Oczekiwania darczyńców i innych interesariuszy

Zgodnie z powszechnym przekonaniem, darczyńcy oczekują, że przekazane przez nich fundusze zostaną wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem⁷³. Niektóre badania wskazują, że darczyńcy skłonni są do przekazania większych funduszy, jeżeli otrzymają wszystkie niezbędne informacje na temat wyników działalności danej organizacji pozarządowej⁷⁴. Darowizny są z jednej strony istotnym źró-dłem finansowania organizacji pozarządowych, a z drugiej strony narzędziem legitymizacji korporacji lub wzrostu samooceny dla darczyńców indywidual-nych. Każda ze stron czerpie korzyści ze współpracy, stąd przekazanie przez dar-czyńcę darowizny jest swoistym rodzajem społecznego kontraktu. Korporacja również ma swoje obowiązki realizowania w ramach społecznej odpowiedzialno-ści oczekiwań klientów, inwestorów, pracowników, społecznoodpowiedzialno-ści lokalnych. Stąd organizacja pozarządowa jest zmuszona uwzględniać nie tylko interesy swoich interesariuszy, ale i interesariuszy darczyńców w celu utrzymania stałego dopły-wu źródeł finansowania. Brak informacji pozwalających darczyńcom, zwłaszcza donatorom instytucjonalnym, ocenić skutki wsparcia dla organizacji pozarządo-wej może skutkować zerwaniem kontraktu społecznego darczyńca–organizacja pozarządowa⁷⁵.

Zakres informacji, jakie organizacja pozarządowa powinna ujawniać, jest często definiowany przez konkretnych darczyńców instytucjonalnych lub wy-magany przez indywidualnych darczyńców na życzenie. Często też zakres tych informacji jest określany prawem i w przekonaniu organizacji pozarządowych może wyznaczać maksymalne ramy dla ujawnień na temat wyników organizacji filantropijnych.

W różnych krajach, jak wskazują też różne badania, zakres oraz rodzaj infor-macji wymaganych przez darczyńców i innych interesariuszy (np. media, rząd) może być inny. W Wielkiej Brytanii, badania Charity Commission wykazały,

72 Tamże.

73 S. Zainon, R. Atan, Y. B. Wah, Bridging the Expectation Gap of the Institutional Donors and Charity Management: Preliminary Insights Evidence, “Journal of Accounting – Bu-siness & Management” 2012, Vol. 19 (1), s. 69.

74 M. Lee, Public reporting: A neglected aspect of nonprofit accountability, “Nonprofit Ma-nagement and Leadership” 2004, Vol. 15 (2).

75 A. Nathan, L. Hallam, A qualitative investigation into the donor lapsing experience, “In-ternational Journal of Nonprofit and Voluntary Sector Marketing” 2009, Vol. 14 (4).

157 Sprawozdawczość organizacji pozarządowych

że 60% darczyńców ceni możliwość porównywania wyników organizacji po-zarządowych⁷⁶. Badania kanadyjskie ujawniły, że dla większości respondentów (darczyńców) istotne jest, aby organizacje filantropijne wykazywały, jak wyko-rzystują otrzymane środki⁷⁷. Badania w Holandii pozwoliły uzyskać informacje, że dla holenderskich darczyńców efektywność organizacji pozarządowych jest ważna, ale nie najważniejsza przy wyborze organizacji do wsparcia. W Polsce jedynie 20% darczyńców sprawdza wyniki działalności organizacji pozarządo-wych przed udzieleniem wsparcia. Większość darczyńców wybiera organizacje pomagające bliskiej im sobie, stąd nie mają potrzeby dokonywania wyboru i ana-lizowania danych. Darczyńcy uważają takie analizy za zbyt czasochłonne lub trudno dostępne⁷⁸.

Problemem, z jakim spotyka się wiele organizacji filantropijnych, jest ogranicze-nie zasobów, które przypisane do pomiaru działalności i raportowania ogranicze-nie mogą być w tym samym czasie wykorzystywane do realizacji zadań statutowych. Ko-nieczność zapewnienia interesariuszom ciągłego dostępu do informacji kłóci się z koniecznością wypełniania misji przez takie organizacje⁷⁹.

