Wspominana wewnętrzna transformacja: ponowne otwarcie się Chin w 1992 r., zachodzące zmiany ideowe, unormowanie relacji państwo−armia oraz akcepta-cja przedstawicieli biznesu w strukturach partii tworzyły środowisko sprzyjające zmianie oficjalnych sloganów i argumentacji, które z czasem tworzyły ramy od-działywania, zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego.
Zmiana stanowiska i przejście do bardziej aktywnej polityki zostały zaanonso-wane w czasie XIV Zjazdu Komunistycznej Partii Chin. W referacie Jiang Zemina, przedstawionym w październiku 1992 r., sytuację międzynarodową określono jako skomplikowaną. Chiny w dalszym ciągu miały poszukiwać przyjaznych stosun-ków z sąsiadami oraz tworzyć sojusze z państwami rozwijającymi się. W ocenie chińskiego kierownictwa „pokój i rozwój” były hamowane przez hegemonizm świata zachodniego i politykę prowadzoną z pozycji siły. Należało się temu prze-ciwstawić w zdecydowany sposób, aby uniknąć kolejnej wojny światowej. Pod-kreślono jednak, iż dla dalszego wzrostu Chin kluczową kwestią była polityka otwarcia, reform i modernizacji, a to wymagało tworzenia pokojowej atmosfery w środowisku międzynarodowym. Stąd też, po raz kolejny adaptując koncepcje Zhou Enlaia, zaprzeczono, iż Chiny w jakikolwiek sposób będą próbowały dążyć do zdobycia pozycji hegemona, a także potwierdzono, iż nie przystąpią one do żadnego układu czy sojuszu wojskowego. W nowym porządku międzynarodowym świat miał opierać się na zasadach pokojowego współistnienia; państwom silnym, tak jak i słabym, bogatym, jak i biednym przyznawano prawo do samookreślenia i obrania własnej drogi rozwojowej. Stosunki międzynarodowe miały być oparte na zasadach Karty Narodów Zjednoczonych oraz prawie międzynarodowym. Jiang Zemin eksponował również „zasadę samookreślenia – nieingerencji” podkreślając, iż „prawa człowieka w Chinach osiągnęły już podstawowy poziom”,
gwarantowa-ny przez konstytucję i traktaty międzynarodowe, do których przystąpiono41.
Sytuacja z połowy lat 90. przyniosła istotne zmiany w podejściu elit chiń-skich do samookreślenia własnej pozycji w stosunkach międzynarodowych. Po pierwsze, kryzys tajwański z przełomu 1995 i 1996 roku, interpretowany jako nieudana wojskowa próba wywarcia presji na Tajwanie, wzbudził sporo kon-trowersji co do autentycznych intencji Chin, po drugie azjatycki kryzys eko-nomiczny 1997 r. przyniósł możliwość zmiany w wizerunku i zaangażowaniu Pekinu w relacjach międzynarodowych. W stosunkach międzynarodowych, według przewodniczącego Jiang Zemina, następowało „odprężenie”, a Chiny
41 Jiang Zemin, Jiakuai gaige kaifang he xiandaihua jianshe bufa, duoqu you Zhongguo tese shehuizhuyi shiye de genda shenli (Przyspieszając reformy, otwarcie i modernizację, tworzymy nowe kroki w osiąganiu większych zwycięstw socjalizmu z chińską specyfiką), strona internetowa http://news.xinhuanet.com/ziliao/2003-01/20/content_697148.htm (dostęp: 06.12.2010).
miały stać się jednym z elementów świata wielobiegunowego42. Stanowiło to odniesienie do zaistniałej sytuacji po upadku systemu dwubiegunowego, lecz przede wszystkim było projekcją nowego układu, który zaprzeczał unilatera-lizmowi, czyli amerykańskiej dominacji. Ponadto taki obraz rzeczywistości międzynarodowej stawiał Chiny, obok Stanów Zjednoczonych, Federacji Ro-syjskiej, Japonii i jednoczącej się wówczas Europy, na pozycji jednego z biegu-nów relacji wzajemnych, co w dalszym ciągu dawało możliwość prowadzenia
polityki niezależnej i nieangażowania się w jakiekolwiek bloki polityczne43.
