Obszar badań

Powiat kutnowski z siedzibą w Kutnie położony jest w środkowej Polsce. W odległości około 20 km od Kutna znajduje się geometryczny środek Polski. Powiat w dzisiejszych granicach utworzony został w 1999r. ramach reformy administracyjnej. Usytuowany jest w północnej części województwa łódzkiego (ryc. 7).

Powiat kutnowski zajmuje 16 miejsce pod względem powierzchni w klasyfikacji powiatów województwa. W 2013 r. powierzchnia powiatu wynosiła 887 km2, co stanowiło 4,9% powierzchni województwa łódzkiego. Największą jednostką administracyjną w

powiecie jest gmina wiejska Bedlno – 125 km², najmniejszymi zaś gmina miejska Kutno, o

powierzchni 34 km², oraz gmina wiejska Dąbrowice licząca niespełna 46 km2

(BDL GUS). powiat kutnowski powiaty 0 15 30 60km gminy 0 5 10 20 km sołectwa 0 5 10 20km

Ryc. 7. Położenie powiatu kutnowskiego na tle województwa łódzkiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDOT

Powiat kutnowski graniczy z powiatami: łęczyckim oraz łowickim (woj. łódzkie), kolskim (woj. wielkopolskie), włocławskim (woj. kujawsko-pomorskie) i gostynińskim (woj mazowieckie). Siedzibą powiatu jest Kutno, które położone jest 58 km na północ od stolicy województwa – Łodzi oraz 125 km na zachód do stolicy kraju – Warszawy. Pod względem

55

administracyjnym powiat dzieli się na 11 gmin, w tym osiem gmin wiejskich: Bedlno, Dąbrowice, Krzyżanów, Kutno, Łanięta, Nowe Ostrowy, Oporów oraz Strzelce, dwie gminy miejsko-wiejskie: Krośniewice i Żychlin, a także jedną gminę miejską–Kutno (ryc. 8).

Ryc. 8. Podział administracyjny i położenie powiatu kutnowskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDOT

System komunikacyjny powiatu opiera się na sieci dróg krajowych (o łącznej długości na terenie powiatu wynoszącej 81,7 km), wojewódzkich (74,4 km), powiatowych (495,1 km) oraz gminnych (829,0 km). Przez obszar powiatu przebiega autostrada A1, łącząca obecnie Trójmiasto z Grudziądzem, Toruniem i Łodzią, a także Pyrzowice ze Świerklanami oraz Mszanę z Gorzyczkami. Docelowo autostrada ma przebiegać z Trójmiasta przez Toruń, Łódź, Częstochowę, Pyrzowice, Gliwice, Świerklany do granicy polsko-czeskiej w Gorzyczkach5

. Na obszarze powiatu planowany jest zjazd z autostrady. W Krośniewicach mieści się skrzyżowanie głównych dróg krajowych – drogi nr 1 (będącej częścią szlaku międzynarodowego: E75 Helsinki–Gdańsk–Łódź–Katowice–Budapeszt–Ateny) oraz nr 2 (będącej polską częścią międzynarodowego szlaku komunikacyjnego E30 z Cork (Irlandia) do Omska (Rosja) (ryc. 9). Stan infrastruktury drogowej na obszarze powiatu jest zróżnicowany. Na terenach miast stan dróg ocenia się jako dobry, natomiast znaczna część dróg zlokalizowanych na terenach wiejskich wymaga modernizacji. Drogi krajowe,

5

http://www.gddkia.gov.pl/pl/a/4096/budowa-autostrady-a-1-odcinek-torun-strykow [dostęp: 15.03.2014]

56

wojewódzkie oraz powiatowe zaliczane są do dróg o dobrym stanie technicznym (Strategia rozwoju… 2014).

Stacja kolejowa w Kutnie stanowi jeden z ważniejszych węzłów kolejowych na terenie województwa łódzkiego, a zarazem kraju. Położenie powiatu warunkuje korzystne połączenie kolejowe z całym krajem oraz z Europą Zachodnią. Na terenie powiatu zlokalizowano trzynaście stacji kolejowych (Plan zrównoważonego… 2013). Przez powiat kutnowski przebiegają cztery zelektryfikowane linie kolejowe. Są to:

 część głównego międzynarodowego korytarza transportowego E20, łączącego

Berlin z Moskwą. Na terenie Polski linia ta przebiega przez Kunowice–Poznań– Warszawę–Terespol,

 linia nr 18 o znaczeniu krajowym, z Kutna przez Włocławek, Toruń Główny, Bydgoszcz Główną w kierunku Piły Głównej,

 linia nr 33 o znaczeniu krajowym, z Kutna przez Płock w kierunku Brodnicy,

 linia kolejowa nr 16 z Łodzi Widzewa w kierunku Kutna.

