JĘZYK NIEMIECKI W NAUCE I TECHNICE – NIECO HISTORII I STAN OBECNY
4. STAN OBECNY
4.1. JĘZYK NIEMIECKI W TECHNICE
Język mówiony i pisany jest dla nas obok rysunku najwygodniejszym środkiem do przedstawienia i przekazania innym postępu technicznego w celu zachęcenia do dal-szych poszukiwań. Służy również do formułowania uwarunkowań prawnych – tak jak w patentowości. Dwa wymagania muszą być w tym względzie spełnione: po pierwsze to, że także w technice należy się posługiwać tak dalece, jak to tylko możliwe, po-prawnym i klarownym językiem, co niestety nie zdarza się zbyt często, a po drugie to,
Język niemiecki w nauce i technice – nieco historii i stan obecny 181
że język, tak jak każdy inny środek służący danemu celowi, musi być doskonalony, aby nadawał się do wypełniania stawianych przed nim często trudnych zadań. Pierw-sze wymaganie jest oczywiste, drugiego nie należy rozumieć w ten sposób, że powin-no się coś przeprowadzać w języku na siłę.
Istnieje w technice wiele określeń, których zadaniem jest pokazanie właściwości danego przedmiotu. Krótkie, zwięzłe określenia, np. Gleichstrom, Drehstrom, Kle-inwagen (samochód małolitrażowy) same w sobie zawierają właściwości rzeczy. Niekiedy musimy określić dodatkowe cechy pojedynczych egzemplarzy z danej grupy, mówiąc np. o przekaźniku biegunowym (von einem Relais sprechen) – sie-dem sylab! Chcemy uzupełnić jego cechy, mówiąc że jest duży, powiemy: ein gro-ßes polarisiertes Relais i porównajmy to teraz z doskonałym określeniem ein großer Schreibtisch. Były propozycje, aby zastąpić Relais poprzez Vorschluß, ale określe-nie to się określe-nie przyjęło. Jeżeli natkokreśle-niemy się w tekście na Saugförderanlage lub Hol-zbearbeitungsmaschine, to nie mamy tutaj cech połączonych ze sobą przedmiotów lecz opis prawie połowy fabryki. Jeszcze gorzej niż tworzenie takich “potworków” wygląda bezkrytyczne posługiwanie się słowami obcego pochodzenia, używając ich, gdzie się da, np. Differentialgetriebe (przekładnia różnicowa obiegowa) nie ma nic wspólnego z różniczką (Differential) i nie ma także Integralgetriebe (przekładnia całkowa). Chodzi tu o zwykły mechanizm różnicowy, ale Differential brzmi bardziej naukowo. Przy wyborze nowych określeń technicznych należy zwracać uwagę ra-czej na tworzenie czasowników w taki sposób, aby za ich pomocą opisać nawet naj-bardziej złożone procesy. Rozładowanie kondensatora (Das Entladen eines Konden-sators) można by zastąpić przez uwolnić (entfesseln) i wtedy każdy by wiedział, że uwolniono prąd, bez podawania miejsca skąd. Zanim nowe określenia w języku się przyjmą musi minąć trochę czasu i to właśnie w tym okresie adaptacyjnym nastąpi rozstrzygnięcie. Kiedyś Velociped brzmiało bardziej sympatycznie niż Fahrrad, a dzisiaj brzmi humorystycznie.
Procesy technologiczne oraz urządzenia techniczne stają się coraz bardziej skom-plikowane, a wraz z nimi ich opis. Należy zatem w języku techniki tworzyć świado-mie środki wyrazu, które za pomocą prostych i krótkich nieświado-mieckich słów umożliwią przedstawienie całych grup opisu (moduły). Powinny one tworzyć fundamenty, na których można będzie umiejscowić jeszcze bardziej skomplikowane zjawiska i urzą-dzenia bez potrzeby ciągłego powoływania się na strukturę tych fundamentów. Takie pokryte już patyną wyrażenia muszą być rzetelne, aby nie było widać z daleka, iż są sztucznym tworem.
4.2. JĘZYK NIEMIECKI W NAUCE
Rola języka niemieckiego w nauce światowej jest ciągle przedmiotem intensyw-nych dyskusji. Podkreśla się często jego dominującą rolę na początku XIX wieku i utyskuje na temat przyczyn jego upadku. Minister kultury RFN Nida-Rümelin
po-J. STRACH 182
wiedział w czasie jednej z dyskusji parlamentarnych, że język niemiecki w nauce jest martwy. Porównując obecną sytuację z wcześniejszymi czasami, kiedy język niemiecki był obok języka angielskiego i francuskiego językiem światowym w na-uce, można oczywiście odnieść takie wrażenie. W latach trzydziestych ub. wieku chemicy amerykańscy musieli umieć co najmniej czytać po niemiecku. W krajach skandynawskich, Holandii i w krajach wschodnio-europejskich język niemiecki był językiem publikacji naukowych. W Portugalii i Japonii język niemiecki był obo-wiązkowy dla prawników.
Wiele było przyczyn utraty znaczenia języka niemieckiego w nauce: obydwie wojny światowe, wypędzenie i mordy na naukowcach nie tylko żydowskiego po-chodzenia, bojkotowanie języka niemieckiego przez zwycięskie mocarstwa na kon-ferencjach zagranicznych organizacji naukowych i w końcu “drenaż mózgów”, to tylko niektóre z nich. Świat angielskojęzyczny pod przywództwem USA przewyż-szał gospodarczo Niemcy już przed I. Wojną Światową, a wspierając ciągle naukę, doprowadził do wejścia języka angielskiego do międzynarodowego środowiska na-ukowego.
