OCENA WALORÓW TURYSTYCZNYCH OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO

WALORY WYPOCZYNKOWE

Walory wypoczynkowe zachęcają turystów do przebywania na danym obsza-rze pobsza-rzez dłuższy czas i mają swoje źródło w walorach środowiska naturalnego, bądź urządzeniach specjalnie przystosowanych do organizacji spędzania wolne-go czasu. Do cech niezbędnych zaliczyć należy: czyste powietrze, ciszę, niski stopień urbanizacji. Do cech korzystnych zalicza się warunki do uprawiania czynnego wypoczynku, szczególnie walory krajobrazu (Bar, Doliński 1975).

Analiza walorów wypoczynkowych gmin województwa świętokrzyskiego przeprowadzona została na podstawie wybranych elementów środowiska przy-rodniczego, którymi są: rzeźba, woda i szata roślinna. Podstawą do jej przepro-wadzenia były badania terenowe przeprowadzone we wszystkich gminach woje-wództwa. Walory wypoczynkowe decydują o przydatności danego terenu dla potrzeb wypoczynku. Pod względem walorów wypoczynkowych województwo świętokrzyskie wykazuje przestrzenne zróżnicowanie. Część północna i środko-wa to obszary o szczególnych środko-walorach wypoczynkowych. Teren ten jest najcie-kawszy krajobrazowo, gdyż na jego obszarze znajdują się Góry Świętokrzyskie. Część południowa województwa, leżąca w zasięgu Niecki Nidziańskiej, cechuje się również wysokimi walorami turystycznymi. Na terenie Niecki występują rzadkie gipsowe formacje geologiczne, źródła mineralne i wody lecznicze oraz fauna kserotermiczna. Osobliwością tego terenu są wychodnie gipsów, które tworzą malownicze urwiska. Można je zobaczyć w nieczynnych kamie-niołomach np. w Gackach. O bogactwie walorów wypoczynkowych świadczy różnorodność sąsiadujących ze sobą ekosystemów wodno-łąkowych wystę-pujących w dolinie rzeki Nidy. Atrakcyjność turystyczną obszaru bardzo podno-si występowanie wód nadających podno-się do kąpieli. W gminach, w których rozwija się agroturystyka lub ekoturystyka przystosowuje się do potrzeb turystów stawy rybne, jak np. w Chmielniku, Nagłowicach i Oksie. Również lesistość terenu podnosi jego atrakcyjność turystyczną. Lesistość województwa świętokrzyskie-go jest zróżnicowana przestrzennie. Obszary północne i północno-zachodnie charakteryzują się największą lesistością. Lasy występują w zwartych komple-ksach. W rejonie Gór Świętokrzyskich pokrywają one grzbiety pasm. W woje-wództwie do dziś pozostały fragmenty dwóch puszcz: Puszczy Jodłowej i Świę-tokrzyskiej, które spotkać można w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Jed-nym z głównych typów roślinności leśnej, obok lasów jodłowo-bukowych, są bory mieszane sosnowo-dębowe z udziałem jodły oraz modrzewia, świerka i buka. Lesistość zmniejsza się w kierunku południowym. Występują tu najko-rzystniejsze dla rolnictwa warunki glebowo-klimatyczne.

Biorąc pod uwagę walory wypoczynkowe wyznaczono wskaźnik tych walo-rów (Ww) dla każdej gminy. Wskaźniki wykazują przestrzenne zróżnicowanie. Szczególnie atrakcyjne tereny ze względu na walory wypoczynkowe (Ww powy-żej 0,5) zgrupowane są w północnej i środkowej części województwa. Obszary te charakteryzują wysokie wartości Ww ze względu na bogactwo form ukształtowania terenu, wysoką lesistość oraz liczne szlaki turystyczne. Gminy: Jędrzejów, Pińczów, Wiślica, Staszów i Rytwiany zaliczane są do terenów szczególnie atrakcyjnych ze względu na położenie nad rzekami, obecność par-ków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu oraz rezerwaty przyro-dy. Dużą atrakcyjnością turystyczną (Ww = 0,4-0,5) charakteryzują się gminy położone w północnej, środkowej i zachodniej części województwa oraz gminy znajdujące się w południowej części badanego obszaru. Również dużą

atrakcyj-nością charakteryzuje się pięć gmin w powiecie opatowskim. Na ich terenie zlo-kalizowane są parki krajobrazowe oraz duża liczba rezerwatów przyrody. Pozo-stała część województwa charakteryzuje się średnimi walorami wypoczynkowy-mi (Ww = 0,4-0,25). Są to przede wszystkim gminy, na których występuje mnie-jsze nagromadzenie walorów wypoczynkowych ze względu na mniej urozmai-cony krajobraz i rzeźbę terenu. Małymi wartościami Ww (poniżej 0,25) chara-kteryzują się tylko dwie gminy - Czarnocin i Wojciechowice, gdyż na ich tere-nie jest niska lesistość oraz są to obszary typowo rolnicze.