Ryc. 9. Główna sieć dróg kołowych powiatu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDOT

57

Obszar powiatu pozostaje w zasięgu oddziaływania trzech portów lotniczych obsługujących rejsy krajowe oraz zagraniczne. Są to:

 Port lotniczy Łódź im. Władysława Reymonta (odległy o 55 km od centrum

Kutna),

 Port lotniczy Warszawa-Modlin (odległy o 92 km),

 Lotnisko Chopina w Warszawie(odległy o 110 km).

Zgodnie z regionalizacją fizycznogeograficzną Kondrackiego (2002) obszar powiatu kutnowskiego należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego. Powiat leży w zasięgu podprowincji Nizin Środkowopolskich. Niższym szczeblem podziału fizycznogeograficznego są makroregiony. Powiat znajduje się w zasięgu dwóch makroregionów: Niziny Południowowielkopolskiej oraz Niziny Środkowomazowieckiej. Najniższym stopniem podziału są mezoregiony. Zachodnia część powiatu mieści się w zasięgu wysoczyzny kłodawskiej, środkowa oraz północno-zachodnia część w rejonie równiny kutnowskiej, południowy zaś skraj powiatu należy do równiny łowicko-błońskiej (ryc. 10).

Ryc. 10. Powiat na tle jednostek fizycznogeograficznych (mezoregiony) według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego

58

Obszar powiatu Kutnowskiego w myśl Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego został zaliczony do strategicznej strefy żywicielskiej województwa.

Jest to teren rozwoju intensywnego rolnictwa (Aktualizacja Przestrzennego

Zagospodarowania… 2010).

Jeden z podziałów rolniczych według Standardowej Nadwyżki Bezpośredniej (SGM) „2000” i „2002” zalicza obszar powiatu do regionu c, który cechuje się średnią wielkością gospodarstwa rolnego, zbliżoną do średniej krajowej. Region charakteryzyje także duża obsada inwentaża żywego, głównie bydła. Obszar ten odznacza się również stosunkowo dużą koncentracją chowu trzody chlewnej (Goraj 2005).

Zgodnie z typologią6

rolnictwa zaproponowaną przez Rogackiego (2007) powiat leży w zasięgu III typu rolnictwa. Typy te wydzielono na podstawie danych statystycznych zebranych podczas Powszechnego Spisu Rolnego w 1996 r. Typ ten charakteryzuje się dużą liczbą małych i średnich gospodarstw rolnych oraz słabym powiązaniem rolnictwa z rynkiem zbytu. Charakterystyczny jest także znaczący udział gospodarstw dwuzawodowych oraz emeryckich (Rogacki 2007).

Najbliżej położonym okręgiem przemysłowym jest odalony o około 60 km Łódzki Okręg Przemysłowy. Skupia on 4% ludności Polski oraz 4,5% ludności Polski pracującej w przemyśle i budownictwie. Podstawą przemysłu było tu niegdyś włókiennnictwo, przemysł odzieżowy, spożywczy, a także wyrobów gumowych (Rogacki 2007). Dziś w tym okręgu wzrosło znaczenie przemyslu maszynowego, poligraficznego i spożywczego. Mniejszymi okręgami przemysłowymi, zatrudniającymi od 10 do 30 tys. osób, zlokalizowanymi w pobliżu powiatu jest Koniński Okręg Przemysłowy (68 km) oraz Płocki Okręg Przemysłowy (53 km). Koniński Okręg powiązany jest z Konińskim Zagłębiem Węgla Brunatnego, natomiast Płocki Okreg Przemyslowy z przemysłem naftowym (Fierla 2004).

Na terenie powiatu mieści się jedna z 45 podstref należących do Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Podstrefa Kutno powstała w 2001 r. i zajmuje łącznie ponad 117 ha. Wszystkie kompleksy podstrefy położone są w sąsiedztwie drogi krajowej nr 92, autostrady A1 (w odległości 1,6 km) oraz magistrali kolejowej E20 i sieci bocznic.

Pod względem demograficznym obszar całego województwa, w tym powiat kutnowski, zaliczony został do demograficznego obszaru problemowego. Sytuacja demograficzna oceniana jest jako trudna, m.in. ze względu na wysoki współczynnik

6Przez typ rolnictwa rozumie się zróżnicowany kompleks produkcyjny na danym terenie, wytworzony w specyficznych warunkach przyrodniczych przy udziale społeczno-gospodarczych procesów zmieniających się w czasie (Rogacki 2007).