Oprócz rozwoju uniwersytetów rozbudowywano bibliografię periodyczną, banki danych, indeksy cytatów, a w latach 60. ub. wieku zniesiono foreign language requ-irements w szkołach wyższych. To, oprócz innych czynników, skłoniło w decydują-cym stopniu naukowców obcojęzycznych do zwrotu w kierunku języka angielskiego w nauce, jeżeli chcieli brać udział w życiu naukowym. Niemieccy naukowcy zaczęli publikować swoje prace coraz częściej po angielsku, a konferencje i seminaria w RFN odbywają się też w tym języku.
Czy ma to jakiekolwiek znaczenie, że naukowcy prowadzą badania po niemiec-ku lub po angielsniemiec-ku? Okazuje się, że różnice pomiędzy tymi dwoma językami na-ukowymi są większe niż przypuszczano. Używanie spójników weil i because wy-daje się być w tych obydwu językach zupełnie inne. Występujące w języku niemieckim rzeczowniki odczasownikowe takie jak Vorstellung, czy Verlauf nie mają odpowiedników w języku angielskim. W kręgach naukowych słyszy się jed-nak często stwierdzenia, że każdy język dopuszcza inne spojrzenie na rzeczywi-stość i oferuje indywidualne wzorce argumentacji i z tego też powodu dojść może do zubożenia intelektualnego, jeżeli ograniczy się naukę i badania tylko do języka angielskiego.
Prace naukowe oceniane są przeważnie wg tego, w jakich czasopismach są pu-blikowane. Uważa się to często za problematyczne, ponieważ wszystkie wiodące czasopisma są w rękach amerykańskich. Niemieccy przedstawiciele nauk przyrod-niczych muszą pisać po angielsku, aby móc publikować w tych czasopismach. Często muszą też konkurować z innymi naukowcami, dla których język angielski jest językiem ojczystym. Także standardy naukowe ustalane są przez naukę ame-rykańską.
Język niemiecki w nauce i technice – nieco historii i stan obecny 183
5. ZAKOŃCZENIE
Jeszcze sto lat temu język niemiecki był obok języka angielskiego i francuskiego językiem nauki o znaczeniu światowym. Obecnie obserwujemy „zmianę warty” i dominujące miejsce języka angielskiego nie tylko w obszarze nauki, ale także przedzieranie się tego języka do komunikacji codziennej. Obecny wpływ języka angielskiego nie stanowi zagrożenia dla języka niemieckiego, gdyż nie narusza tzw. kodu głębokiego.
Dobrowolna rezygnacja z języka niemieckiego osób, dla których jest on językiem ojczystym krytykowana jest przez niektórych językoznawców z tego powodu, iż doprowadza do zubożenia oferty dla tłumaczy podczas wizyt delegacji gospodar-czych i naukowych w krajach, w których istnieje dobre przygotowanie germani-styczne.
Wprowadzenie angielskojęzycznych kierunków studiów (obecnie ok. 800) na niemieckich uczelniach w semestrze zimowym 1997/98 może mieć brzemienne skutki dla niemieckiego języka naukowego. Miało to zachęcić zagranicznych stu-dentów do studiowania na niemieckich uczelniach, a Niemców przekonać do globa-lizacji. Oprócz tego miało się to przyczynić do postępów we współpracy międzyna-rodowej i rozwoju nauki. Natomiast motywacją do uczenia się języka niemieckiego była perspektywa studiowania w Niemczech. Kurczy się ona z powodu możliwości studiowania w Niemczech w języku angielskim. Byłoby lepiej dla języka niemiec-kiego, jako częściowo jeszcze międzynarodowego języka nauki, gdyby międzynaro-dowe kierunki studiów prowadziły także do uczestniczenia w zajęciach prowadzo-nych w języku niemieckim.
Naród, który wydał ogółem 80 laureatów Nagrody Nobla, w tym 68 nagrodzo-nych za zasługi dla nauk przyrodniczych lub medycyny, zmienia się. Od roku 1948 otrzymało tę nagrodę 17 naukowców z Max-Planck-Gesellschaft. (Pierwszą Nagro-dę Nobla w ogóle przyznano w roku 1901 Wilhelmowi Roentgenowi w dziedzinie fizyki). Rozwija się niemiecka gospodarka i znajduje się na czwartym miejscu na świecie i na pierwszym w Europie.
LITERATURA
[1] STEMPEHL-HECKER J., Deutsch als Wissenschaftssprache in Nordeuropa. [2] DRadio Wissen.
[3] DEGENER J., Wissenschaftliche Mehrsprachigkeit ist innovationsfördernd, Goethe Institut, Internet-Redaktion, September 2011.
[4] KOPRDOVA R., Anglizismen im Deutschen und Tschechischen: Ein Vergleich anhand ausgewählter
journalistischer Texte über EU-Ereignisse, Masterarbeit. 2013.
[5] www. tatsachen über deutschland. de
[6] AMMON K., Die deutsche Sprache im Dienste der Technik,[w:] http://dingler.culture.- hu- berlin.de [7] JEZNACH B., Kein Denglisch, bitte, [w:] Ekran. 23.11.2013.
J. STRACH 184
[8] Forum. BR Zum 75. Geburtstag von Frank Stark. Ein Interview. 2012.
[9] Warum Deutsch als Forschungssprache verschwindet, [w:] Die Welt. 27.01.2013 http://www. welt.de/ 113150770
GERMAN LANGUAGE IN SCIENCE AND TECHNOLOGY – SOME HISTORY AND THE CURRENT STATE
The presentation deals with the role of German as a language of science and technology in the XIXth and XXth from the perspective of inventiveness and achievements of German science and industry. The current status will also be discussed taking into consideration the influence of other languages of the European Union as well as development trends observed.
kompetencja interkulturowa, tożsamość, tolerancja Dagmara SZAŁĘGA*