WALORY KRAJOZNAWCZE

Zainteresowania poznawcze współczesnego turysty są bardzo szerokie i zróż-nicowane. Kształtują się one w zależności od posiadanej wiedzy, osobistych upodobań, a także popularyzacji zwiedzanego regionu. Każda miejscowość posiada charakterystyczne osobliwości krajoznawczo-turystyczne, które łącznie nazwane są walorami krajoznawczymi (Bar, Doliński 1975). Za walor turysty-czny o treści krajoznawczej, zwany dalej walorem krajoznawczym, uważa się obiekt materialny lub przejaw kultury duchowej stanowiący przedmiot zaintere-sowania turystów (Lijewski i in. 2002).

Walory krajoznawcze w województwie świętokrzyskim mają różnorodny charakter. Są nimi zarówno zespoły elementów środowiska przyrodniczego, jak i pozaprzyrodniczego. Wiele z nich objęto ochroną. Najcenniejszym obiektem przyrodniczym jest Świętokrzyski Park Narodowy. Na terenie Parku wykluczo-na jest jakakolwiek działalność gospodarcza. Działalność turystyczwykluczo-na wykluczo-należy do najbardziej aktywnych form wykorzystania. Przez teren Parku przebiega pięć szlaków turystycznych o łącznej długości około 26 km. Ruch turystyczny odby-wa się wyłącznie po wyznaczonych szlakach biegnących najciekawszymi czę-ściami Parku (Pałka 2004). Na obszarze Parku przeważają zbiorowiska leśne, stanowiące pozostałość Puszczy Świętokrzyskiej. W celu ochrony cennych war-tości środowiska przyrodniczego oraz walorów historyczno-kulturowych i krajobrazowych w województwie ustanowiono Zespół Parków Krajobrazo-wych Gór Świętokrzyskich, Zespół Parków KrajobrazoKrajobrazo-wych Ponidzia oraz Chę-cińsko-Kielecki Park Krajobrazowy. Województwo świętokrzyskie charaktery-zuje się wielką różnorodnością walorów krajoznawczych. Oprócz atrakcji kultu-rowo-krajoznawczych, na które składają się zabytki architektury i budownictwa sakralnego oraz świeckiego, muzea, zabytki działalności gospodarczej i inne trzeba zwrócić uwagę na tradycje literatury i żywotność tradycyjnej kultury ludowej.

Przeszłość województwa jest również zapisana i bogato udokumentowana licznymi zabytkami kultury materialnej i duchowej. Znajduje się tu bardzo duża

ilość znalezisk archeologicznych z okresu paleolitu, neolitu, starożytności i średniowiecza.

Z ziemią świętokrzyską związani byli wybitni historycy i przedstawiciele polskiej literatury. Województwo świętokrzyskie jest jednym z rejonów Polski, gdzie są kultywowane tradycje ludowe: mieszkańcy wsi lokalnie posługują się gwarą, używają stroju regionalnego, funkcjonuje wiele zespołów folklorystycz-nych. Niezaprzeczalnym walorem są wszelkiego rodzaju imprezy odbywające się corocznie na terenie województwa. Są to imprezy zarówno międzynarodo-we, ogólnopolskie, wojewódzkie, jak i lokalne.

