Zalecenia sformułowane przez Komitet do Spraw Kształcenia Psychologów Klinicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego odnośnie do kształtowania umiejętności, które powinien posiadać psycholog kliniczny w zakresie psychoterapii, poddałem krytycznej analizie w serii niedawno opu
blikowanych artykułów (Eysenck, 1949, 1950a, 1950b). Spośród argumentów przemawiających za słusznością polityki kształcenia popieranej przez wspo
mniany Komitet, najbardziej przekonujący jest ten, który dotyczy społecznego zapotrzebowania na wykształconych psychoterapeutów. Uwzględniając wagę tego zagadnienia, celowe wydaje się zbadanie dowodów dotyczących rzeczywi
stego oddziaływania psychoterapii, aby uzyskać jasny jej obraz poprzez odwo
łanie się do faktów.
Poziom podstawowy i jednostka pomiaru
W jedynym dotychczas opublikowanym artykule dotyczącym skuteczności psychoterapii, autorstwa Landisa (1938), znalazło się następujące stwierdzenie:
...zan im m o żliw e stan ie się d o k o n y w a n ie ja k ic h k o lw ie k po m iaró w , k o n ieczn e je s t u sta le n ie p o zio m u p o d staw o w eg o o ra z w spólnej jed n o s tk i pom iaru. D o ty ch czas je d y n ą d o stę p n ą je d n o s tk ą p o m iaru je s t stw ierd zen ie lekarza, że stan z d ro w ia p a cjen ta pozo stał bez zm ian , p o lep szy ł się, z n aczn ie się p o lep szy ł lub że p acjen t p o w ró cił d o zdrow ia. T aka je d n o s tk a po m iaru je s t p raw d o p o d o b n ie tak sam o zadow alająca, ja k k ażd a in n a su b ie k ty w n a o c en a d o k o n y w a n a p rzez czło w iek a, ze w szystkim i je j złym i i dobrym i stronam i (s. 156).
Landis proponuje, jako jednostkę pomiaru, „wskaźnik określający wyniki te
rapii w postaci liczby pacjentów, którzy powrócili do zdrowia lub których stan się polepszył, na każdych stu pacjentów przyjętych do szpitala” . Jako wskaźnik alternatywny, proponuje on „określenie wyników terapii w danej grupie pa
cjentów w określonym przedziale czasu”.
Landis zdawał sobie bardzo jasno sprawę z tego, że aby ocenić efektywność jakiejkolwiek formy terapii, konieczne jest posiadanie danych dotyczących gru
py kontrolnej złożonej z pacjentów nieleczonych; w przeciwnym razie nie bę
dzie możliwe porównanie wskaźnika efektywności terapii ze wskaźnikiem sa
moistnej remisji. Nie mając do dyspozycji lepszego wskaźnika, Landis posłużył się wskaźnikiem poprawy stanu zdrowia pacjentów w państwowym szpitalu psychiatrycznym, mających diagnozę „nerwica”. Pisze on:
ku, w latach 1925-1934, wypisywano z państwowych szpitali nowojorskich 70 procent pacjentów nerwicowych, których stan zdrowia wrócił do normy lub
prawy zdrowia w nowojorskich szpitalach państwowych wynosił 72 procent (w iatach 1917-1934). Ponieważ jest to wskaźnik, który przyjął Landis, my
„spontanicznego” powrotu do zdrowia, to jednak zwolennicy jakiejkolwiek techniki terapeutycznej m uszą wykazać, że stosowana przez nich technika jest znacznie bardziej skuteczna, jeśli ma być poważnie brana pod uwagę” (Landis, op.cit., s. 160).