Kolejnym zagadnieniem jest wybór mierników do pomiaru efektywności or-ganizacji pozarządowej i informacji, które powinny być raportowane. Mierniki powinny umożliwiać raportowanie informacji wymaganych przez interesariu-szy⁸⁰. Wyniki badań prowadzonych w różnych krajach nie pozwalają na wycią-gnięcie jednoznacznego wniosku, które mierniki działań organizacji pozarzą-dowych można uznać za mierniki efektywności. Badania prowadzone w Polsce pokazały, że to wielkość aktywów organizacji bądź wysokość wsparcia rządo-wego w formie np. grantu można uznać za mierniki potencjału i efektywności działań organizacji pozarządowych, a nie stopę marży brutto danej organizacji bądź stosunek jej kosztów administracyjnych do kosztów celowych. Niektóre badania⁸¹ wskazywały na istotne znaczenie wskaźnika udziału kosztów prze-znaczonych na realizację celów organizacji w całkowitych kosztach organizacji,

76 Charity Commission for England and Wales, Transparency and accountability, RS8, 2004, https://www.gov.uk/government/publications/transparency-and-accountabi-lity-rs8 [dostęp 05.112.2016].

77 Muttart Foundation, Talking about charities 2004: Canadians’ opinion on charities and issues effecting charities, The Muttart Foundation, Alberta, Canada 2004.

78 H. Waniak-Michalak, E. Zarzycka, The use of financial information by Polish donors, “So-cial Sciences” 2016, Vol. 4 (90), s. 102.

79 K. Newcomer, L. Baradei, S. Garcia, Expectations and Capacity of Performance Measu-rement in NGOs in The Development Context, “Public Administration & Development”

2013, Vol. 33 (1), s. 63.

80 T. Dyczkowski, Information Management in Non-governmental Organizations. How non-profits may address information needs of their internal and external stakeholders, [w:]

P. Slavíčková (ed.), Sborník z mezinárodní v Znalosti pro tržní praxi, 2012, s. 64.

81 S.B. Khumawala, T.P. Gordon, Bridging the credibility of GAAP: Individual donors and the new accounting standards for nonprofit organizations, “Accounting Horizons” 1997, Vol. 11 (3).

158 Ujawnienia organizacji w zakresie działalności społecznie odpowiedzialnej bądź kosztów statutowych odnoszonych do przychodów ogółem⁸², zaś Parsons i Trussel⁸³ wymieniały, oprócz wielkości aktywów, takie mierniki, jak:

ƒ wskaźnik wielkości kosztów administracyjnych organizacji non-profit w cał-kowitych kosztach organizacji,

ƒ udział kosztów przeznaczanych przez organizację na realizację swoich celów statutowych w całkowitych kosztach organizacji,

ƒ wskaźnik całkowitych kosztów organizacji w stosunku do kosztów przezna-czonych na realizację programów,

ƒ stopa marży brutto,

ƒ wielkość kosztów na reklamę, promocję ponoszonych przez organizacje po-żytku publicznego,

ƒ wielkość dotacji i grantów otrzymywanych przez organizacje pożytku pu-blicznego.

Wraz ze wzrastającą rolą organizacji pozarządowych w kształtowaniu społe-czeństwa obywatelskiego, przejmowaniem zadań społecznych, realizowaniem pro-jektów finansowanych ze środków publicznych, rośnie presja na rozliczalność tych organizacji. Rozliczalność (ang. accountability) może być rozumiana szerzej niż ujawnianie informacji finansowych. Pomimo że cel działalności tych organizacji (oraz brak możliwości podziału zysku pomiędzy założycieli lub członków) powi-nien gwarantować właściwe wykorzystanie funduszy, to jednak w obliczu coraz częstszych skandali z udziałem organizacji filantropijnych zaufanie do działalności fundacji i stowarzyszeń słabnie. Defraudacja ujawniona w jednej organizacji potrafi zredukować środki finansowe całego sektora.