W stosunkach między mocarstwami następowały istotne zmiany. W prze-ciwieństwie do poprzednich referatów politycznych uznano, iż istnieje możli-wość uniknięcia nowej wojny światowej. W dalszym ciągu jednak elity chińskie postrzegały tworzenie nowych bloków wojskowych, w tym próby rozszerze-nia NATO oraz promowanie Partnerstwa dla Pokoju jako inicjatywy utrwalają-ce nierówności w skali światowej. Całość polityki zagranicznej miała mieć na
względzie realizację podstawowych potrzeb „Chińczyków i narodów świata”44.
Polityka zagraniczna powinna być niezależna i przede wszystkim opierać się naci-skom zewnętrznym różnych mocarstw, organizacji międzynarodowych i sojuszy wojskowych. Należy przeciwstawić się hegemonizmowi, a wszystkie problemy i kontrowersje międzypaństwowe rozwiązywać na drodze pokojowych negocja-cji. Podstawą stosunków międzynarodowych miały stać się zasady pokojowego współistnienia, a każdy naród powinien mieć prawo do samookreślenia własnego systemu politycznego. Chiny deklarowały pomoc dla państw rozwijających się,
które niedawno odzyskały suwerenność45.
Z punktu widzenia zmian w podejściu do polityki zagranicznej nie bez znacze-nia była przedstawiona w lipcu 2001 r. koncepcja trzech reprezentacji – san ge da-ibiao. W wystąpieniu podczas obchodów 80. rocznicy powstania Komunistycznej Partii Chin, Jiang Zemin w ostatnim akapicie przemowy wspominał: „Od połowy XIX wieku do połowy XX wieku chiński naród walczył o niepodległość i naro-dowe wyzwolenie oraz zakończenie historii eksterminacji. To wielkie historyczne dążenie zostało osiągnięte. Od połowy XX wieku do połowy XXI wieku przez sto lat naród chiński będzie walczył w celu osiągnięcia przez ojczyznę ‹bogactwa
i siły›, przez lud ‹dobrobytu›, a przez naród ‹wielkiego odrodzenia›”46. Włączenie
42 Duojihua 多极化− wielobiegunowość. Zwraca uwagę fakt, iż Jiang Zemin nie użył zwrotu multilateralizm (duobian zhuyi多边主义), a tylko uznawał, iż Chiny będą jednym, obok Stanów Zjednoczonych, Rosji, Unii Europejskiej i Japonii, z pięciu biegunów w stosunkach międzynaro-dowych.
43 Yang Zhenglian, op. cit., s. 228−229.
44 Jiang Zemin, Gaoju Deng Xiaoping lilun weida qizhi, ba jianshe you Zhongguo tese shehui zhuyi shiye qian mian tuixiang ershiyi shiji (Wysoko niesiemy duży sztandar myśli Deng Xiaopinga, budując socjalizm z chińską specyfiką w XXI wieku), strona internetowa http://news.xinhuanet. com/ziliao/2003-01/20/content_697189.htm (dostęp: 07.12.2010).
45 Ibidem.
do partii struktur gospodarczych związanych z kapitałem prywatnym, chociaż było zaakceptowaniem istniejącego stanu, stanowiło nie lada wyzwanie dla przyszłej argumentacji Chin na arenie międzynarodowej. Zaakceptowanie grupy przedsię-biorców wymagało dostosowania i włączenia w oficjalny dyskurs nowych argu-mentów. Jak zaznaczono, włączenie nowej grupy wiązało się z poszerzeniem grona obywateli, których interesy chronione były przez rządzących. Dodatkowo
zaistnia-ła konieczność tworzenia nowego wymiaru dyplomacji – dyplomacji publicznej47.