Inny sposób oceny „poziomu podstawowego” opisuje Denker (1946, s. 2164):
d iach ch o ro b y często m o g ą p rzy p o m in ać nerw ice. P rzypadki te zaczerp n ięto z archiw um lekami uspokajającymi, środkami uchodzącymi za wzmacniające, sugestią oraz zapewnieniami o nachodzącej poprawie zdrowia. W żadnym przypadku nie byli oni poddani żadnej innej poza tą najbardziej powierzchowną form ą „psychote
rapii”, która wchodzi w skład procedur terapeutycznych od dawna stosowanych przez lekarzy ogólnych. Zaświadczenia wydawane przez ich lekarzy mniej wię
cej co trzy miesiące, a także niezależne informacje uzyskiwane przez towarzy
stwo ubezpieczeniowe, potwierdzały fakt, że osoby te rzeczywiście nie podej
mowały przynoszącej wynagrodzenie pracy przez czas trwania choroby. Osoby te, dzięki chorobie, odnosiły jednak pewne korzyści. Denker (op.cit., s. 2165)
sięć od chwili wystąpienia niezdolności do pracy. Kryteria powrotu zdrowia, zastosowane przez Denkera, były następujące. Po pierwsze, powrót do pracy i umiejętność radzenia sobie ze sprawami ekonomicznymi przez - przynajmniej - pięć lat. Po drugie, brak skarg lub bardzo nieznaczne skargi, dotyczące napo
tykanych trudności. Po trzecie, efektywne społeczne przystosowanie. Posługując się takimi kryteriami, bardzo podobnymi do tych, które często wykorzystują psychiatrzy, Denker stwierdził, że 45 procent pacjentów powróciło do zdrowia po roku, a 27 procent po dwóch latach, co łącznie stanowiło 72 procent. Z kolei, po trzech, czterech i pięciu latach powróciło do zdrowia odpowiednio: 10, 5 i 4 procent pacjentów, co łącznie stanowi 90 procent pacjentów wyleczonych po pięciu latach.
Próbka pacjentów analizowana przez Denkera różni się pod wieloma wzglę
dami od próbki Landisa. U osób badanych przez Denkera nasilenie choroby było mniejsze niż u pacjentów Landisa: byli to wyłącznie niehospitalizowani pacjen
ci, leczeni z własnej woli, pochodzący ze znacznie wyższej warstwy społecz
no-ekonomicznej. Większość pacjentów Denkera stanowili urzędnicy, osoby na kierowniczych stanowiskach, nauczyciele i specjaliści z różnych dziedzin. Jed
nak, mimo tych różnic, wskaźniki powrotu do zdrowia są niemal identyczne.
Najbardziej użytecznym wskaźnikiem, spośród podanych przez Denkera, jest prawdopodobnie ten, który dotyczy powrotu do zdrowia po dwóch latach choro
by, gdyż badania sprawdzające rzadko obejm ują dłuższy czas, i wyższe w skaź
niki dla okresów trzech, czterech i pięciu lat mogłyby powodować przecenianie skuteczności tej procedury ustalania „poziomu podstawowego”. Jeśli zatem wykorzystamy wskaźnik 72 procent dotyczący okresu dwuletniego, to zoba
czymy, że pokrywa się on dokładnie ze wskaźnikiem podanym przez Landisa.
Możemy zatem stwierdzić z pewnym przekonaniem, że nasza ocena wskazują
ca, iż około dwie trzecie osób z poważnymi zaburzeniami nerwicowymi powra
ca do zdrowia lub doznaje znacznej jego poprawy bez systematycznego korzy
stania z psychoterapii, nie jest prawdopodobnie zbytnio przesadzona.
E fek ty psychoterapii
Możemy teraz przypatrzeć się efektom leczenia psychoterapią. W tabeli 1 przedstawiono dane dotyczące zarówno terapii o charakterze psychoanalitycz
nym, jak i eklektycznym, zebrane z dziewiętnastu doniesień dostępnych w lite
raturze i obejmujących łącznie ponad siedem tysięcy przypadków. Podjęto próbę przypisania dostępnych danych do czterech kategorii: 1) wyleczenie lub znaczna poprawa zdrowia, 2) poprawa zdrowia, 3) nieznaczna poprawa zdrowia i 4) brak poprawy, śmierć pacjenta, przerwanie leczenia itd. Zazwyczaj nie stwarzało problemu zredukowanie większej liczby kategorii podawanych przez autorów do tych czterech kategorii podstawowych. Niektórzy z nich wyliczali tylko dwie lub trzy kategorie; nie były wtedy możliwe, oczywiście, dalsze podziały, i w takiej sytuacji podajemy dane dla kategorii łączonych. (W jednym lub w dwóch przypadkach, w których autorzy zaliczyli pacjentów z popraw ą stanu zdrowia i z lekką poprawą do jednej kategorii, dokonywaliśmy równego przy
działu pacjentów do obu kategorii.) Czynnik subiektywnych decyzji odgrywa tu niewątpliwie rolę, ale nie należy zakładać, że powoduje on znaczne zniekształ
cenia analiz. Ten czynnik subiektywny mógł prawdopodobnie odgrywać więk
szą rolę przy podejmowaniu decyzji odnośnie do tego, które zaburzenia należy uznać za „nerwicowe”. Wyłączone z analiz zostały: schizofrenia, psychoza ma- niakalno-depresyjna i stany paranoidalne. Uwzględniono natomiast: nerwice narządowe, stany psychopatyczne i zaburzenia charakterologiczne. Liczba przy
padków, odnośnie do których wystąpiły rzeczywiste wątpliwości w związku z kategoryzacją, jest prawdopodobnie zbyt mała, aby zmienić jej ostateczny kształt, bez względu na to, do której kategorii przypadki te zostałyby przypisane.
