„Rewolucja kulturalna” rozpoczęta w maju 1966 r., zamiast przynieść wzmocnienie pozycji Chin, doprowadziła do marginalizacji Pekinu oraz społecz-nego i polityczspołecz-nego chaosu. Podstawowy element, prócz odzyskania władzy przez Mao Zedonga, jakim było po okresie chaosu włączenie armii w struktury partyj-no-państwowe, zawiódł. Chiny, które miały stać się „jednym wielkim obozem wojskowym” o autarkicznym i woluntarystycznym modelu gospodarki, w okresie 1966−1976 stały się państwem anarchii, wzajemnych walk, krytyki dawnych
tra-dycji, posiadającym tylko iluzorycznie rząd centralny9. W odniesieniu do polityki
zagranicznej, zwłaszcza w okresie 1966−1969, Chiny hołdując doktrynie „wojny ludowej”, zantagonizowały państwa Azji Południowo-Wschodniej oraz Związek
Radziecki,wywołując w 1969 r. konflikt o sporne wyspy Zhenbao/Damanskij10.
W takiej sytuacji, po śmierci Mao Zedonga i aresztowaniu „bandy czworga”, roz-poczęła się dyskusja na temat kształtu przyszłych reform w Chinach. Na scenie politycznej zarysowały się dwie główne grupy: reformatorów z Deng
Xiaopin-giem i promaoistowskich konserwatystów z Hua GuofenXiaopin-giem11. Sygnalizowało
9 Sygnałem do rozpoczęcia „Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej” był artykuł Yao Wenyuana, opublikowany w szanghajskim dzienniku „Wenhui bao” 5 listopada 1965 r. pt. O nowym dramacie historycznym. „Dymisja Hai Ruia”. Nawiazując do dramatu historycznego, Yao Wenyuan krytykował postępowanie obecnej administracji partyjnej i państwowej. Uznając Hai Ruia (1513– 1587), urzędnika cesarskiego na dworze dynastii Ming, za „postać przerobioną zgodnie z burżuazyj-nym punktem widzenia” i nietroszczącą się o dobro ludu, krytykował antykomunistyczne decyzje przewodniczącego Liu Shaoqi. Teoretyczna dyskusja prowadziła jednak do praktycznych działań. Liu Shaoqi, określany mianem „chińskiego Chruszczowa nr 1”, został uznany za element antypar-tyjny i odsunięty od władzy. Po liście Mao Zedonga z 7 maja 1966 r., adresowanym do marszałka Lin Biao (1907–1971), stało się jasne, że dla armii planowano wiodącą rolę w nadchodzących zmia-nach ustrojowych w Chizmia-nach. Cały naród miał stać się jednym obozem wojskowym, wszyscy mieli być przygotowani do wojny, a samowystarczalność podniesiono do rangi podstawowego elementu chińskiej gospodarki. Por. B. Barnouin, Yu Changgen, Ten Years of Turbulance. The Chinese Cultur-al Revolution, Kegan Paul InternationCultur-al, London, New York 1993, s. 58–59; Wysoko wznieśmy wiel-ki, czerwony sztandar myśli Mao Zedonga. Aktywnie uczestniczymy w wielkiej socjalistycznej rewo-lucji kulturalnej, „Jiefangjun Bao”, 18.06.1966, [w:] Rewolucja Kulturalna. Materiały i dokumenty, oprac. K. Burski, S. Głąbiński, PISM, Warszawa 1969, s. 54; F. Stachowiak, Gospodarka narodowa Chińskiej Republiki Ludowej (1949–1982), Warszawa 1984, s. 150−158; W. Dziak, J. Bayer, Mao. Zwycięstwa, nadzieje, klęski, Instytut Studiów Politycznych PAN, Collegium Civitas, Wyd. „Trio”, Warszawa 2007, s. 199−249.
