Poziom samoregulacji

W niektórych krajach istnieją organizacje obserwujące działalność organizacji pozarządowych i wyznaczające standardy dobrego funkcjonowania. Jedną z nazw, jakimi określa się takie organizacje, jest watchdogs. Rolą watchdogów jest wykry-wanie wszelkich nieprawidłowości i negatywnych efektów działalności innych organizacji czy instytucji i informowanie o tym społeczeństwa oraz w miarę moż-liwości podejmowanie działań mających na celu uruchomienie mechanizmów naprawczych⁶⁵. Przykładem takiej organizacji jest Charity Navigator w USA, czy Hiszpańskie Stowarzyszenie Fundacji (Spanish Association of Foundations), które w 2010 r. uchwaliło Kodeks Dobrego Zarządzania. W Izraelu powstała organizacja pozarządowa NGO Monitor, której zadaniem jest analiza raportów organizacji pozarządowych i ich wyników z punktu widzenia proizraelskiego wpływu na spo-łeczeństwo. Organizacja ta była krytykowana przez wielu naukowców, dziennika-rzy za nieobiektywne podejście do oceny organizacji pozarządowych.

Inna organizacja, utworzona w 1951 r. One World Trust zajmuje się wydawa-niem rekomendacji dla różnych organizacji w celu zwiększenia ich rozliczalności i transparentności. Do 2011 r. organizacja ta zidentyfikowała 350 różnych inicjatyw samoregulacyjnych organizacji pozarządowych.

Przyczyn dążenia do samoregulacji może być wiele. Jako dwie najistotniejsze można wyróżnić:

1. wzrost liczby skandali, oszustw wśród organizacji podobnego typu⁶⁶;

65 M. Le Baron, Watchdogs and Wise Ones in Winter Lands: The Practice Spectrum of Cana-dian Ombudsman, Forum of CanaCana-dian Ombudsman, 2008, http://www.ombudsman-forum.ca/en/wp-content/uploads/2012/02/Liz%20Hoffman%20Paper%202009%20

%28Eng%29.pdf [dostęp 01.12.2016].

66 Ch. Layborn, NGO Accountability and Self-Regulation: The Global Picture, Jornadas Eficacia del Desarrollo y ONGDs: Renovando nuestro papel, 2011, http://webcache.

152 Ujawnienia organizacji w zakresie działalności społecznie odpowiedzialnej 2. wzrost liczby kontroli rządowych , skarbowych i dotkliwości kar w przypadku

zidentyfikowania nieprawidłowości.

Ujawniane skandale finansowe związane z nieprawidłowym zarządzaniem środ-kami powierzonymi organizacjom pozarządowym przez darczyńców wpływają na wzrost ujawnień informacji przez te organizacje, które za wszelką cenę chcą udo-wodnić, że są godne zaufania. Niewątpliwie każda defraudacja lub informacje o braku efektywności działania fundacji lub stowarzyszenia negatywnie wpływają na wyniki wszystkich tego typu organizacji, także tych wcześniej działających efektywnie. Utra-cone zaufanie trudno odzyskać, o czym przekonały się np. organizacje pozarządowe w Polsce w czasach komunizmu. Propaganda rządowa na rzecz obniżenia zaufania dla kapitału prywatnego utrwaliła w umysłach Polaków przeświadczenie, że pienią-dze przekazane fundacjom to pieniąpienią-dze stracone. Co więcej, Polacy są przekonani, że środki z darowizn są wydawane przede wszystkim na wynagrodzenia, podczas gdy osoby działające w fundacjach wynagrodzeń nie powinny pobierać w ogóle⁶⁷.

Wzrost samoregulacji może być osiągany także przez różnego rodzaju inicjaty-wy realizowane np. przez inne organizacje pozarządowe, pełniące rolę watchdo-gów, czyli „strażników”. Są to konkursy przyznające różnego rodzaju odznaczenia, certyfikaty lub kodeksy postępowania. Przykładem takich inicjatyw⁶⁸ są np.:

1. Code of Good Practice for NGOs responding to HIV/AIDS. Kodeks ten zawiera m.in.

wskazówki dla organizacji dotyczące współpracy z innymi organizacjami poza-rządowymi, w tym planowania i ewaluacji programów związanych z działalnością na rzecz osób chorych na AIDS lub będących nosicielami HIV.

2. People in Aid, połączona w 2015 r. z inną organizacją – Humanitarian Accoun-tability Partnership International (HAP International). Jest to organizacja poza-rządowa, której członkami są inne pozarządowe organizacje. Cel jej działalności to zapewnienie transparentności i rozliczalności akcji humanitarnych. Członko-stwo w tej organizacji może zwiększać wiarygodność organizacji pozarządowej.