Zmuszeni byliśmy zrezygnować z pewnej liczby artykułów z takich powo
dów, jak: rażąco niepoprawne przeprowadzenie badań sprawdzających po pew
nym czasie, częściowe nakładanie się przypadków z tymi, które ju ż uwzględnili
śmy w naszej tabeli, brak informacji o zastosowanym sposobie leczenia oraz innych, które powodowały, że przedstawione dane były bezużyteczne dla reali
zacji naszego celu. W związku z tym nie uwzględniono prac, które napisali:
Podsumowaniedoniesieńo wynikachpsychoterapii
Tabela1 , ... „ . .. Wyleczeni;znaczna Wyleczeni;znaczna„ NieznacznaBrakpoprawy; zmarli; N Poprawa... poprawa; poprawa poprawapoprawaprzerwalileczenie( 9) (A) Psychoanaliza Fenichel (1920-30),ss. 28-40484 104 8499197 39 Kessel i Hyman(1933)__________________________________34___16. 5___________________________4______________________9________________________62_____________ Jones(1926—36).ss. 12-14_________________________________59____________20__________________8_________________28_______________________3________________________47_____________ Alexander (1932-37).ss. 30-43____________________________141____________28_________________42________________23_____________________48________________________50_____________ Knight (1941) 428 20~ 7 7 67_____________ Łącznie760__________________________335________________________________425_____________________________________44_____________ (B) Psychoterapiaeklektyczna Huddleson(1927) 200 19748046 Matz (1929) 775 10 310 310 " 41 MaudsleyHospital Report(1931) 1721_____________288________________900_________________________533_____________________________________69_____________ MaudsleyHospital Report(1931)_________________________1711___________371_________________765 575 64______ Neustatter(1935)46914850_____________ Luffi Garrod (1935)_______________________________________500___________140_________________135________________26________________________________________________55_____________ Luff i Garrod (1935)_______________________________________210____________38__________________84________________54________________________________________________68_____________ Ross (1936) 1089____________547________________306_________________________236_____________________________________77_____________ Yaskin (1936)100 292942_____________________________________58_____________ Curran(1937)83___________________________51_________________________________32_____________________________________61_____________ Massennani Carmichael (1938)____________________________50____________7___________________j!0_________________5________________________________________________54_____________ Carmichael i Masserman(1939)____________________________77____________16__________________25_________________14________________________________________________53_____________ Sclnlder (1939) 35li11 6 (>3 Hamiltoni Wall(1941) 100____________32__________________34_________________17________________________________________________66_____________ Hamiltonetal.(1942)___________________________________100____________48___________________5 1751______ Landis(1938)U9_____________40_________________47___________________________32_____________________________________73_____________ Inst. Med. Psych, (za: Neustatter,1935) 270_____________58__________________132 5570______ Wilder (1945)__________________________________________54_____________3__________________24________________16________________________________________________50_____________ Miles etal.(1951)___________________________________________5313181358______ Łącznie72934661 263264
Bennett i Semrad (1936), Bond i Braceland (1937), Comroe (1936), Coon
Pewne trudności związane były z błędami w zamieszczanych wynikach, gdy - na przykład - ich suma w poszczególnych kolumnach nie była obliczona pra
widłowo lub gdy błędnie zostały obliczone wartości procentowe. Również w takich przypadkach musieliśmy opierać się na własnym wyczuciu, w jaki sposób takie wyniki wykorzystać. Zdarzało się też, że niektórzy autorzy poda
wali liczbę pacjentów, u których wystąpił nawrót choroby po okresie ustąpienia objawów lub poprawy zdrowia, nie wskazując jednak, ilu pacjentów z obu tych grup taki stan rzeczy dotyczył. Wszystkie przypadki tego rodzaju były odejmo
wane od sum w kategoriach „wyleczony” i „poprawa”; zakładaliśmy, że stano
Możemy teraz skoncentrować się na uzyskanych wynikach. Terapia psycho
analityczna poprawiła stan 44 procent pacjentów. W przypadku terapii eklek
tycznej wyniósł on 64 procent, a u pacjentów, nad którymi jedynie sprawowano nadzór na oddziale psychiatrycznym lub leczonych przez lekarza ogólnego - 72 procent. Wydaje się więc, że istnieje ujemna korelacja pomiędzy wyzdrowie
niem i psychoterapią. Im więcej psychoterapii, tym mniejszy procent wyleczeń.