10 T. W. Robinson, The Sino-Soviet Border Dispute: Background, Development and the March 1969 Clashes, „American Political Review” 1972, no. 4, s. 1184; Strategic Survey 1969, Internatio-nal Institute for Strategic Studies, London 1969, s. 71; Nota rządu ZSRR do rządu ChRL w sprawie incydentu na wyspie Damanskij, Moskwa, dnia 2 marca 1969 r., „Zbiór Dokumentów” 1969, poz. 45, nr 3, s. 387– 434.
11 J. B. Starr, From the 10th Party Congress to the Premiership of Hua Kuo-Feng: The Signifi-cance of the Colour of the Cat, „The China Quarterly” 1976, no. 67, s. 457–460.
to kolejne starcie polityczne, w efekcie którego Chiny wkroczyły na drogę tech-nokratycznej modernizacji. W tym kontekście istotna była decyzja z 14 kwiet-nia 1977 r. o wydaniu piątego tomu dzieł Mao Zedonga z okresu 1949−1957. Wyboru dokonano w bardzo pragmatyczny sposób, pomijając wszystkie bardziej radykalne i rewolucyjne teksty. Była to pierwsza „broń” przeciwko radykałom, a rozpoczęte debaty wskazywały, iż ideologia powinna zostać zastąpiona prak-tycznymi działaniami na rzecz rozwoju gospodarczego. Potwierdzeniem takiego stanowiska była wypowiedź Hu Fuminga z Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Nankińskiego z 11 maja 1977 r., zamieszczona na łamach wpływowego dziennika kręgów inteligencji „Guanming ribao”, w której apelował o odrzucenie
koncep-cji maoistowskich na rzecz pragmatyzmu i „poszukiwania prawdy w faktach”12.
Pragmatyczne argumenty grupy związanej z Deng Xiaopingiem trafiły jednak na opór ze strony grupy Hua Guofenga. W kampanii prowadzonej od lutego 1977 r. pod hasłem „dwóch każdych” głoszono, iż: „Każdą decyzję Mao Zedonga chroni-my, za każdą instrukcją podążamy”. Pod pozorem krytyki „bandy czworga” i eks-ponowania zasług Mao Zedonga próbowano doprowadzić do imiennej krytyki Deng Xiaopinga jako odpowiedzialnego za stłumienie demonstracji z kwietnia
1976 r.13 W marcu 1977 r. na roboczej konferencji Komitetu Centralnego zarówno
12 Shishi qiushi 实事求是 – poszukiwać prawdy w faktach, oznacza potrzebę poznania real-nego wymiaru materii przez ocenę jej zawartości. Po raz pierwszy wzmiankowane przez Ban Gu (32−92 p.n.e.), historyka wschodniej dynastii Han w historiach dynastii Han Shu, następnie jako reguła badawcza przedstawione przez Wang Yangminga (1472–1529), urzędnika na dworze cesar-skim i propagatora neokonfucjanizmu w okresie dynastii Ming (1368−1644). Ujmował on tę zasadę w formie zhixing heyi 知行合一.Znaczące jest tu wskazanie na konieczność łączenia wiedzy i prak-tyki i podkreślenie, że wiedza powinna wynikać z prakprak-tyki. Na realny wymiar nauk wskazywał również uczony-urzędnik dynastii Qing (1644−1911), Ruan Yuan (1764–1849), który postulował odczytanie klasycznych dzieł pod kątem ich praktycznego wykorzystania i dostosowania do panują-cych warunków i kontekstu. Podobnie to tego aspektu odnosił się Mao Zedong. W piśmie W sprawie praktyki z 1937 r. optował za odrzuceniem dogmatyzmu i przyjęciem pragmatycznej postawy „po-szukiwania prawdy w faktach”. Podobnie w wystąpieniu na VI Plenum VI Zjazdu w październiku 1938 r. Mao Zedong sugerował: „W pracy komuniści powinni być wzorem rzeczywistości i daleko-wzroczności, gdyż tylko rzeczywistość może zapewnić wykonanie postawionego zadania”. Samo pojęcie pragmatyzmu, tłumaczone jako shiyanzhuyi 实验主义, do chińskiego dyskursu wprowadził Hu Shi (1891−1962). Por. Deng Xiaoping, Emancipate the Mind, Seek Truth from the Facts and Unite as One in Looking to the Future (13 December 1978), [w:] Selected Work of Deng Xiaoping (1975−1982), Foreign Language Press, Beijing 1984, s. 151−165. Na temat dyskusji intelektual-nych zob.: S. R. Schram, „Economics in Command?” Ideology and Policy Since the Third Plenum, 1978–1984, „The China Quarterly” 1984 , vol. 99, s. 418; B. Brugger, D. Kelly, Chinese Marxism in the Post-Mao Era, Stanford University Press, Stanford 1990, s. 119−138; Mao Zedong, Pozycja Komunistycznej Partii Chin w wojnie narodowej (październik 1938 r.), [w:] Mao Tse-tung, Dzieła wybrane, t. 2, s. 281; Zhongguo chengyu da ci dian…, s. 1136.
