Wiele przedsiębiorstw poprzestaje na zdeklarowaniu, że jest firmą społecznie odpowiedzialną, natomiast wdrożenie sytemu CSR, jego monitorowanie staje się sprawą drugorzędną. W konsekwencji CSR sprowadza się niejednokrotnie do tworzenia kodeksów etycznych nie do końca zrozumiałych dla pracowników i bezużytecznych, bo nie przekładających się na konkretne działania, przyjęcie samej tylko deklaracji nie świadczy o byciu społecznie odpowiedzialnym podmio-tem. Niemniej nie można zaprzeczyć wagi problemu i zaprzeczyć wartości, jakie może przedsiębiorstwu przynieść umiejętność stworzenia założeń polityki spo-łecznej odpowiedzialności bazującej na normach wywodzących się z jego trady-cji, kultury organizacyjnej wówczas istnieje duże prawdopodobieństwo, iż CSR nie stanie się jedynie formalną deklaracją.
Obok kwestii dotyczących zasad tworzenia i wdrażania systemów społecznej odpowiedzialności niemniej ważnym problemem jest nie tylko to, co organizacje deklarują w tym zakresie, ale przede wszystkim to, w jakich sposób z tych dekla-racji się wywiązują. Jak reagują na ważne problemy społeczne. W latach 80. w obliczu nacisków społecznych podjęto próby określenia roli w zmieniającym się układzie społecznym. W miejsce koncepcji społecznej odpowiedzialności przed-siębiorstwa pojawiła się najpierw koncepcja społecznego reagowania (social re-sponsiveness) a następnie koncepcja społecznego wkładu (cortporate social performance)18.
1 7 W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele definicji działań etycznych, jedna z nich mówi, iż działanie etyczne to takie, które przestrzega reguły: „podejmuj decyzje gospodarcze tak, abyś jako odbiorca mógł osobiście zaakceptować efekty zewnętrzne swoich decyzji”; szerzej na ten temat patrz: Etyka biznesu, red. J. Dietl, W. Gasparski, PWN, Warszawa 1999, cyt. za: A. Diehle, Die goldene Regel, Göttingen 1962.
Przyjmując strategię społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwo zazwy-czaj poszukuje się uzasadnienia dla podejmowanych przez siebie działań w aspekcie ekonomicznym i prawnym. Postawa reakcji społecznej wyraża się w przyjęciu przez przedsiębiorstwo zobowiązań prawnych i etycznych, jak również podejmo-waniu w określonych sytuacjach działań na rzecz społeczności (sponsoring). Najwyższy poziom społecznej odpowiedzialności zapewnia strategia wkładu spo-łecznego, gdzie przedsiębiorstwo przejmuje rolę dobrego obywatela – odpowie-dzialnego członka społeczności, w której żyje poszukującego możliwości wniesie-nia indywidualnego wkładu na rzecz poprawy jakości życia społeczeństwa (np. stypendia).
Pierwszymi, którzy dostrzegli konieczność przejścia od identyfikacji poja-wiających się problemów społecznych do zarządzania nimi, byli S. L. Watric i P. L. Cochran. Przyjęli stanowisko, że zyskowność jest fundamentalną zasadą każdej indywidualnej korporacji. Stąd o podejmowaniu działań na rzecz społe-czeństwa ma decydować bycie zyskownym, osiąganie mniejszej puli zysku niż zakładany, bądź jego brak mogłoby w tym ujęciu zwalniać od wywiązywania się ze zobowiązań społecznych.
Tabela 1. Model społecznego działania Watrica i Cochrana
Społeczna odpowiedzialność (corporate social responsibility) Społeczne reagowanie (social responsivenes) Społeczny wkład (corporate social performace) Zasady Społeczna odpowiedzialność korporacji: Ekonomiczna Prawna Etyczna Filantropijna Skierowana na:
społeczny kontrakt przedsię-biorstwa Filozofia firmy Polityka – strategia Zarządzanie sprawami społecznymi: Identyfikowanie problemów Analizowanie problemów Kształtowanie reakcji Antycypowanie i zapobie-ganie Skierowane na: Minimalizowanie niespo-dzianek tworzenie efektyw-nej polityki społeczefektyw-nej Orientacja na poziomie firmy Procesy – postawy Zachowanie korporacji: Bezczynność Działania obronne Działania przystosowawcze Działania proaktywne Skierowane na: Zdolność reagowania na zmiany warunków otoczenia
Orientacja na poziomie instytucjonalnym Źródło: M. Rybak, Etyka menedżera..., s. 37.