W niosek ten wymaga jednak pewnych komentarzy.
W zamieszczonej tabeli, w jednej z kolumn dotyczących psychoanalizy, za
mieściliśmy osoby, które przerwały leczenie, łącznie z tymi, u których nie wy
stąpiła poprawa stanu zdrowia. Wydaje się to uzasadnione: zarówno pacjenta, który rezygnuje z terapii, jak i tego, którego stan zdrowia się nie poprawił, nale
ży zaliczyć do terapeutycznych porażek. Ten sam sposób postępowania zasto
sowaliśmy w odniesieniu do danych dotyczących terapii eklektycznej, z wyjąt
kiem tych przypadków, gdzie pacjent, który nie dokończył terapii, został zdecy
dowanie uznany przez terapeutę za pacjenta, którego stan się „polepszył”. Jed
nakże, biorąc pod uwagę osobliwości procedury Freudowskiej, niektórzy czytel
nicy m ogą sądzić, że należy te dwie kategorie pacjentów traktować oddzielnie i uwzględniać tylko te przypadki, których terapia zakończyła się sukcesem.
Wiadomo, że jedna trzecia pacjentów poddawanych psychoanalizie przerywa leczenie, tak więc, w przybliżeniu, 66 procent pacjentów kończy terapię sukce
sem. Wydaje się więc, że gdy pominiemy to, iż pacjent całkowicie zrezygnuje
z leczenia, to jego szanse na polepszenie swojego stanu są w przypadku psycho
„kontrolnych” niż „eksperymentalnych”? Trudno na te pytania odpowiedzieć wyczerpująco, biorąc pod uwagę znaczną rozbieżność opinii pomiędzy psychia
trami. N a podstawie uważnego przestudiowania literatury można sądzić, że pacjenci „kontrolni” byli co najmniej tak samo poważnie chorzy jak „ekspery
mentalni”, a może nawet bardziej. Natom iast jeśli chodzi o kryteria wyzdrowie
nia, to te przyjęte przez Denkera (1946) są równie surowe jak większość kryte
riów stosowanych przez psychoanalityków i psychiatrów wykorzystujących terapię eklektyczną; jest natomiast bardzo prawdopodobne, że kryteria stosowa
ne w szpitalach stanowych, z których Landis (1938) zaczerpnął dane, są bardziej łagodne. Bez uzgodnionych kryteriów odnośnie do nasilenia choroby i stopnia wyleczenia, nic więcej nie da się zrobić.
Ogólnie mówiąc, na podstawie naszych danych możliwe jest wysnucie pew
nych wniosków. W ynika z nich, że psychoterapia - freudowska czy jakakolw iek inna - nie ułatwia powrotu do zdrowia pacjentom cierpiącym na nerwice. Poka
zują one także, że około dwóch trzecich pacjentów z nerw icą wyzdrowieje lub ich stan się znacznie polepszy w ciągu dwóch lat od zachorowania, bez względu na to, czy poddadzą się psychoterapii. Dane, na których się opieramy, znajdują potwierdzenie w niezależnych źródłach, bez względu na to, jacy pacjenci byli leczeni, jakie przyjęto kryteria wyleczenia czy zastosowany rodzaj terapii.
Z punktu widzenia neurotyków dane te są pocieszające; nie m ożna natomiast powiedzieć, że dostarczają one poparcia dla tego, co tw ierdzą psychoterapeuci.