13 Liang ge fanshi 两个凡是 – „kampania dwóch każdych”. Por. Hongqi Special Commenta-tor, Power should not Be Concentrated in the Hands of Individuals, „Beijing Review”, 3 November 1980, no. 44, [w:] J. T. Myers, J. Domes, M. D. Yeh. Chinese Politics: Fall of Hua Kuo-Feng (1980) to the Twelfth Party Congress (1982). Documents and Analysis, University of South Carolina Press, 1995, s. 32−35.
Chen Yun14, jak i Wang Zhen uznali jednak, iż Deng Xiaoping był „utalentowa-nym administratorem”, a łączenie jego osoby z wydarzeniami na placu Tian’an-men z kwietnia 1976 r. było bezpodstawne. Wkrótce Deng Xiaoping skierował
list do Ye Jianyinga15 i Hua Guofenga, w którym pisał o konieczności doboru
„właściwych i kompletnych” myśli Mao Zedonga16.
Do połowy 1977 r. udało się osiągnąć polityczny kompromis i Deng
Xia-oping oficjalnie wrócił do polityki. 22 lipca 1977 r. w czasie III Plenum X
kaden-cji otrzymał kolejno stanowiska: wiceprzewodniczącego Komitetu Centralnego,
wiceprzewodniczącego Komisji Wojskowej KC, wicepremiera oraz szefa sztabu
generalnego. Wzmocniło to niewątpliwie pozycję grupy reformatorskiej, dając asumpt do dalszych działań. Kluczowym wydarzeniem okresu przejściowego
był XI Zjazd KPCh, odbywający się w dniach 12−18 sierpnia 1977 r., na którym
Deng Xiaoping wygłosił „słowo podsumowujące”. Wezwał on do korekty posu-nięć Mao Zedonga, reaktywacji „dobrej pracy partyjnej”, troski o „wielkie sprawy państwowe”, podkreślając jednocześnie wielkość narodu chińskiego i organizacji
partyjnej. Głównym projektem Chin, w opinii wiceprzewodniczącego KC, jest
stworzenie silnego socjalistycznego państwa, które ma wnieść „relatywnie duży”
wkład w rozwój ludzkości17.
W tym czasie rozpoczęto kampanię demaskowania „bandy czworga” oraz promowania nowego nurtu − „poszukiwania prawdy w faktach”. Zdaniem kryty-ków, jak odnotowano w grudniowym wydaniu „Guanming ribao”, straty w
pro-14 Chen Yun (1905−1995), prawdziwe nazwisko Liao Chengyun – działacz robotniczy; uczest-nik Długiego Marszu, członek delegacji KPCh przy Kominternie; członek KC (1931−1987); sekre-tarz KC (1950−1956); członek Biura Politycznego (1934−1967 i 1978−1987); wiceprzewodniczący KCKPCh (1956−1967 oraz 1978−1982); sekretarz Centralnej Komisji Kontroli Dyscypliny; wi-cepremier (1949−1966, 1979−1980); wiceprzewodniczący Stałego Komitetu OZPL (1975−1979); jeden z autorów reform w Chinach dekady lat 80. XX w. Por. Zhongguo gongchandang liju zhon-gyang…, s. 75−76.