Wiele skandali finansowych, bądź wątpliwości związanych z rozliczalnością akcji dobroczynnych, dotyczy działalności organizacji pozarządowych na rzecz wsparcia podczas klęsk żywiołowych, epidemii, katastrof itp. Kontrola działalności tych podmiotów ograniczona do kontroli sprawozdań finansowych może być dla wielu darczyńców niewystarczająca, zwłaszcza w odniesieniu do działań, w któ-rych darczyńca nie widzi efektów swojego wsparcia, a beneficjent nie może ocenić uzyskanej pomocy, chociażby ze względu na brak możliwości wyboru organizacji, od której miałby to wsparcie otrzymać. Jako przykład podajmy tu pomoc dla ofiar powodzi w innym kraju lub ofiar wojny, np. w Syrii. Konieczne wówczas są in-stytucje, organizacje, które nie będąc bezpośrednio zaangażowane w akcje, mogą

googleusercontent.com/search?q=cache:O0mt330uF5UJ:www.2015ymas.org/IMG/pdf/

Christina_Layborn.pdf+&cd=4&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&client=firefox-b [dostęp 01.12.2016].

67 Badanie własne ankietowe autorki i E. Zarzyckiej prowadzone w latach 2013–2014 na gru-pie 200 respondentów (pracowników Uniwersytetu Łódzkiego).

68 Ch. Layborn, NGO…, s. 2–3.

153 Sprawozdawczość organizacji pozarządowych

obiektywnie oceniać efekty prowadzonych działań, stwierdzać, jaka część darów bezpośrednio trafia do potrzebujących.

Najbardziej znaną inicjatywą samoregulacji jest GRI – Global Reporting Initiative. Pomimo że w wielu krajach standardy GRI wykorzystywane są głównie w sektorze przedsiębiorstw, to GRI stworzyła także zasady raportowania działań CSR dla organizacji pozarządowych⁶⁹.

Poradnik GRI podaje wskaźniki odzwierciedlające poziom wartości generowa-nych przez organizacje pozarządowe i proponuje metodologię tworzenia raportu, Wskaźniki proponowane dla organizacji pozarządowych pozwalają na lepsze zro-zumienie ich działalności nie tylko przez interesariuszy, ale i przez członków oraz pracowników organizacji. Dla organizacji pozarządowych zostało opracowane osiem mierników, a z pozostałych obszarów standardów GRI wyodrębniono niektóre, które powinny dotyczyć także organizacji pozarządowych.

Tabela 4.14. Mierniki GRI wyłącznie dla organizacji pozarządowych w obszarze „Skuteczność programów”

Nazwa miernika Aspekt

NGO1  Procesy na  rzecz angażowania kluczowych interesariuszy w  opracowywanie, wdrażanie, monitorowanie i  ocenę polityk oraz programów.

Angażowanie klu-czowych interesa-riuszy

NGO2 Mechanizmy udzielania informacji zwrotnych i zgłaszania skarg dotyczących programów i polityk oraz działania podejmowane w od-powiedzi na przypadki naruszenia polityk.

Informacje zwrotne, skargi i podejmowa-ne działania NGO3 System monitorowania i oceny programów oraz procesu

ucze-nia się (w tym pomiar skuteczności i wpływu programów), wprowa-dzania zmian do programów oraz ich komunikowania.

Monitorowanie, oce-na i uczenie się NGO4 Środki mające na celu uwzględnienie kwestii płci

i różnorodno-ści przy opracowywaniu, wdrażaniu, monitorowaniu i ocenie

progra-mów oraz w procesie uczenia się. Płeć i różnorodność

NGO5 Procesy na rzecz opracowywania, komunikowania, wdrażania i modyfikowania stanowisk orzeczniczych oraz społecznych kampa-nii świadomościowych.

Świadomość spo-łeczna i  orzecznic-two

NGO6 Procesy na rzecz uwzględnienia działalności innych

podmio-tów oraz koordynacji w tym zakresie Koordynacja

Źródło: opracowanie własne na podstawie: GRI, Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju. Suplement dla sektora organizacji pozarządowych (NGO), 2013, https://

www.globalreporting.org [dostęp 01.12.2016].

69 GRI, Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju. Suplement dla sek-tora organizacji pozarządowych (NGO), 2013, https://www.globalreporting.org [dostęp 01.12.2016].

154 Ujawnienia organizacji w zakresie działalności społecznie odpowiedzialnej Organizacje pozarządowe, tak jak i przedsiębiorstwa, powinny uwzględnić w procesie opracowywania raportu pięć etapów (zob. obraz 4.1).

Obraz 4.1. Pięć etapów procesu raportowania

Źródło: Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Raportowanie społeczne organizacji pozarządowych,

http://odpowiedzialnybiznes.pl/artykuly/raportowanie-spoleczne-organizacji-pozarzadowych/ [dostęp 01.12.2016].

W poszczególnych etapach raportowania organizacje pozarządowe pozyskują wiedzę, która pozwala im porównywać własne osiągnięcia z założonymi celami, nie ograniczając analizy do danych finansowych.

1. Etap przygotowania. Na etapie przygotowania musi zostać opracowana wizja