W czasie XVI Zjazdu Komunistycznej Partii Chin w 2002 r. wyrazem bar-dziej aktywnej postawy Chin w relacjach międzynarodowych stały się słowa Jiang Zemina, który w swoim referacie używał sformułowania women zhuzhang (popieramy), czego w tak eksponowany sposób nie stosowano w poprzednich
wy-stąpieniach48. Ważnym czynnikiem, który oprócz sytuacji globalnej wpłynął na
zmianę postawy w polityce zagranicznej Chin, było powolne zrywanie z „kom-pleksem ofiary” i z „wiekiem upokorzeń” (bai nian guochi). W cytowanym re-feracie Jiang Zemin kilkukrotnie odniósł się do „wielkiego odrodzenia narodu
chińskiego”49. Praktycznym wyrazem chińskiego zaangażowania w stosunkach
międzynarodowych było przyjęcie polityki „wyjścia na zewnątrz”. Oficjalnie za-akceptowane na XVI Zjeździe inwestycje zagraniczne wynikały z pragmatycznego podejścia elit chińskich i dotyczyły zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego rozwijającej się gospodarce, utrzymywania przewagi na rynkach
międzynarodo-wych i umiędzynarodowienia chińskich przedsiębiorstw50. W stosunkach
między-narodowych w dalszym ciągu dominującym problemem w oczach Chińczyków było zagadnienie hegemonizmu jako głównego zagrożenia pokoju światowego. Niezmienna pozostawała też ocena własnej postawy, która miała prowadzić do stworzenia z Chin „niezależnego” bieguna w relacjach globalnych. Ważną zmianą było uznanie w 2002 r., iż głównym celem Chin jest stworzenie „państwa zamoż-nego” oraz promowanie „nowej koncepcji bezpieczeństwa” (por. tab. 5).
de jianghua (Przemówienia Jiang Zemina podczas obchodów 80. rocznicy powstania Komunistycz-nej Partii Chin), 01.07.2001, strona internetowa http://news.xinhuanet.com/ziliao/2001-12/03/con-tent_499021.htm (dostęp: 07.12.2010).
47 Istotnym tego wyrazem było otwarcie chińskiego MSZ dla obywateli 6 września 2003 r. Por. Su Hao, Yi „Sange daibiao” zhongyao sixiang zhidao kaichuang Zhongguo waijiao xin jimian (Ważna myśl teorii „trzech reprezentacji” jako istotny drogowskaz dla nowej sytuacji dyplomacji Chin), „Waijiao xueyuan xuebao” 2003, nr 4, s. 20; Xiao Gang, „Sange daibiao” zhongyao sixiang dui Zhongguo waijiao zhanlue de dingwei (Miejsce teorii „trzech reprezentacji” w strategii dyplo-matycznej Chin), „Guangdong waiyu waimao daxue xuebao” 2003, nr 1, s. 44−46.
48 Jiang Zemin, Quanmian jianshe shehuizhuyi, kaichuan Zhongguo tese shehui zhuyi shiye xin jumian (Całościowo budujemy społeczeństwo zamożne, rozpoczynając nowy etap w budowie socjalizmu z chińską specyfiką), strona internetowa http://news.xinhuanet.com/ziliao/2002-11/17/ content_693542.htm (dostęp: 07.12.2010).
49 Zhonghua minzu weida fuxing 中华民族伟大复兴. Zob.: ibidem.
50 „Zou chuqu” zhanlue yu anli yanjiu (Strategia wychodzenia na zewnątrz i studium przy-padku), red. Li Wang, Zhongguo duiwai jingji maoyi chubanshe, Beijing 2002, s. 3−7.