15 Ye Jianying (1897–1986) – od 1924 r. związany z partią komunistyczną; instruktor wojsko-wy w Akademii Wojskowej w Whampoa; jeden z organizatorów powstania w Nanchangu (1927), w wyniku którego powstała Chińska Armia Czerwona; jeden z przywódców Komuny Kantoń-skiej; studiował w ZSRR, Niemczech i we Francji (1928–1930); autor wojskowego planu Długiego Marszu; aktywnie uczestniczył jako negocjator w rozwiązaniu „incydentu xi’ańskiego” w 1936 r.; w Rządzie Narodowym był dyrektorem Biura VIII Armii; uczestnik prac Trójstronnej Komisji Roz-jemczej z udziałem USA, mającej doprowadzić do kompromisu między KPCh a GMD; po wybuchu wojny domowej szef sztabu ChAL-W; pierwszy mer Pekinu (1949); członek Centralnego Rządu Ludowego; marszałek (1955); członek KC (1945–1985); BP (1966–1985) i Stałego Komitetu BP (1973–1985); wiceprzewodniczący KCKPCh (1977–1982), Komisji Wojskowej KC (1966–1985); minister obrony narodowej (1971–1978); przewodniczący Stałego Komitetu OZPL (1978–1982). Por. Zhongguo gongchandang liju zhongyang…, s. 960−961.
16 Wu Guoyou, Jiaofeng yu zhuanze. Shi yi ju san zhong quan hui jidu (Konfrontacja i zmiany. Historia III Plenum XI Zjazdu), Jiefangjun wenyi chubanshe, Beijing 2001, s. 94−101.
17 Deng Xiaoping zai shiyi da shang de tuanmoci (18.08.1977), strona internetowa http://cpc. people.com.cn/GB/64162/64168/64563/65449/4441884.html (dostęp: 11.08.2012).
dukcji przemysłowej osiągnęły kwotę 100 mld juanów, niszczono kulturę, co było oznaką „faszystowskiego despotyzmu” oraz zmierzało do cofnięcia kraju do
„epo-ki jas„epo-kiniowej”18. „Banda czworga” ponosiła również odpowiedzialność za
prze-śladowanie rewolucyjnych działaczy, dzięki którym chciano przejąć władzę, jak pisał pod pseudonimem Hu Qiaomu, na łamach „Renmin ribao” z 6 maja 1978
r.19 We wrześniu 1977 r. na łamach „Czerwonego Sztandaru” Nie Rongzhen,
na-stępnie w „Dzienniku Ludowym” Chen Yun, promowali pragmatyczne myśli Mao Zedonga, oparte na przeświadczeniu, iż „jedynym kryterium prawdy są fakty”. Również Deng Xiaoping 16 września, w czasie spotkania z delegacją z prowin-cji Jilin, mówił o konieczności odrzucenia zasady „dwóch każdych” i stosownym
do ówczesnych wymagań Chin doborze myśli Mao Zedonga20. W lutym 1978 r.