Przytoczone dane nie wykluczają jednak możliwości istnienia korzystnego wpływu terapeutycznego. We wszystkich porównaniach statystycznych istnieją oczywiste ograniczenia, a są one szczególnie poważne w sytuacji tak małej zgo
dy pomiędzy psychiatrami odnośnie do najbardziej nawet podstawowych pojęć i definicji. Ostateczne rozstrzygnięcie wymagałoby przeprowadzenia specjal
nych badań, starannie zaplanowanych i metodologicznie bardziej poprawnych niż te, dokonane ad hoc, porównania. Jednak nawet znacznie skromniejszy Wniosek, iż przytoczone dane wskazują, że psychoterapia nie wywiera żadnego korzystnego wpływu, powinien ostudzić zapały tych, którzy chcą, żeby znaczącą częścią w kształceniu psychologów klinicznych było opanowywanie um iejętno
ści, których istnienie i skuteczność nadal nie znajdują potwierdzenia w żadnych dających się naukowo zaakceptować dowodach.
Przedstawione w tym artykule wyniki i wnioski będą niewątpliwie stały w silnej sprzeczności z przekonaniem o użyteczności psychoterapii i sukcesach terapeutycznych, żywionym przez wielu psychiatrów i psychologów
kłinicz-nych. I mimo że wiadomo, iż na tego rodzaju subiektywne odczucia nie ma miejsca w nauce, to jednak jest prawdopodobne, że znacznie utrudnią one zaak
ceptowanie przedstawionych przez nas argumentów. Tę sprzeczność pomiędzy obiektywnym faktem a subiektywną pewnością dostrzegli przy innej okazji Kelly i Fiske (1950), czemu dali wyraz w sposób następujący:
Jed en spo śró d asp ek tó w u zy skanych p rzez nas w y n ik ó w je s t n iep o k o jący . C h o d zi o istn ien ie odw rotnej zależn o ści p o m ięd zy pew n o ścią, z j a k ą zesp ó ł p rzeło żo n y ch d o k o n y w a ł p re d y k cji i z m ie rz o n ą trafn o ś cią tych predykcji. D laczeg o dzie je się tak, n a p rz y k ład, że z esp ó ł fo rm u ło w ał najbardziej trafne p red y k cje w tedy, g d y je g o czło n k o w ie m ieli su b iek ty w n e o d czu cia, że niem al nie z n a ją kandydata, i gdy nie m ieli ja s n e g o w y o b ra że n ia o stru k tu rze je g o o so b o w o śc i? I n a o d w ró t - dlaczeg o w raz ze w zro stem zau fa n ia do trafności fo rm u ło w an y ch o cen klinicznych... stw ierd zaliśm y z m n ie jsza n ie się trafności p red y k cji? (o p .c it, s. 406).
W sytuacji braku zgody pomiędzy faktem i przekonaniem, istnieje paląca potrzeba osłabienia siły przekonania i zwiększenia liczby dostępnych faktów.
Dopóki takie fakty, dające poparcie dla dominującego obecnie przekonania o efektywności oddziaływań psychologicznych, nie pojawią się w wyniku rygo
rystycznie przeprowadzonych badań, to wydaje się przedwczesne naleganie na włączenie nauczania tego rodzaju oddziaływań terapeutycznych do programów kształcenia psychologów klinicznych.
P od sum ow anie
W artykule dokonano przeglądu doniesień dotyczących poprawy stanu zdrowia u pacjentów - neurotyków - w wyniku zastosowanej psychoterapii, a także porównano je z najlepszymi dostępnymi oszacowaniami powrotu do zdrowia pacjentów, których nie poddawano psychoterapii. Z przedstawionych danych wynika, że nie udało się potwierdzić hipotezy, iż psychoterapia ułatwia powrót do zdrowia u pacjentów z nerwicą. Ze względu na liczne trudności, które tow arzyszą tego rodzaju statystycznym porównaniom, nie wyciągnięto z do
stępnych danych żadnych dalszych wniosków. Ograniczenia związane z tymi danymi dobitnie św iadczą o konieczności przeprowadzenia właściwie zaplano
wanych badań eksperymentalnych w tej ważnej dziedzinie.
A lex an d er, F. (1 9 3 2 -1 9 3 7 ). Five y e a r rep o rt o f the C h icag o In stitu te for P sy ch o an aly sis.