Zadaniem systemu rachunkowości, zgodnie z ramami konceptualnymi, powinno być dostarczanie informacji zgodnych z potrzebami informacyjnymi interesariuszy.

Problem pojawia się wówczas, gdy interesariusze sami nie wiedzą, jakie informacje są dla nich niezbędne. Organizacje filantropijne wciąż w dużym stopniu finansu-ją się z darowizn indywidualnych, składek członkowskich bądź odpisów podatko-wych podatników – osób fizycznych. W dokumencie brytyjskim SORP⁸⁴ wykazano, że różnice w polityce rachunkowości poszczególnych organizacji i brak możliwości interpretacji tych wyników przez darczyńców powodują, że raporty finansowe fun-dacji i stowarzyszeń nie są użyteczne. Jackson oraz członkowie Government Ac-counting Standards Board opracowali następującą definicję rozliczalności: „Rozli-czalność (accountability) to odpowiedzialność względem kogoś za podjęte działania i wyjaśnianie oraz uzasadnianie swoich decyzji”⁸⁵.

82 C. Connolly, N. Hyndman, D. McConville, Research in charity accounting and reporting:

A fertile field for exploration, “Irish Accounting Review” 2012, Vol. 18 (2), s. 4.

83 L.M. Parsons, J.M. Trussel, Fundamental analysis of not-for-profit financial statements:

An examination of financial vulnerability measure, “Research in Government and Non-profit Accounting” 2008, Vol. 12, s. 35–56.

84 Accounting Standards Committee, Accounting by Charities: Statement of Recommended Practice 2, London 1988.

85 C. Connolly, N. Hyndman, D. McConville, Research in…, s. 5.

159 Sprawozdawczość organizacji pozarządowych

Tabela 4.15 prezentuje listę oczekiwanych przez interesariuszy wyników dzia-łalności organizacji.

Tabela 4.15. Oczekiwane przez interesariuszy wyniki organizacji pozarządowych

Interesariusze Wyniki działalności organizacji

pozarządowej Źródło informacji

1 2 3

Beneficjenci

Wysokość wsparcia finan-sowego

Ocena otrzymanego wsparcia niefinansowego

Informacje przekazywane bezpośrednio w formie raportów indywidualnych

Informacje w  sprawozdaniu merytorycz-nym: koszty z  tytułu prowadzenia nieod-płatnej działalności pożytku publicznego

Darczyńcy

Ulgi podatkowe

Satysfakcja Satysfakcja darczyńców może być warun-kowana różnymi czynnikami, a tylko w czę-ści zależeć od zakresu ujawnień i wyników organizacji pozarządowej

Wolontariusze

Satysfakcja z pracy Rozwój nowych umiejęt-ności

Satysfakcja wolontariuszy, jak i  darczyń-ców może zależeć od  podobnych czynni-kówWolontariusze darowują swój czas, którego wartość także może być oszacowana

Sektor publiczny

Podatki zapłacone Wartość zadań społecz-nych

Wysokość zwolnień po-datkowych

Liczba beneficjentów

Wysokość kosztów statutowych lub stosu-nek kosztów statutowych w  odniesieniu do kosztów ogółem

Wartość poszczególnych projektów, w któ-re zaangażowane zostały środki publiczne Wynik finansowy organizacji pozarządo-wych podlegający zwolnieniu podatkowe-muLiczba wspartych beneficjentów (brak miejsca w sprawozdaniach organizacji po-zarządowych, informacja może być ujaw-niana na  żądanie grantodawcy, zwłaszcza jeśli wysokość grantu zależy od  liczby wspartych osób)

Przedsiębiorstwa

Wartość sprzedanych produktów i  usług w  wy-niku akcji społecznych Wartość wsparcia przeka-zanego organizacji poza-rządowej

Wartość projektów sfinansowanych ze  środków przekazanych przez firmę (ra-port wewnętrzny)

Wartość otrzymanych darowizn od  firmy (na  stronie internetowej, sprawozdanie merytoryczne)

160 Ujawnienia organizacji w zakresie działalności społecznie odpowiedzialnej Tabela 4.15 (cd.)

1 2 3

Inne organizacje pozarządowe

Wartość wsparcia przeka-zanego na cele statutowe Rodzaj i charakter wspar-cia, liczba beneficjentów

Wysokość kosztów statutowych lub stosu-nek kosztów statutowych w  odniesieniu do kosztów ogółem.