pod auspicjami Hu Yaobanga powołano grupę teoretyków mających wypraco-wać nową definicję prawdy. Kluczową rolę odegrał Hu Fuming z uniwersytetu
nankińskiego, który ukuł hasło „Praktyka jedynym kryterium prawdy”21. 11 oraz
12 maja 1978 r. na łamach „Guanming ribao”, „Renmin ribao” i „Jiefan junbao”, dziennika chińskich sił zbrojnych, ukazał się artykuł poświęcony praktyce jako je-dynemu kryterium prawdy. Dobierając odpowiednie cytaty z Marksa i Mao Zedon-ga udowadniano, iż nie tyle dyskusje teoretyczne, co praktyka ma wpływ na rozwój ludzkości. W lipcu 1978 r. Hu Qiaomu na posiedzeniu Rady Państwowej wygłosił referat, w którym domagał się reform politycznych i gospodarczych, a także oceny
efektywności przez pryzmat ekonomicznego sukcesu22. Niemniej w dalszym
cią-gu toczyły się spory o przyszłość reform ekonomicznych, a także pragmatycznej
postawy, czego wyrazem było wystąpienie Deng Xiaopinga na kilka dni przed III
Plenum XI Zjazdu23. Zwołane na 18 grudnia III Plenum XI Zjazdu, dzięki
kluczo-wemu kompromisowi personalnemu, podjęło decyzję o wprowadzeniu Chin na drogę modernizacji. Najważniejsze awanse polityczne tego okresu dotyczyły mia-nowania: Chen Yuna, Hu Yaobanga, Deng Yingchao oraz Xi Zhongxuna. Powrót do władzy wskazanych polityków, mających świadomość konieczności moderni-zacji państwa, w zdecydowany sposób przyczynił się do przyjęcia planu „czterech modernizacji”. Uznano, iż rozwój państwa nie może być oparty na „walce klas”,
18 L. Mysak, Chiński proces stulecia, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1990, s. 31−34.
19 „Renmin ribao”, 6.05.1978, s. 1.
20 Wu Guoyou, op. cit., s. 116−118.
21 Yang Zhongmei, Hu Yaobang. A Chinese Biography, transl. W. A. Wycoff, ed. T. Cheek, foreword R. G. Wagner, An East Gate Book, M. E. Sharpe, Armonk, New York, London 1988, s. 130−131.
22 Należy przy tym zauważyć, iż ta publikacja miała miejsce w czasie wizyty Hua Guofenga w Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej. Zob.: „Renmin ribao”, 12.05.1978, s. 2.
23 Deng Xiaoping, Wyzwalać myślenie, poszukiwać prawdy w faktach, jednoczyć się w pa-trzeniu w przyszłość. Przemówienie wygłoszone na końcowej sesji centralnej konferencji roboczej przed III Plenum KC, 13 grudnia 1978 r., [w:] Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu. Wybór prac z lat 1956−1987, tłum. Z. Góralczyk, J. Rowiński, R. M. Sławiński, B. Zakrzewski, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1988, s. 81−98.
lecz na wzroście gospodarczym. Chiny rozpoczęły modernizację rolnictwa, prze-mysłu, obronności oraz nauki i techniki. Drugim tematem plenum była krytyka i rozliczenie urzędującego Hua Guofenga. Hua był zwolennikiem maoistowskiej
koncepcji skokowego rozwoju gospodarczego kraju24.
Ferment intelektualny, jaki wyzwolił się w trakcie teoretycznych debat, za-owocował większym zaangażowaniem opinii publicznej wspierającej reforma-torów. Jak się jednak okazało, jednocześnie podnosiły się głosy nawołujące do ostrych rozliczeń z poprzednią epoką „rewolucji kulturalnej”, a także domagające się większej demokratyzacji i reform politycznych. W czasie konferencji poświę-conej teoretycznym aspektom reform, trwającej od 18 stycznia do połowy
lute-go 1979 r., do głosu doszli intelektualiści związani z Hu Yaobangiem25, m.in. Su
Shaozhi, Zhang Xianyang czy Feng Lanrui. Najostrzejszą krytykę czasów Mao Zedonga przeprowadził Zhang Xianyang, który w „Manifeście 3000 znaków” krytykował całą politykę po 1949 r., a lata „rewolucji kulturalnej” określał jako
„faszystowską dyktaturę”26. Z kolei 5 grudnia 1978 r. na pekińskim Xidanie
opu-blikowano „gazetę wielkich znaków” (dazi bao), głoszącą konieczność „piątej modernizacji”, przez którą rozumiano wprowadzenie systemu demokratycznego, mogące przynieść społeczeństwu możliwość „decydowania o własnych losach”.