Biorąc pod uwagę walory krajoznawcze, wyznaczono wskaźnik walorów krajoznawczych (Wk) dla każdej z gmin województwa świętokrzyskiego. War-tości tych wskaźników są wyraźnie zmienne w różnych częściach badanego terenu. Gminy szczególnie atrakcyjne (Wk powyżej 0,5) zgrupowane są we wschodniej i środkowej części regionu Gór Świętokrzyskich oraz na Ponidziu. Na tym obszarze występuje Świętokrzyski Park Narodowy i Zespół Parków Krajobrazowych Ponidzia. Poza tym są to tereny bardzo bogate w zabytki archi-tektury sakralnej i świeckiej oraz w muzea. Północno-zachodnia i południowo-wschodnia część województwa to tereny o dużej (Wk = 0,4-0,5) i średniej (Wk = 0,25-0,4) atrakcyjności turystycznej ze względu na walory krajoznawcze. Pozostały obszar badań jest mało atrakcyjny (Wk = 0,15-0,25) oraz nieatrakcyj-ny (Wk poniżej 0,15). Tworzą go terenieatrakcyj-ny przemysłowe (np. gmina Sitkówka-No-winy) lub typowo rolnicze o niewielkim zróżnicowaniu rzeźby (Tuczępy, Wil-czyce), pozbawione walorów krajoznawczych.

WALORY SPECJALISTYCZNE

Walory specjalistyczne stanowią zespół cech środowiska naturalnego umożli-wiające uprawianie różnych form turystyki np.: wędkarstwo, żeglarstwo, kaja-karstwo, myślistwo, jeździectwo, narciarstwo, turystyka piesza, kolarska oraz speleologia i inne (Warszyńska, Jackowski 1985). Na terenie województwa świętokrzyskiego istnieje możliwość uprawiania turystyki wędrownej. Na bada-nym obszarze znajdują się 34 piesze szlaki turystyczne o łącznej długości ok.

1108 km charakteryzujące się zróżnicowanymi walorami turystycznymi. W południowej części województwa funkcjonuje kolejka wąskotorowa (ist-niejąca od 1915 roku) wykorzystywana obecnie wyłącznie w celach turystycz-nych. W województwie świętokrzyskim istnieją trzy szlaki turystyki wodnej, na których odbywają się spływy kajakowe (w części południowej na rzece Nidzie, w północnej na rzece Kamiennej oraz na Czarnej Koneckiej). Poza szlakami kajakowymi w okolicy Sandomierza po Wiśle pływają turystyczne statki. Przez obszar województwa (w widłach Pilicy i Wisły) przebiega „Pętla Kielecka" Małopolskiego Szlaku Cystersów, będąca jednym z wariantów szlaku

„Mona-stycznego" przedstawiającego wkład różnych zakonów w kulturę i rozwój cywi-lizacyjny poszczególnych krajów Europy.

Pomimo że śnieg w Górach Świętokrzyskich zalega krócej niż w Karpatach czy Sudetach, to na terenie województwa działają wyciągi narciarskie, m. in. w Kielcach, Krajnie, Mąchocicach i Tumlinie. Na badanym obszarze znajdują się Aerokluby w Masłowie i Pińczowie, które przyciągają zwolenników szybo-wnictwa i paralotnictwa.

W oparciu o istniejące zbiorniki wodne w województwie można rozwijać żeglarstwo i kajakarstwo, m. in. w Cedzynie, Sielpi i Chańczy. Ogromne zna-czenie na badanym obszarze odgrywają lasy. Ich bogate runo leśne sprzyja zbie-ractwu. Dotyczy to północnej, północno-zachodniej i środkowej części wojewó-dztwa, gdzie występuje największa lesistość.

Województwo świętokrzyskie jest atrakcyjnym terenem dla speleologów ze względu na liczne jaskinie znajdujące się w skałach Pasma Chęcińskiego, Grzbietu Bolmińskiego i okolic Łagowa. Na badanym terenie znajduje się ponad 20 ośrodków i stadnin koni, np. w Michałowie, Borkowie i Kaczynie oraz Pińczowie.

Gminy szczególnie atrakcyjne ze względu na walory specjalistyczne (Ws powyżej 0,55) zgrupowane są w części północnej i środkowej oraz na Poni-dziu. Obszary te posiadają najatrakcyjniejsze i różnorodne walory specjalisty-czne umożliwiające rozwój turystyki. Dużą atrakcyjnością turystyczną (Ws = 0,45-0,55) charakteryzują się północna, wschodnia i południowa część badanego obszaru. Występują tu bowiem szlaki turystyczne, które łączą ele-menty przyrodnicze, krajobrazowe i historyczne. Pozostały teren jest średnio (Ws = 0,3-0,45) i mało atrakcyjny (Ws = 0,15-0,3) ze względu na walory spe-cjalistyczne. Tylko jedna gmina Wojciechowice zaliczona została do obszarów nieatrakcyjnych (Ws poniżej 0,15).

WALORYZACJA OBSZARÓW WIEJSKICH Z PUNKTU WIDZENIA