Odbudowywanie relacji

5.7. Odbudowywanie relacji

Motywacyjna teoria poczucia przynależności wskazuje, że próba od‑

budowania społecznych więzi powinna wyeliminować wiele negatywnych aspektów odrzucenia (Baumeister i Leary, 1995). Udowodniono, że po‑

czucie wykluczenia społecznego może być redukowane dzieki pozytyw‑

nemu kontaktowi z ludźmi. Poczucie bycia akceptowanym i włączonym w relację z inną osobą może pomóc w zahamowaniu agresywnych zacho‑

wań i wesprzeć zachowania prospołeczne (Twenge, Baumeister, De‑

Wall, Ciarocco i Bartels, 2007).

Badania dowodzą, że osoby, które doświadczyły wykluczenia społecz‑

nego, kumulują wyselekcjonowaną wiedzę na temat relacji interpersonal‑

nych, mają skłonność do podejmowania zachowań ukierunkowanych na uzyskiwanie akceptacji społecznej i wysoko oceniają obecność innych osób.

Szczególna wrażliwość tych osób na informacje dotyczące społecznych re‑

lacji wyjaśniana jest obawą przed ponownym odrzuceniem (Baumeister, Brewer, Tice i Twenge, 2007).

Zaobserwowano, że ludzie przejawiają niechęć do zrywania więzi lub kończenia relacji. Członkowie grup treningowych lub zadaniowych często zaprzeczają faktowi zakończenia grupy i planują kontynuowanie spotkań.

Wiele wzorców zachowań społecznych służy prawdopodobnie wyłącznie podtrzymywaniu pozorów utrzymywania relacji (na przykład wysyłanie kartek świątecznych i okazjonalne, aczkolwiek regularne spotkania ze zna‑

jomymi).

Występowanie niesatysfakcjonującej więzi nie wystarcza do zaspokoje‑

nia potrzeby przynależności. Nieszczęśliwe małżeństwa nie dają korzyści związanych z poczuciem przynależności. Do realizacji potrzeby przyna‑

leżności niezbędne są choćby podstawowe pozytywne relacje przepełnione wzajemną troską (Baumeister i Leary, 1995).

Jean Twenge, Roy F. Baumeister, C. Nathan DeWall, Natalie J. Ciarocco i J. Michael Bartels (2007) omawiają w swoich badaniach wyniki eksperymentów, które zdają się sugerować, że zarówno przyjazna społeczna interakcja, jak i wspomnienia o niej (przypomnienie sobie relacji z cenioną osobą) redukują poziom agresji po społecznym wykluczeniu.

66 5. Symptomy odrętwienia emocjonalnego (emotional numbness)

5.8. Podsumowanie

Potrzeba przynależności jest silnym interpersonalnym motywem wyja‑

śniającym wiele ludzkich zachowań. Ma swoje ewolucyjne korzenie (Mac‑

Donald i Leary, 2005) — dążenie do bliskości i troska o innych sprzyjają reprodukcji i przetrwaniu. Jednak od czasów opublikowania przez Abra‑

hama Maslowa hierarchicznej teorii potrzeb nie poświęcono potrzebie przynależności zbyt wielu opracowań badawczych. Wciąż brakuje jedno‑

znacznych naukowych wyjaśnień tego, co dzieje się z osobami, których przynależność jest zagrożona.

Wyniki dotychczas przeprowadzonych badań potwierdzają, że depry‑

wacja potrzeby przynależności lub zagrożenie jej zaspokojenia mają po‑

ważne konsekwencje psychologiczne, społeczne i zdrowotne. Wykluczenie społeczne zagraża podstawowej ludzkiej motywacji — pragnieniu silnych i stabilnych związków z innymi.