Rodzaj i  zakres projektów zrealizowanych (sprawozdanie merytoryczne)

Społeczność

lokalna Rodzaj rozwiązanych

pro-blemów społecznych Informacje o  projektach zrealizowanych (sprawozdanie merytoryczne)

Fundatorzy

Poziom realizacji celów Liczba wspartych osób od początku działal-ności (brak informacji w sprawozdaniach) Wartość przekazanego wsparcia od począt-ku działalności (brak informacji w sprawoz-daniach)

Członkowie

Poziom realizacji celów Liczba wspartych osób od początku działal-ności (brak informacji w sprawozdaniach) Wartość przekazanego wsparcia od począt-ku działalności (brak informacji w sprawoz-daniach)

Ocena projektów przez beneficjentów, spo-łeczność lokalną (brak informacji w  spra-wozdaniach)

Pracownicy

Wynagrodzenia, ekwiwa-lenty wynagrodzenia Spełnienie zawodowe, sa-tysfakcja z pracy

Liczba wspartych osób w  danym okresie (brak informacji w sprawozdaniach) Wartość przekazanego wsparcia w  danym okresie (rachunek zysków i strat, sprawoz-danie merytoryczne)

Ocena projektów przez beneficjentów, spo-łeczność lokalną (brak informacji w  spra-wozdaniach)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: T. Dyczkowski, Information Management in Non-Governmental Organisations. How nonprofits may address information needs of their internal and external stakeholders, [w:] P. Slavíčková (ed.), Sborník z mezinárodní v Znalosti pro tržní praxis, Univerzity Palackého, Olomouc 2012, s. 62.

Wielu darczyńców decyduje się na przekazanie darowizny, aby poprawić swoją samoocenę, zredukować poczucie winy. Ważny wówczas jest sam fakt przekaza-nia darowizny, a nie jej efekt⁸⁶. Na wzrost darowizn darczyńców indywidualnych

86 P.K. Surana, T. Lomas, The power of charity: Does giving away money improve the well-being of the donor?, “Indian Journal of Positive Psychology” 2014, Vol. 5 (3), s. 227.

161 Sprawozdawczość organizacji pozarządowych

ma też wpływ samopoczucie, gdyż wspieranie organizacji filantropijnych może je poprawiać.

Badania prowadzone w Polsce⁸⁷ na temat oczekiwań informacyjnych interesa-riuszy organizacji pożytku publicznego⁸⁸ ujawniły, że informacje finansowe nie są najbardziej oczekiwane przez interesariuszy. Większość z nich poszukuje infor-macji opisowej dotyczącej zrealizowanych projektów, celów statutowych. Dopiero na trzecim miejscu pojawia się wysokość środków przeznaczonych na realizację zadań statutowych.

Tabela 4.16. Informacje wymagane przez interesariuszy organizacji filantropijnych

Lp. Informacja Respondenci wskazujący

daną odpowiedź (%)

1 Cele statutowe organizacji 56,77

2 Opis zrealizowanych projektów 54,59

3 Wysokość środków przeznaczanych na realizację

celów statutowych 51,97

4 Opis zrealizowanych zadań w poprzednich okresach

z ujęciem wartościowym 47,60

5 Wysokość środków wydanych na realizację

poszcze-gólnych projektów 47,16

6 Źródła finansowania działalności 34,06

7 Wysokość otrzymanych darowizn finansowych 31,44 8 wysokość przychodów osiąganych przez organizację 31,00 9 Wysokość środków wydanych na administrację 26,20 10 Dane o członkach zarządu, rady fundacji, pracowni-kach 18,34