W nieco odmienny sposób do problemu społecznego wkładu podchodzi D. Wood, przedstawiając zintegrowany model społecznie odpowiedzialnego dzia-łania, społeczny wkład traktuje jako konfiguracje zasad społecznej odpowiedzial-ności, procesów społecznego reagowania, polityki oraz programów społecznego działania, jak również dających się zaobserwować wyników. Społeczne działanie jest w tym przypadku dynamiczną, uwzględniającą wiele aspektów. Zwraca ona uwagę na współzależność, jaka zachodzi pomiędzy odpowiedzialnością na pozio-mie indywidualnym, gdzie pojedyncze osoby podejmujące decyzje są traktowani jako agenci moralni firmy a zarazem całego społeczeństwa, organizacyjnym – konkretnej firmy zobowiązanej w swych relacjach z innymi do respektowania norm prawnych i etycznych (stanowi to warunek zachowania prawidłowych re-lacji między uczestnikami rynku) oraz instytucjonalnym – gdzie wymagana jest legitymizacja działań przedsiębiorstwa usankcjonowania prawnie i przez pozyski-wanie akceptacji społecznej. Korporacje traktowane w tym przypadku jako in-stytucje – for profit – są odpowiedzialne za tworzenie bogactwa i dobrobytu materialnego całego społeczeństwa. Autorka akcentuje przy tym, że biznes jest odpowiedzialny za tworzenie bogactwa, jego funkcją pierwotną jest funkcja eko-nomiczna, do spełniania której zostały powołane.
Tabela 2. Model społecznego działania (polityki społecznej) D. J. Wood.
1. Zasady społecznego działania:
• na poziomie instytucjonalnym: legitymizacja (zobowiązania, sankcje)
• na poziomie organizacyjnym: społeczna odpowiedzialność wobec interesariuszy • na poziomie indywidualnym: decyzja menedżera (osobista odpowiedzialność za
wła-sne wybory)
2. Procesy społecznego reagowania
• ocena stanu środowiska (monitorowanie otoczenia)
• zarządzanie w imieniu interesariuszy (uwzględnienie oczekiwań interesariuszy) • przedmiot zarządzania (kształtowanie polityki społecznej stosowanie do zmieniających
się warunków otoczenia, antycypowanie zapobieganie problemom społecznym 3. Wyniki/efekty społecznego działania firmy:
• społeczne wpływy (odzwierciedlone w raportach społecznych za pomocą wskaźników) • społeczne programy (przeznaczanie części zasobów firmy na realizację społecznych
i filantropijnych programów)
• polityka społeczna (stopień zintegrowania polityki społecznej z polityką (strategią) firmy odzwierciedlony w decyzjach, kulturze, strukturze, procedurach firmy
Podstawowym celem przedsiębiorstwa jest przestrzeganie obowiązujących norm i wartości społecznych, pozyskanie zaufania publicznego, co stanowi waru-nek jego przetrwania i rozwoju (jest to możliwe tak długo, jak długo ich działal-ność jest zgodna z celami i wartościami społeczności, w której funkcjonują).
Modele społecznego wkładu akcentują konieczność przyjęcia aktywnej posta-wy wobec potrzeb społecznych, przejścia do świadomego kształtowania polityki społecznej stanowiącej integralny element strategii przedsiębiorstwa. Echa takie-go stanowiska można odnaleźć u M. Portera i M Kramera, którzy posłużyli się terminem „filantropia społeczna” bądź inaczej „strategiczna dobroczynność”, co stanowi podstawę tzw. społecznego zaangażowania.