Krytyka III Plenum za to, że nie podjęło decyzji o zmianach politycznych,
pozo-stając przy systemie „demokratycznego centralizmu”, zyskała aprobatę kół inte-lektualnych i 25 marca 1979 r. na łamach „Poszukiwań” Wei Jinsheng, elektryk z pekińskiego ogrodu zoologicznego, opublikował tekst Deng Xiaoping w drodze do dyktatury27. Jednostka, jak stwierdzał chiński działacz, która nie prowadzi po-lityki prodemokratycznej, nie może cieszyć się poparciem, gdyż nie jest to zgodne z wolą ludu. W tej sytuacji ruch „ściany demokracji” wymknął się spod kontroli, a coraz większy napływ ludzi z prowincji z petycjami, skargami, przede wszyst-kim na byłych czerwonogwardzistów, biedę oraz niegodne warunki życia, stawał
się problemem politycznym28.
24 F. C. Teiwes, Deng Xiaoping Shakes the World: An Eyewitness Account of China’s Party Work Conference and the Third Plenum, „Pacific Affairs” 2006, vol. 79, no. 2, s. 315 i in.
25 Hu Yaobang (1915−1989) – od 1930 r. w chińskim ruchu komunistycznym; sekretarz Cen-tralnego Biura Młodych Komunistów (1933−1935); uczestnik Długiego Marszu; komisarz poli-tyczny w jednostkach VIII Armii w czasie wojny antyjapońskiej i w II Armii Polowej w wojnie do-mowej; członek kierownictwa, a następnie przewodniczący Komunistycznego Związku Młodzieży Chińskiej; zrehabilitowany po prześladowaniach „rewolucji kulturalnej” w 1972 r.; od 1977 r. na kierowniczych stanowiskach w Wydziale Organizacyjnym i Propagandy KC; od 1978 r. do 1989 r. członek Biura Politycznego, Stałego Komitetu KC oraz sekretarz generalny (1980−1987); usunię-ty z funkcji sekretarza po zamieszkach studenckich w 1986 r. Por. Zhongguo gongchandang liju zhongyang…, s. 225.
26 M. Goldman, Hu Yaobang’s Intellectual Network and the Theory Conference of 1979, „The China Quarterly”1991, vol. 127, s. 231−232.
27 B. Góralczyk, Pekińska wiosna 1989. Początki ruchu demokratycznego w Chinach, Fami-lia, Warszawa 1999, s. 40−41.
W odpowiedzi na rosnące niezadowolenie społeczne i żądania demokracji Deng Xiaoping wprowadził cztery podstawowe zasady, którymi miał się kierować chiński system polityczny: postępować drogą socjalistyczną, przestrzegać dykta-tury proletariatu, kierowniczej roli partii komunistycznej oraz idei
marksizmu--leninizmu i przewodniczącego Mao Zedonga29. Wprowadzone zasady dawały
jednoznacznie do zrozumienia, iż reform politycznych nie planowano. Przepro-wadzenie „czterech modernizacji” bez zmiany systemu politycznego uznawano
za najważniejsze zadanie polityczne30.
Ostatecznie dopiero w lutym 1980 r. w czasie V Plenum KC odsunięto z
Biu-ra Politycznego KC zwolenników Hua Guofenga: Wang Dongxinga, Chen
Xi-liana, Ji Dengkuia oraz Wu De. Istotny, z punktu widzenia dalszej modernizacji państwa, był awans Hu Yaobanga, zwolennika Denga, na stanowisko Sekretarza
KPCh. W sierpniu 1980 r. na rozszerzonym posiedzeniu Komitetu Centralnego
Deng Xiaoping rozliczał przeszły reżim Mao Zedonga mówiąc, iż w Chinach na skutek skupienia władzy w rękach jednostki doszło do wypaczeń i stworzenia systemu feudalnego. Taki „zły system” należało naprawić. W sytuacji napiętno-wania politycznego Hua Guofeng ustąpił z zajmowanego stanowiska premiera,
a w czerwcu 1981 r. usunięto go ostatecznie z Biura Politycznego31.