B ennett, A .E., S em rad, E.V . (1936). C om m on erro rs in d iag n o sis and treatm en t o f the psy- c h o n eu ro tic patients: A stu d y o f 100 case h istories. N eb ra ska M e d ica l Jo u rn a l, 21, 9 0 -9 2 . B ond, E .D ., B racelan d , F.J. (1937). P ro g n o sis in m ental disease. A m e rica n J o u rn a l o f P sy
ch ia try, 94, 2 6 3 -2 7 4 .
C arm ich ael, H .T ., M asserm an , T .H . (1939). R esults o f treatm en t in a p sy ch iatrie o u tp a tie n ts’
departm ent. J o u rn a l o f the A m erica n M e d ica l A sso cia tio n , 113, 2 2 9 2 -2 2 9 8 .
C o m ro e, B.I. (1936). F o llo w -u p stu d y o f 100 p a tien ts d iag n o sed as „n eu ro sis” . J o u rn a l o f N e rv o u s a n d M e n ta l D isea ses, 83, 6 7 9 -6 8 4 .
C oon, G .P., R ay m o n d , A .A . (1940). A review o f the p sy c h o n eu ro ses a t S to ckb rid g e. S tock- b rid g e, M ass.: A usten R iggs F o undation, Inc.
C u rran , D. (1937). T h e p ro b lem o f assessin g psychiatrie treatm ent. Lancet, 2, 1 0 0 5 -1 0 0 9 . D enker, P.G . (1937). P ro g n o sis and life exp ectan cy in the p sy ch o n eu ro ses. Proc. A ss. L ife
Insur. M ed. D ir. A m e r., 24, 179.
D enker, R. (1946). R esu lts o f trea tm en t o f p sy ch o n e u ro ses b y the g en erał p racticio n er.
A fo llo w -u p stu d y o f 5 00 cases. The N ew York State J o u rn a l o f M ed icin e, 46, 2 1 6 4 -2 1 6 6 . E ysenck, H .J. (1949). T rain in g in clinical psychology: A n E n g lish p o in t o f view . A m e rica n
P sych o lo g ist, 4, 1 7 3 -1 7 6 .
E y sen ck , H .J. (1950a). T he relatio n betw een m ed icin e and p sy ch o lo g y in E n gland.
W : W. D en n is (red.) C u rren t tren d s in the relation o f p s y c h o lo g y a n d m edicine. P itts- b u rg h : U n iv ersity o f P ittsb u rh g Press.
E ysenck, H .J. (1950b). F u n ctio n and train in g o f the clinical p sy ch o lo g ist. J o u rn a l o f M en ta l Scien ces, 96, 1-1 6 .
F enichel, O. (1 9 2 0 -1 9 3 0 ). T e n y e a r s o f th e B erlin P sy ch o a n a lysis Institute.
F riess, C ., N elso n , M .J. (1942). P sy ch o n eu ro tics five years later. A m e rica n J o u rn a l o f M en ta l Scien ces, 2 0 3 , 5 3 9 -5 5 8 .
H am ilto n , D .M ., V anney, I.H ., W all, T.H . (1942). H ospital treatm e n t o f p atien ts w ith psy- c h o n eu ro tic d iso rd er. A m e rica n J o u rn a l o f P sych ia try, 99, 2 4 3 -2 4 7 .
H am ilto n , D .M ., W all, T .H . (1941). H ospital treatm en t o f p a tien ts w ith p sy ch o n eu ro tic d iso r
der. A m e rica n J o u rn a l o f P sych ia try, 98, 551—557.
H ard castle, D .H . (1934). A fo llo w -u p study o f o n e h u n d red cases m ade for the D ep artm en t o f P sy ch o lo g ical M ed icin e, G u y ’s H o spital. J o u rn a l o f M e n ta l S ciences, 90, 5 3 6 -5 4 9 . H arris, A. (1938). T he pro g n o sis o f anxiety States. B ritish M e d ic a l Jo u rn a l, 2, 6 4 9 -6 5 4 . H arris, H .I. (1939). E fficien t p sy ch o th erap y for the larg e o u t-p atien t clinic. N ew E n g la n d
M e d ic a l J o u rn a l, 2 2 1 , 1 -5 .