Reasumując bycie firmą społecznie odpowiedzialną, przestrzegającą zasad etycznych, działającą na podstawie zintegrowanej ze strategią polityki społecznej można stać się jej istotną kompetencją. Warunkiem, który musi zostać spełniony jest bycie wiarygodnym w podejmowaniu działań na rzecz społecznej odpowie-dzialności. Nie wystarczą bowiem same kodeksy etyczne czy deklaracje. W ślad za nimi muszą być podjęte konkretne działania w tym obszarze. W tym miejscu można postawić pytanie, czy nie jest to jeszcze jeden sposób, w jaki firmy chcą jedynie wykreować swój pozytywny wizerunek i czy nie podyktowa-ne to jest obawą przed podyktowa-negatywnymi skutkami w trosce o maksymalizację zysku. Problem społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa, jakkolwiek budzi wiele kontrowersji, staje się coraz bardziej aktualny również w polskich realiach.
Podsumowanie
Rosnące wymagania otoczenia organizacji, zwrócenie uwagi przedsiębiorstw na szczególną rolę interesariuszy sprawiają, iż idea organizacji odpowiedzialnej społecznie staje się coraz bardziej popularna. Odpowiedzialny biznes jest kon-cepcją uwzględniającą szereg istotnych z punktu widzenia firmy aspektów, ta-kich jak: zrównoważony rozwój, osiąganie celów ekonomicznych i społecznych. Przyjęcie modelu odpowiedzialnego biznesu ma swoje konsekwencje zewnętrzne i wewnętrzne, wyrażające się w konieczności podjęcia i wywiązania się z zobo-wiązań wobec partnerów zewnętrznych i wewnętrznych. Problematyka, jakkol-wiek nienowa (bo już na początku XX jakkol-wieku, wraz z gwałtownym rozwojem kor-poracji, pojawiła się także kwestia odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstwa), to jednak wciąż budzi kontrowersje. Mająca zarówno swoich zwolenników, jak i przeciwników. Niniejszy artykuł nie porusza wszystkich kwestii związanych ze społeczną odpowiedzialnością przedsiębiorstwa; ma on jedynie służyć jako wpro-wadzenie do tej problematyki i być próbą wskazania źródeł etyki gospodarczej i kształtującej się na tej podstawie koncepcji odpowiedzialnego biznesu.
Literatura
[1] Adamczyk J., Nitkiewicz T., Programowanie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007.
[2] Aniszewska G., Kultura organizacyjna w zarządzaniu, PWE, Warszawa 2007.
[3] Chodyński A., Wiedza i kompetencje ekologiczne w strategiach rozwoju przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2007.
[4] Chryssides G. D., Kaler J. H., Wprowadzenie do etyki biznesu, PWN, Warszawa 1999.
[5] Diehle A., Die goldene Regel, Göttingen 1962.
[6] Drucker P. F., Praktyka zarządzania, Akademia Ekonomiczna w Krako-wie, Kraków 1994.
[7] Ekonomia społeczna a rozwój, praca zbiorowa, red. J. Hausner, Małopol-ska Szkoła Administracji Publicznej, AE w Krakowie, Kraków 2004. [8] Etyka biznesu, red. J. Dietl, W. Gasparski, PWN, Warszawa 1999. [9] Europejskie standardy etyki społecznej odpowiedzialności biznesu, praca
zbiorowa, red. W. Gasparski, Wydawnictwo WSZiP im. Leona Koźmiń-skiego, Warszawa 2003.
[10] Filek J., Wprowadzenie do etyki biznesu, AE w Krakowie, Kraków 2004. [11] Gasparski W., Lewicka-Strałecka A., Rok B., Sulczewski G., Odpowie-dzialność społeczna i etyka biznesu w polskim życiu gospodarczym; infrastruktura na rzecz rozwoju etyczności funkcjonującego w Polsce biznesu, Raport z badań PAN, Centrum Etyki Biznesu WSPiZ im. L. Koź-mińskiego, Warszawa 2004.
[12] Goldfarb R. S., Leonard T., Economics at the Millenium, „Social Science and Modern Society”, Vol. 40, 2002.
[13] Korpus J., Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa w obszarze kształtowania środowiska pracy, Placet, Warszawa 2006.
[14] Rybak M., Etyka menedżera – społeczna odpowiedzialność przedsię-biorstwa, PWN, Warszawa 2004.
[15] Stoner J. A. F., Kierowanie, PWE, Warszawa 2000.
[16] Węgrzecki A., Wartości etyczne a wartości gospodarcze, Oficyna Wy-dawnicza, Kraków 1996.