11 Wysokość kapitału własnego 17,47

12 Data powstania organizacji (jak długo działa na rynku) 13,10

13 Aktywa organizacji 12,66

14 Wysokość otrzymanych dotacji (w tym z UE) 11,35 15 Wysokość środków przeznaczonych na promocję  8,30 16 Żadna informacja finansowa nie jest dla mnie ważna  5,24 17 Żadna informacja niefinansowa nie jest dla mnie ważna  4,37

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych prowadzonych przez H. Waniak-Michalak i E. Zarzycką od września 2013 do maja 2014 r. na grupie 236 osób.

87 Badania prowadzone przez H. Waniak-Michalak i E. Zarzycką od września 2013 do maja 2014 roku, na grupie 236 osób.

88 Organizacja pozarządowa posiadająca status organizacji pożytku publicznego.

162 Ujawnienia organizacji w zakresie działalności społecznie odpowiedzialnej Rozliczalność bywa różnie rozumiana w odniesieniu do różnych grup intere-sariuszy. Organizacja filantropijna może wyróżniać grupę interesariuszy stra-tegicznych – zapewniających dostęp do źródeł finansowania, jak np. darczyńcy, fundatorzy, oraz interesariuszy operacyjnych, do których kierowane są działania danej organizacji, czyli beneficjentów, klientów. O ile zapewnienie informacji dla interesariuszy strategicznych dla wielu organizacji filantropijnych jest oczywiste, to interesariusze operacyjni mogą być traktowani drugorzędnie⁸⁹. W Polsce bene-ficjenci mają często problem z uzyskaniem pełnej informacji dotyczącej rozdyspo-nowania środków zgromadzonych na ich kontach indywidualnych. Co więcej, nie będąc świadomi zasad dysponowania środkami przez fundację, odbiorcy pomocy traktują całość środków gromadzonych na subkontach jako kwotę należną sobie.

Brak rozliczenia i różnica pomiędzy kwotą oczekiwaną a otrzymaną powoduje, że rodzą się spory, rozczarowania i przekonanie interesariuszy o oszukańczej dzia-łalności organizacji pozarządowych⁹⁰.

W Polsce debata dotycząca rozliczalności organizacji pozarządowych rozpoczę-ła się kilka lat temu, a w latach 2015–2016, także w obliczu zmian legislacyjnych, przybrała na sile. Nowelizacja ustawy o rachunkowości z 1994 r. uchyliła w 2014 r.

rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie szczegól-nych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami han-dlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej. Nowe przepisy pozwoliły organizacjom pozarządowym nieprowadzącym działalności gospodarczej sporzą-dzać skrócone sprawozdania finansowe, obejmujące bilans oraz rachunek zysków i strat. Miało to na celu wprowadzenie uproszczeń w rachunkowości dla organizacji pozarządowych.

Ponadto jednocześnie w mediach zaczęły się pojawiać informacje o nieprawi-dłowym wykorzystaniu środków przez niektóre fundacje. Pomówienia te wsparte przez niektórych polityków zasiały zwątpienie wśród społeczeństwa. Coraz częściej w prasie i internecie można spotkać negatywne opinie na temat działalności funda-cji i stowarzyszeń. Rząd polski planuje powołanie w 2017 r. Narodowego Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, którego zadaniem ma być ocena jakości projektów i analiza korzyści, jakie społeczeństwo może zyskać dzięki budżetowym pieniądzom⁹¹. Fakt ten wywołuje obawy przed znacznym ograniczeniem źródeł finansowania dla niektórych organizacji pozarządowych. Organizacje filantropijne

89 H. Slim, By What Authority: The Legitimacy and Accountability of Non-Governmental Or-ganisations, “Journal of Humanitarian Assistance” 2002, http://www.gdrc.org/ngo/

accountability/by-what-authority.html [dostęp 06.12.2016].