Tabela 5. Ocena sytuacji międzynarodowej w referatach partyjnych (1994−2002)
Zagadnienia Zjazd XIV Zjazd XV Zjazd XVI
Ocena sytuacji
międzynarodowej Wspólny cel każdego państwa: pokój, rozwój, postęp, dobrobyt, wzrost poziomu życia;wsparcie wielobiegunowości, po-koju i rozwoju
Pokój i rozwój, wielo-biegunowość relacji mię-dzynarodowych, hege-monizm jako zagrożenie dla światowego pokoju, stwierdzenie, że istnieje możliwość uniknięcia wojny światowej
Pokój i rozwój, wie-lobiegunowość relacji międzynarodowych, w perspektywie krótko-terminowej możliwość uniknięcia konfliktu światowego, wielobie-gunowość relacji mię-dzynarodowych i gospo-darcza globalizacja jako elementy stabilizujące relacje międzynarodowe Zagrożenie dla pokoju światowego Hegemonizm, polityka
siły, wyścig zbrojeń Hegemonizm, polityka siły, narodowe i religijne sprzeczności, podziały regionalne, ingerencja w wewnętrzne problemy, myślenie zimnowojenne
Tradycyjne i nietrady-cyjne zagrożenia dla bezpieczeństwa, terro-ryzm, nowe znaczenie hegemonizmu i polityki siły
Charakterystyka
postawy własnej Polityka niezależności, niewchodzenie w soju-sze, antyhegemonizm, nienazywanie się hege-monem
Polityka niezależności, niewchodzenie w soju-sze, antyhegemonizm, nienazywanie się hege-monem (dominującym mocarstwem)
Polityka niezależności, niewchodzenie w soju-sze, antyhegemonizm, nienazywanie się hege-monem (dominującym mocarstwem)
Podstawowy cel Rozwój gospodarczy, bu-dowa socjalizmu z chiń-ską specyfiką, reformy niezmienne przez 100 lat
Rozwój gospodarczy, budowa socjalizmu z chińską specyfiką Budowa społeczeństwa zamożnego, moderniza-cja somoderniza-cjalizmu Cele rozwoju
wewnętrznego Budowa socjalistycznej gospodarki rynkowej Budowa socjalistycznej gospodarki rynkowej Budowa socjalistycznej gospodarki rynkowej, budowa społeczeństwa zamożnego
Cele w polityce
międzynarodowej Niezależna, pokojowa polityka zagraniczna, niewchodzenie w soju-sze, nienazywanie się hegemonem Niezależna, pokojowa polityka zagraniczna, relacje z mocarstwami Niezależna, pokojowa polityka zagraniczna, nowa koncepcja bezpie-czeństwa
Strategiczne
podejście Podtrzymywanie relacji z państwami Trzeciego Świata, nawiązywanie pokojowych relacji, wspieranie Rady Bezpie-czeństwa ONZ Polityka dobrosąsiedz-ka, multilateralizm w organizacjach mię-dzynarodowych, relacje z państwami Trzeciego Świata i państwami roz-winiętymi Polityka dobrosąsiedz-ka, multilateralizm w organizacjach mię-dzynarodowych, relacje z państwami Trzeciego Świata i państwami rozwiniętymi
Źródło: Men Honghua, Zhongguo Guoji Zhanlue Daolun (Wprowadzenie do strategii między-narodowej Chin), Qinghua daxue chubanshe, Beijing 2009, s. 197−198, 205−206.