Po raz pierwszy z propozycją czterech modernizacji wystąpił po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej premier Zhou Enlai, a ogłosił ją w 1964 r. Następnie w styczniu 1975 r. podczas sesji Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli
Ludowych (OZPL) ponowił apel o modernizację Chin. Brak sprzyjającego klimatu
politycznego i ciągłe walki wewnątrzpartyjne uniemożliwiały jednak konsekwent-ne jej przeprowadzanie. Na przeszkodzie stała wizja państwa permakonsekwent-nentkonsekwent-nej
rewo-lucji, której zadaniem było oczyszczanie partii z elementów wrogich32. Pierwszym
29 Deng Xiaoping, Przestrzegać czterech podstawowych zasad. Przemówienie na Partyjnym Forum Teoretycznym (30 marca 1979 r.), [w:] Deng Xiaoping, Chińska droga do socjalizmu…, s. 106−107. Na temat wybranych koncepcji Mao Zedonga zob. m.in.: Mao Zedong, Wojna i za-gadnienia strategii (6 listopada 1938 r.), [w:] Mao Tse-tung, Dzieła wybrane, t. 1, Warszawa 1954, s. 309; Mao Zedong, Linia polityczna, środki praktyczne i perspektywy walki przeciwko ofensywie Japonii (23 lipca 1937 r.), [w:] Mao Tse-tung, Dzieła …, s. 16–17; idem, O przewlekłej wojnie (maj 1938 r.), [w:] ibidem, s. 221; Mao Zedong, W sprawie sprzeczności (sierpień 1937 r.), [w:] idem, Dzieła wybrane, t. 2, Warszawa 1955, s. 334.
30 Deng Xiaoping, Uphold the Four Cordial Principles (30 March 1979), [w:] Selected Work of Deng Xiaoping…, s. 166−191; „Renmin ribao”, 11.04.1979, s. 1.
31 Wu Lu, Differentiate Mao from Mao Zedong Thought: Understanding the Document of the Sixth Plenary Session of the CCP Central Committee, „Jenmin Jihpao” („Renmin ribao”), 24 July 1981, [w:] Chinese Politics: Fall of Hua Kuo-Feng (1980) to the Twelfth Party Congress (1982). Documents and Analysis, eds. J. T. Myers, J. Domes, M. D. Yeh, University of South Carolina Press, 1995, s. 105−108.
32 Tak też było po wystąpieniu Zhou Enlaia w 1975 r., kiedy to 2 lutego 1975 r. Mao Zedong wyraził zgodę na rozpoczęcie kampanii studiowania teorii dyktatury proletariatu, dając tym sa-mym możliwość ataku na grupę reformatorów przez Jiang Qing – żonę Mao Zedonga i lewicowych polityków – Yao Wenyuana, Zhang Chunqiao oraz Wang Hongwena. Mao Zedong, Yinfa Zhang
ważnym sygnałem zmian była rehabilitacja Liu Shaoqi33, która nastąpiła w marcu
1980 r. W atmosferze przygotowań do zjazdu, w czasie VI Plenum XI kadencji,
22 czerwca 1981 r. przyjęto specjalny dokument O wielu problemach w historii partii od założenia państwa, będący oficjalnym podsumowaniem niepowodzeń pierwszych 30 lat istnienia Chińskiej Republiki Ludowej. Rozliczenie z prze-szłością miało odbyć się na podstawie oceny faktów, co doprowadziło do krytyki błędów „rewolucji kulturalnej” i „wypaczeń ideologicznych” Mao Zedonga. Poza kategorycznymi oświadczeniami z 27 czerwca, określającymi Mao jako „butne-go i aroganckie„butne-go”, główną częścią dokumentu było wskazanie „prawidłowych
myśli” Mao, zgodnych z oficjalnym kursem polityki KPCh na początku lat 80.34
Oparto się na stwierdzeniu, iż zasadne jest promowanie: „poszukiwania prawdy
w faktach”, polegania na masach oraz niezależności chińskiej rewolucji35. Jednak
z punktu widzenia dalszych reform istotniejsze były decyzje personalne. W
czerw-ca 1981 r. premier Zhao Ziyang36, zastępujący od września 1980 r. Hua Guofenga,
został mianowany wiceprzewodniczącym KC, a Xi Zhongxun, sekretarz prowincji
Guangdong, znalazł się w Sekretariacie partii37.