59

feminizacji, bardzo niski wskaźnik przyrostu rzeczywistego, depopulację oraz silną emigrację (Aktualizacja Przestrzennego Zagospodarowania… 2010).

Zgodnie z zaproponowaną przez Dzieciuchowicza i Janiszewską (2014) typologią demograficzną powiatów, opracowaną dla 2012 r., powiat kutnowski został zaliczony do typu 10., charakteryzującego się wysokim udziałem osób w wieku poprodukcyjnym, bardzo dużą śmiertelnością i bardzo wysokim wskaźnikiem rozwodów.

Pod względem podziału organizacyjnego Kościoła rzymskokatolickiego powiat kutnowski znajduje się w granicach administracyjnych diecezji łowickiej, która została ustanowiona w 1992 r. przez papieża Jana Pawła II. Diecezja łowicka jest częścią metropolii łódzkiej, skupiającą ponad 600 tys. wiernych. Na terenie powiatu kutnowskiego mieszczą się cztery dekanaty: Krośniewice, Kutno –św. Michała Archanioła, Kutno – św. Wawrzyńca oraz Żychlin. Łącznie na obszarze powiatu kutnowskiego znajduje się 28 parafii Kościoła rzymskokatolickiego (Diecezja Łowicka 2015).

Powiat kutnowski leży na styku Ziemi Wielkopolskiej, Kujaw, Mazowsza i Ziemi Łęczyckiej. Kutno siedzibą powiatu orłowskiego zostało w 1793 r. Miejscowość ta oraz tereny leżące na północ od niej należały, do końca XIII wieku, do województwa łęczyckiego, a od wieku XIV do ziemi gostynińskiej województwa rawskiego. Przyjmuje się, że granica między Mazowszem a województwem łęczyckim w Kutnie przebiegała na linii Ochni. W okresie Księstwa Warszawskiego powrócono do departamentów, zmienionych w czasach pruskich na województwa. Powiat orłowski należał do departamentu warszawskiego. W roku 1867 utworzono powiat kutnowski. W jego skład wchodziły cztery miasta: Kutno, Dąbrowice, Krośniewice oraz Żychlin, a także 12 gmin wiejskich: Błonie, Dąbrowice, Krzyżanówek, Kutno, Mikstal, Oporów, Plecka Dąbrowa, Rdutów, Sójki, Wojszyce, Wroczyny, Żychlin. Zgodnie z ustawą z 1 czerwca 1869 r. niektóre ośrodki utraciły prawa miejskie. Na terenie powiatu były to Dąbrowice, Krośniewice oraz Żychlin. Powstała jednocześnie nowa gmina Dobrzelin, zaś gmina Wroczyny wcielona została do Krośniewic. W Polsce niepodległej powiat kutnowski należał do województwa warszawskiego, a od 1 kwietnia 1939 r. do województwa łódzkiego. Nowa ustawa o zmianie ustroju samorządu terytorialnego z 23 marca 1933 r. ustaliła podział administracyjny, zgodnie z którym powiat kutnowski tworzyło 12 gmin wiejskich: Błonie, Dąbrowice, Dobrzelin, Krośniewice, Krzyżanówek, Kutno, Łanięta, Oporów, Plecka Dąbrowa, Rdutów, Sójki i Wojszyce oraz miasta Kutno, Krośniewice (odzyskały prawa miejskie w 1926 r.) i Żychlin (prawa miejskie od 1924 r.). W okresie Polski Ludowej powiat kutnowski należał do województwa łódzkiego. Składał się z 12 gmin wiejskich: Błonie, z siedzibą w Ostrowach, Dąbrowice, Dobrzelin,

60

Krośniewice, Krzyżanówek, z siedzibą w Krzyżanowie, Kutno, Łanięta, Oporów, Plecka Dąbrowa, Rdutów, z siedzibą w Czerwonce, następnie w Chodowie, Sójki, z siedzibą w Strzelcach oraz Wojszyce⁷. Zgodnie z nową ustawą, z dniem 1 lipca 1975 r. zlikwidowano powiaty, powiększając zarazem liczbę województw. Kutno oraz tereny byłego powiatu znalazły się w województwie płockim. Wyjątkiem była gmina Chodów, którą włączono do województwa konińskiego. Ostatnia ustawa o samorządzie gminnym – z 1999 r. – przywróciła powiaty. Powiat kutnowski powrócił do województwa łódzkiego, jednak bez gminy Chodów (Zajączkowski 1996).

3.2. Potencjał demograficzno-społeczny ludności powiatu