Zaspokojenie potrzeby przynależności wymaga stabilnych i częstych relacji, które są pozytywne i niekonfliktowe. Badacze zakładają możliwość zastępowania jednej relacji innymi. Wysoki stopień intensywności relacji (na przykład relacja zakochania) może zastępować inne relacje o mniejszym nasyceniu. Ludzie mają potrzebę postrzegania swoich relacji jako wypeł‑

nionych troską i możliwych do kontynuacji w przyszłości. Aby potrzeba przynależności była zaspokojona, jednostka powinna mieć poczucie, że oso‑

ba, z którą jest w relacji, dba o nią i jej dobrostan, darzy uczuciem sympatii lub miłości. Nieprzyjazne i konfliktowe interakcje nie zaspokajają potrzeby przynależności.

Poczucie przynależności stanowi doświadczenie osobistego zaanga‑

żowania w system lub środowisko, które sprawia, że człowiek czuje się ich integralną częścią. Poczucie przynależności jest opisywane przez dwie główne charakterystyki: bycia docenianym oraz bycia dopasowanym.

Aspekty psychologicznego funkcjonowania człowieka w sytuacji za‑

grożenia wykluczeniem społecznym były dotąd badane głównie w warun‑

kach laboratoryjnych.

Przeprowadzone eksperymenty, pomimo pewnych ich ograniczeń, dostarczyły spójnych dowodów na to, że wykluczenie społeczne generuje wzrost progu bólu fizycznego oraz tolerancji na ból. Ukazano, że zobojęt‑

nienie fizyczne jest związane z niewrażliwością emocjonalną, a ból fizycz‑

ny i ból społeczny współdzielą mechanizmy fizjologiczne.

Wyniki badań eksperymentalnych pokazały, że ludzie reagują na wy‑

kluczanie odrętwieniem emocjonalnym. Emocjonalna obojętność osób wykluczanych sprawia, że zamiast odbudowywać obecne lub przyszłe re‑

lacje osoby te obniżają swoją zdolność do wiązania się z innymi. Osoby

67

5.8. Podsumowanie

wykluczane są niezdolne do adekwatnego przewidywania swoich odczuć w przyszłości oraz do empatii, współodczuwania cierpienia innych. Pod‑

czas eksperymentów osoby wykluczane nie dawały także oznak, że uzmy‑

sławiają sobie, w jakim stopniu zostały dotknięte odrzuceniem. Omawiane badania pokazują również, że osoby zagrożone wykluczeniem społecznym nie korzystają z możliwości zdobycia nowych przyjaciół lub sympatii in‑

nych ludzi dzięki uruchomieniu zachowań prospołecznych. Wręcz prze‑

ciwnie, reagują zachowaniami cechującymi się zwiększoną agresywnością w porównaniu z osobami z grupy kontrolnej.

Na próby wykluczenia społecznego ludzie reagują także wzrostem wrażliwości interpersonalnej, mają skłonność do skupiania uwagi na wy‑

branych zachowaniach innych, selekcjonują oraz kolekcjonują szczegółową wiedzę o innych osobach.

Badacze podkreślają znaczenie poczucia przynależności dla motywacji do nauki i angażowania się w sprawy środowiska. Poczucie przynależności pozytywnie koreluje ze zdrowiem, a negatywnie — z depresją.

Rysujący się na kanwie zebranych materiałów obraz osoby zagrożonej wykluczeniem społecznym ukazuje człowieka w pewien sposób emocjo‑

nalnie niesprawnego, a co więcej, niezdającego sobie z tego sprawy. Osobie takiej trudno antycypować, w jaki sposób podjęte przez nią działania mogą wpływać na innych oraz jak ona sama może wpływać na swoją przyszłość.

Odrętwienie emocjonalne jednostek zagrożonych wykluczeniem zmniejsza empatyczne współodczuwanie, rozumienie potrzeb i cierpień innych ludzi oraz ogranicza prospołeczne zachowania. Prawdopodobnie w ten sposób osoby, których przynależność jest zagrożona, chronią siebie przed cierpie‑

niem spowodowanym wykluczeniem.