W wyniku stabilizowania się sytuacji wewnątrz ścisłego kierownictwa, podej-mowano kolejne reformy. 16 maja 1980 r. Komitet Centralny oraz Rada Państwo-wa przyjęły dokumenty powołujące specjalne strefy ekonomiczne w Shenzhen, Chunqiao, Yao Wenyuan zhuailu de Liening guanyu wuchanjieji zhuan zhenglun shu de piyu (Uwagi nt. powszechnego drukowania wyboru dzieł Lenina o politycznej roli proletariatu dokonanego przez Zhang Chunqiao i Yao Wenyuana), (02.02.1975r.), [w:] Mao Zedong, Jiangguo yilai Mao Zedong wengao (Wybór pism Mao Zedonga od powstania państwa), t.12, Zhongyang wenxuan chubanshe, Beijing 1998, s. 420.
33 Liu Shaoqi (1898–1969) – od 1920 r. w ruchu komunistycznym, rozpoczynał działalność w Mandżurii i Szanghaju; od 1932 r. w Biurze Politycznym; komisarz ds. regionów radzieckich; komisarz polityczny Nowej IV Armii (1941–1945); od 1942 r. w Yan’anie; sekretarz KC i wiceprze-wodniczący Komisji Wojskowej; członek BP (1932–1969); sekretarz KC (1943–1956); wiceprze-wodniczący KC (1956–1966); przewodniczący Stałego Komitetu OZPL (1954–1959); przewod-niczący ChRL (1959–1968); w czasie rewolucji kulturalnej usunięty ze wszystkich zajmowanych stanowisk i aresztowany, zmarł w więzieniu, zrehabilitowany w 1980 r. Por. Zhongguo gongchan-dang liju zhongyang…, s. 453−454.
34 S. R. Schram, To Utopia and Back: A Cycle in the History of the Chinese Communist Party, „The China Quarterly” 1981, vol. 87, s. 431−433.
35 Por. D. S. G. Goodman, The Sixth Plenum of the 11th Central Committee of the CCP: Look Back in Anger?, „The China Quarterly” 1981, vol. 87, s. 526.
36 Zhao Ziyang (1919−2005) – od lat 30. XX w. w chińskim ruchu komunistycznym; działacz partyjny szczebla powiatu w prowincji Henan z okresu wojny antyjapońskiej i wojny domowej; po powstaniu ChRL działacz w prowincjach Henan i Guangdong, której był pierwszym sekretarzem; represjonowany w czasie „rewolucji kulturalnej”; zrehabilitowany w 1971 r.; związany z regionem au-tonomicznym Mongolii Wewnętrznej, prowincji Guangdong i Sichuan, gdzie prowadził reformy; pre-mier ChRL (1980−1987); sekretarz generalny (1987−1989); przeciwny użyciu siły wobec strajkującej młodzieży na Placu Tian’anmen; po wydarzeniach 4 czerwca 1989 r. usunięty ze wszystkich stano-wisk; do końca życia w areszcie domowym. Por. Zhongguo gongchandang liju zhongyang…, s. 1106.
Zhuhai, Shantou i Xiamen. Dyskusje wokół strefy w Shenzhen rozpoczęto na początku 1979 r., a ówczesny sekretarz prowincji Guangdong − Xi Zhongxun uzyskał zgodę na kształtowanie gospodarki prowincji według własnych planów, gdyż, jak zaznaczył Deng Xiaoping, władze centralne nie mają wystarczających