90  A. Wittenberg, 1% podatku to wypaczona idea: Pieniądze trafiają do wyspecjalizowa-nych organizacji, „Dziennik Gazeta Prawna” 2014, http://forsal.pl/artykuly/827999,1-p-roc-podatku-to-wypaczona-idea-pieniadze-trafiaja-do-wyspecjalizowanych-organiz acji.html [dostęp 06.12.2016].

91 M. Stańczyk, PiS kontra trzeci sektor. Jak finansowane są organizacje pozarządowe w Polsce?, 2016, http://biznes.onet.pl/wiadomosci/kraj/finansowanie-organizacji-pozarzadowych-w-polsce-a-kontrola-rzadu/hm6erb [dostęp 07.12.2016].

163 Sprawozdawczość organizacji pozarządowych

zaczęły więc poszukiwać sposobów rozwiązania problemu i pomimo rozwiązań w ustawie o rachunkowości dostępnych dla organizacji pożytku publicznego nie-prowadzących działalności gospodarczych postanowiły ujawniać większy zakres informacji w sprawozdaniach finansowych.

Bazując na potrzebach informacyjnych zgłaszanych przez praktyków, w czaso-piśmie „Rachunkowość” opublikowano zmodyfikowany (w stosunku do ustawy o rachunkowości) wzór rachunku zysków i strat⁹².

Tabela 4.17. Rachunek zysków i strat (proponowany zakres) A. Przychody z podstawowej działalności operacyjnej i zrównane z nimi, w tym zmiana stanu produktów (zwiększenie – wartość dodatnia, zmniejszenie – wartość ujemna) Oraz możliwe uszczegółowienie:

I. Przychody z działalności odpłatnej II. Przychody z działalności nieodpłatnej:

1. Dotacje

2. Darowizny od osób fizycznych 3. Darowizny od osób prawnych 4. Przychody z 1% p.d.

5. Inne

B. Koszty podstawowej działalności operacyjnej:

(w informacji dodatkowej można wskazać podział na koszty statutowe działalności odpłatnej i nieodpłatnej, w tym pokryte z 1% p.d.)^a

I. Amortyzacja

II. Zużycie materiałów i energii

III. Wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia IV. Pozostałe koszty

C. Pozostałe przychody i zyski, w tym aktualizacja wartości aktywów D. Pozostałe koszty i straty, w tym aktualizacja wartości aktywów E. Podatek dochodowy

F. Wynik finansowy netto ogółem (A – B + C – D – E), w tym:

I. Nadwyżka przychodów nad kosztami (wartość dodatnia) II. Nadwyżka kosztów nad przychodami (wartość ujemna)

a Kursywą zaznaczono dodatkowe informacje, które powinny być ujawniane w sprawozdaniu finansowym, pomimo braku takiego wymogu prawnego.

Źródło: H. Waniak-Michalak, Nowe wymogi dotyczące rachunkowości stowarzyszeń i fundacji,

„Rachunkowość” 2015, nr 6, s. 22–26.

Niektóre organizacje pozarządowe, którym zależy na przejrzystości i wiarygod-ności (aby uchronić się przed utratą zaufania publicznego), będą ujawniały dodatko-we informacje, chcąc w ten sposób uniknąć oskarżeń, jak np. Orkiestra Świątecznej Pomocy, o niewłaściwe dysponowanie środkami pozyskanymi od społeczeństwa

92 H. Waniak-Michalak, Nowe wymogi dotyczące rachunkowości stowarzyszeń i fundacji,

„Rachunkowość” 2015, Nr 6, s. 22–26.

164 Ujawnienia organizacji w zakresie działalności społecznie odpowiedzialnej i niepodawanie do publicznej wiadomości informacji o sposobie dystrybucji otrzy-manych środków. Odparcie zarzutów byłoby możliwe tylko poprzez przedłożenie kompletnych sprawozdań finansowych zawierających wszystkie niezbędne (z punk-tu widzenia użytkowników) informacje.

W dokumencie Współpraca przedsiębiorstw i organizacji pozarządowych przy realizacji działań społecznie odpowiedzialnych. Aspekty sprawozdawcze (Stron 157-165)