Podobnie w raportach rządowych zauważalna jest zmiana stanowiska wo-bec polityki zagranicznej, zarówno w wymiarze bilateralnym, jak i
wielostron-nym51. W roku 1989 Chiny uznawały, iż pokojowa polityka jest wkładem na
rzecz wsparcia „sprawiedliwych spraw” w relacjach między narodami. Wyraża-no również obawy przed ingerencją USA w wewnętrzne sprawy Chin, warun-kowano normalizację relacji z Rosją spełnieniem chińskich żądań dotyczących wycofania wojsk wietnamskich z Kambodży, stosunki z EWG określano mianem „opartych na współpracy handlowej”, z Afryką natomiast budowano „zjedno-czenie i współpracę”. Państwa rozwijające się, utożsamiane z ruchem państw niezaangażowanych, tak jak przedstawiano w raporcie z 1990 r., miały stanowić podstawę budowy nowego sprawiedliwego ładu gospodarczego świata. Istotnym sprawozdaniem z punktu widzenia dalszego angażowania się w sprawy
między-narodowe był raport przedstawiony przez premiera Li Penga52 w 1992 r. Po
okre-sie izolacji i sławnej podróży Deng Xiaopinga władze chińskie podjęły działania na rzecz ponownego otwarcia się Chin. Wymagało to narzucenia odmiennego stylu w podejściu do takich spraw, jak na przykład zjednoczenie z Tajwanem. W wyniku konfliktu politycznego z końca lat 80. XX wieku zaostrzono retory-kę wobec Republiki Chińskiej. Podobnie jak w 1990 r., w kwestii tajwańskiej rząd w Pekinie ostro zaatakował „zbuntowaną prowincję”, podczas gdy do-tychczas dominował pokojowy ton chęci nawiązania współpracy. Tajwan został oskarżony o „pociskową dyplomację”, wykorzystywanie relacji gospodarczych, kulturalnych i społecznych między społeczeństwami do utrwalania „kursu an-tyzjednoczeniowego”. Taka zapowiedź świadczyła o rosnącej roli wojskowych w procesie decyzyjnym oraz zapowiadała przyszły kryzys w Cieśninie Tajwań-skiej. W 1992 r. po raz pierwszy władze odniosły się do międzynarodowej kwe-stii praw człowieka, uznając ją za ważną w międzynarodowym dyskursie, acz
niezwiązaną li tylko z kwestiami ekonomicznymi i społecznymi53. Co ważne,
we wspominanym sprawozdaniu Li Penga po raz pierwszy w oficjalnej deklaracji
51 Wyjątkiem był raport rządowy z 1991 r., który nie był przedstawiony przez premiera, lecz przez Zou Jiahua (członka rządu i dyrektora Centralnej Komisji Planowania ChRL), w którym z racji na izolację Chin na arenie międzynarodowej sprawy zagraniczne nie zostały omówione. Por. Zou Jiahua, 1991 nian zhengfu gongzuo baogao (Sprawozdanie z pracy rządu 1991), strona interne-towa http://www.gov.cn/test/2006-02/16/content_200903.htm (dostęp: 12.09.2012).
52 Li Peng (1928−) − przybrany syn Zhou Enlaia i Deng Yingchao; od 1941 r. w Yan’anie; zastępca dyrektora i sekretarz KPCh w Zjednoczeniu Energetycznym w Harbinie (1947−1948); ab-solwent Moskiewskiego Instytutu Energetycznego i przewodniczący Zrzeszenia Studentów Chiń-skich w ZSRR (1948−1955); główny inżynier w hydroelektrowni Fengman; dyrektor elektrocie-płowni Fuxin w Jilinie; wiceminister, a następnie minister energetyki (1979−1983); wicepremier (1983−1987); p.o. premiera (1987−1988); premier (1989−1998); przewodniczący Państwowej Komi-sji Oświaty (1985−1988); przewodniczący Stałego Komitetu OZPL (1998−2003); członek KC KPCh (1982−2002), Sekretariatu KC (1985−1987), Biura Politycznego (1985−2002) oraz Stałego Komite-tu BP (1987−2002). Por.: Zhongguo gongchandang liju zhongyang da ci dian (1921−2003), s. 248.
53 Li Peng, 1992 nian zhengfu gongzuo baogao (Sprawozdanie z pracy rządu 1992), strona internetowa http://www.gov.cn/test/2006-02/16/content_200922.htm (dostęp: 12.09.2012).