H u d d leso n , J.H . (1927). P sych o th erap y in 2 0 0 cases o f p sy c h o n eu ro sis. M il, S u rg e o n , 60, 1 6 1-170.
Ja co b so n , J.R ., W rig h t, K .W . (1942). R ev iew o f a y e ar o f g ro u p p sy ch o th erap y . P sych ia try Q u a rlerly, 16, 7 4 4 -7 6 4 .
Jo n es, E. (1 9 2 6 -1 9 3 6 ). D e ce n n ia l report o f th e L o n d o n C linic o f P sych o a n a lysis.
K elly, E.L ., Fiske, D .W . (1950). T he pred ietio n o f success in the VA train in g program in c linical p sychology. A m e rica n P sych o lo g ist, 5, 3 9 5 -4 0 6 .
K essel, L., H y m an , H.T. (1933). T he value o f psy ch o an aly sis as a th erap eu tic procedurę.
J o u rn a l o f the A m e ric a n M ed ica l A sso cia tio n , 101, 1 6 1 2 -1 6 1 5 .
K nig h t, R .O . (1941). E v alu atio n o f the re su lts o f p sy c h o a n aly tic therapy. A m e rica n J o u rn a l o f P sych ia try, 98, 4 3 4 -4 4 6 .
L andis, C. S tatistical ev alu atio n o f p sy ch o th era p eu tie m ethods. W: S.E. H insie (red.) C on- cep ts a n d p ro b le m s o f p sy c h o th e ra p y (ss. 15 5 -1 6 5 ). L ondon: H einem an.
L uff, M .C ., G arro d , M. T h e after-resu lts o f p sy c h o th erap y in 500 ad u lt cases. B ritish M e d ica l J o u rn a l, 2, 5 4 -5 9 .
M asserm an , T .H ., C arm ich ael, H .T. (1938). D iag n o sis and pro g n o sis in psy ch iatry . J o u rn a l o f M e n ta l S cien ces, 84, 8 9 3 -9 4 6 .
M atz, P.B . (1929). O utcom e o f hosp ital treatm en t o f ex -serv ice patien ts w ith n erv o u s and m en tal d isease in th e U .S .V e te ran ’s B ureau. U.S. Vet. Bur. m ed. B u li, 5 , 8 2 9 -8 4 2 . M iles, H .H ., B arrabee, E.L ., F inesinger, J.E. (1951). E v aluation o f psy ch o th erap y . P sych o so -
m a tic M ed icin e, 13, 8 3 -1 0 5 .
N eu statter, W .L. (1935). T he re su lts o f fifty cases treated by p sy ch o th erap y . Lancet, 1, 7 9 6 - 799.
O rb iso n , T.J. (1925). T h e psych o n eu ro ses: psy ch asten ia, n e u rasth en ia and h ysteria, w ith special referen ce to a c ertain m eth o d o f treatm ent. C alif. west. M ed. 23, 1132—1136.
R oss, T .A . (1936). A n e n ą u iry into p ro g n o sis in the neurosis. L ondon: C am b rid g e U niv ersity Press.
S ch ild er, P. (1939). R esu lts and p ro b lem s o f g ro u p p sy ch o th erap y in severe n euroses. M ent.
Hyg. N .Y .,2 3 , 8 7 -9 8 .
T h o rley , A .S ., C rask e, N. (1950). C o m p ariso n an d estim ate o f g ro u p and in d iv id u al m eth o d o f treatm ent. B ristish M e d ic a l J o u rn a l, 1, 9 7 -1 0 0 .
W enger, P. (1934). U e b er w eitere E rgebnisse d e r P sy ch o th erap ie in R ah m en e in e r M ed izin i- schen P o lik lin ik . W ien er M e d izin isch e W ochenschrift, 84, 3 2 0 -3 2 5 .
W ilder, J. (1945). Facts and ftgures on p sychotherapy. J o u rn a l o f C lin ica l P sy ch o p a th o lo g y, 7 ,3 1 1 -3 4 7 .
Y askin, J.C . (1936). T h e p sy ch o n eu ro ses and neuroses. A re v iew o f 100 cases w ith special re feren ce to trea tm e n t and results. A m e ric a n J o u rn a l o f P sych ia try, 93, 1 0 7 -1 2 5 .
Eleonor Jack Gibson i Richard D. Walk