakładach

przemysłowych

Lewiński (1966) Dojazdy jako element typologii miasta

Rakowski, Gocał (1995) Delimitacja regionów w zakresie dojazdów do pracy

Łódzki Staraszewicz (1956) Rozmieszczenia miejsc pracy oraz zamieszkania w ŁOP

Dziegięć, Pączka, Zając (1964)

Dojazdy do ośrodka miejskiego (Głubczyce)

Pączka, Szczygielski (1965) Dojazdy do ośrodka miejskiego (Nysa)

Liszewski, Pączka (1971) Dojazdy do ośrodka miejskiego (Koźle)

Liszewski, Wolaniuk (1995) Wpływ funkcji administracyjnej miasta na jego strukturę zatrudnienia oraz zasięg oddziaływania

50

Ośrodek Badacz Problem badawczy

Łódzki

Heffner (1995) Dojazdy do pracy a

perspektywiczne rynki pracy na Śląsku Opolskim Dzieciuchowicz (1977; 1979; 1981) Wewnątrzmiejskie dojazdy pracownicze Wrocławski Bartosiewiczowa (1966; 1968) Metodologia Jagielski (1969) Metodologia Borkowski (1967a, b; 1968) Metodologia Kowalewski, Klimanek,

Filas-Przybył (2012)

Metodologia Toruński Namysłowski (1976a, b;

1977; 1980)

Przestrzenny zasięg oddziaływania ośrodka miejskiego

Dolny (1978; 1980) Przestrzenny zasięg oddziaływania ośrodka miejskiego

Zborowski (2002) Dojazdy do pracy w okresie transformacji

Hołowiecka (2004) Przestrzenny zasięg oddziaływania ośrodka miejskiego

Poznański Tobolska (2009) Dojazdy do pracy do

międzynarodowego koncernu Matykowski, Tobolska

(2009)

Dojazdy do pracy do międzynarodowego koncernu Krakowski Dobrowolska (1961; 1962a,

b; 1964; 1968; 1970)

Społeczne i gospodarcze funkcje dojazdów do pracy, metodologia badań

Herma (1962; 1964; 1966) Dojazdy do pracy w regionie Katowicki Runge (1984;1988) Problemy zatrudnienia

Stasiak (1959) Warunki mieszkaniowe

Rzeszowski Kitowski (1980; 1988) Ekonomiczne aspekty dojazdów do pracy

Lubliński Ohme (1973; 1975; 1978a, b; 1983)

Dojazdy do pracy w regionach uprzemysłowionych

51