aktywność chińską na arenie międzynarodowej określono słowami „Wspieramy równy, sprawiedliwy, całościowy i racjonalny” proces rozbrojenia międzynaro-dowego, a także współpracę międzynarodową o zasięgu regionalnym. W nowej sytuacji geopolitycznej po zakończeniu zimnej wojny Chiny stawały się częścią
nowego ładu, już nie tylko gospodarczego, ale również politycznego54. Kolejne
stwierdzenia przedstawiały wzrost świadomości roli i miejsca Chin w stosunkach międzynarodowych, a Chiny posiadały przyjaciół na całym świecie. W polityce zagranicznej Chiny gwarantowały niezmienność zasad nieingerencji, uznając jed-nocześnie, iż „nikt i pod żadnym pozorem nie będzie ingerował w wewnętrzne sprawy Chin”. Po raz pierwszy w raporcie rządowym oficjalnie użyto sformuło-wania dotyczącego współpracy państw Południa oraz konieczności dialogu
mię-dzy bogatą Północą a biednym Południem55. W połowie lat 90. Chiny oficjalnie
zadeklarowały, iż nie miały zamiaru narzucać własnego modelu rozwoju żadne-mu z państw, w tym własnej koncepcji praw człowieka, a w drodze wzajemności
wymagały tego samego od innych państw56. Takie podejście stanowiło podstawę
budowy odrębnej tożsamości Chin, a przez kontrast wobec amerykańskiej polity-ki, miało stanowić o nowej jakości w polityce międzynarodowej.
Problemem pierwszorzędnej wagi była konieczność adaptacji Chin w śro-dowisku międzynarodowym i dostosowania się do reguł ustalonych wcześniej przez państwa zachodnie. W naturalny sposób kłóciło się to z percepcją państwa skierowanego do wewnątrz. Ponadto rodziło to określone problemy w akceptacji międzynarodowych norm i internacjonalizacji zachowań Chin na arenie
między-narodowej57. W wydanym w 1995 r. dokumencie oficjalnie uznawano, iż sytuacja
po zimnej wojnie była dla Chin korzystna, gdyż zmniejszyła się zasadniczo licz-ba konfliktów lokalnych, a postępująca współzależność glolicz-balna jest korzystna
z punktu widzenia rozwoju gospodarczego58. W tym kontekście Chiny wyrażały
nadzieję na prowadzenie polityki opartej na zasadach wzajemności i każde odej-ście od m.in. zasady nieingerencji mogło powodować, iż cała polityka obróci się przeciwko Chinom. Chiny, w świetle przedkładanych argumentów, stawały się ważnym podmiotem stabilizującym i budującym pokój na świecie, a
hegemo-54 Zhuzhang 主张. Co istotne „wspieramy” w odniesieniu do roli Chin na arenie międzynaro-dowej pojawiło się dopiero w raporcie partyjnym w 2002 r. Zob.: Li Peng, 1993 nian zhengfu gong-zuo baogao (Sprawozdanie z pracy rządu 1993), strona internetowa http://www.gov.cn/test/2006-02/16/content_200926.htm (dostęp: 12.09.2012).
55 Idem, 1994 nian zhengfu gongzuo baogao (Sprawozdanie z pracy rządu 1994), strona inter-netowa http://www.gov.cn/test/2006-02/16/content_201101.htm (dostęp: 12.09.2012).
56 Idem, 1995 nian zhengfu gongzuo baogao (Sprawozdanie z pracy rządu 1995), strona inter-netowa http://www.gov.cn/test/2006-02/16/content_201109.htm (dostęp: 12.09.2012).
57 E. Haliżak, Polityka i strategia Chin w kształtowaniu międzynarodowego bezpieczeństwa, Żurawia Papers, z. 10, Instytut Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Funda-cja Stosunków Międzynarodowych, Warszawa 2007, s. 64−65.
nizm i polityka siły uznane zostały za źródło światowych konfliktów. W raporcie z 1997 r. Li Peng określał hegemonizm i politykę siły jako „istotne zagrożenia” dla światowego pokoju, a „strategiczne partnerstwo” z Rosją w XXI w. oraz po-rozumienie w ramach „Szanghajskiej Piątki”, czyli państw Azji Środkowej, Chin i Rosji − jako symbol i krok w kierunku rozwoju i stabilizacji relacji globalnych. Istotna z punktu widzenia nakreślania celów polityki zewnętrznej była, oprócz wymienianej wcześniej obrony suwerenności, ochrona „dumy narodu chińskiego” (minzu zunyan)59. Powodem do dumy oraz podkreślania wielkości pragmatyzmu chińskiego, jako kontynuacji marksizmu i myśli Deng Xiaopinga − poszukiwania prawdy w faktach, był, jak uznawał Liu Haipan, wicedyrektor Centralnej Szkoły
Partyjnej − „powrót Hongkongu do macierzy”60.
W 2000 roku, podobnie jak w 1997 r., w raporcie Zhu Rongji wspominano o obronie sprawiedliwych interesów państw rozwijających się, a także wskazy-wano na szanse i wyzwania polityki zagranicznej w nadchodzącym roku. Chiny jednoznacznie sprzeciwiały się instrumentalnemu wykorzystaniu praw człowieka
do promowania „nowego interwencjonizmu”61.
W przedstawianej analizie sprawozdań rządowych na szczególną uwagę za-sługują dwa, z 1991 r. i 2001 r., w których nie odwoływano się do spraw zagra-nicznych. W pierwszym nie wspominano o kwestiach polityki zagranicznej z racji na nieustaloną linię w polityce zewnętrznej i częściową izolację Chin. W prezen-towanym sprawozdaniu rządowym z 2001 r. miejsce spraw zagranicznych zajęło omówienie spraw związanych z obroną narodową i modernizacją Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej oraz podstawowym wyzwaniem, za jakie uznano
zjedno-czenie z Tajwanem62. Należy również odnotować, iż sprawy zagraniczne, mimo
iż nie były nadmiernie eksponowane, to jednak począwszy od 1993 r. stanowiły
temat rozważań 11%, do 4,27% w 2002 r. sprawozdań z pracy rządu63.
Interesu-jąca jest tu tendencja spadkowa, która może być interpretowana wielorako. Po pierwsze Chiny w coraz większym stopniu integrowały się z gospodarką global-ną, co determinowało ich percepcję siebie jako ważnego podmiotu światowego.
59 Li Peng, 1996 nian zhengfu gongzuo baogao (Sprawozdanie z pracy rządu 1996), strona internetowa http://www.gov.cn/test/2006-02/16/content_201115.htm (dostęp: 12.09.2012); Li Peng, 1997 nian zhengfu gongzuo baogao (Sprawozdanie z pracy rządu 1997), strona internetowa http:// www.gov.cn/test/2006-02/16/content_201124.htm (dostęp: 12.09.2012).
60 Zhonggong Zhongyang dangxiao fuyuanzhang Liu Haipan zai yantaohui shang de jiang-hua (Wystąpienie konferencyjne wicedyrektora Centralnej Szkoły Partyjnej Liu Haipana), „Waijiao Xueyuan Xuebao” 1997, nr 3, s. 4−6.
61 Zhu Rongji, 2000 nian zhengfu gongzuo baogao (Sprawozdanie z pracy rządu 2000), strona internetowa http://www.gov.cn/test/2006-02/16/content_201153.htm (dostęp: 12.09.2012).
62 Idem, 2001 nian zhengfu gongzuo baogao (Sprawozdanie z pracy rządu 2001), strona inter-netowa http://www.gov.cn/test/2006-02/16/content_201157.htm (dostęp: 12.09.2012).
63 You Zeshen, Zhongguo dang dai dui wai zheng zhi hua yu: jian gou mo shi yu she hui bian qian (Foreign-oriented political discourse in contemporary China: construction model and social change), Kexue chubanshe, Beijing 2010, s. 52.
Z drugiej strony, przedstawianie zagranicy jako koniecznego elementu dyskursu wewnętrznego w odniesieniu do tworzenia z Chin oblężonej twierdzy zdecydo-wanie malało, gdyż nie było konieczności wykorzystywania retorycznej gry słow-nej do wewnętrznych rozgrywek w walce o władzę.
Co istotne, omawiając własną percepcję omawianych zagadnień, nie wspomi-nano o multilateralizmie, a tylko o świecie wielobiegunowym. W sprawozdaniach w kolejnych trzech latach po 1992 r. intensywnie odwoływano się do koncepcji praw człowieka, krytykując zasady interwencji i pogwałcania suwerennych praw narodów do samostanowienia. Warto zaznaczyć, iż w sprawozdaniach premierów nie odwoływano się ani do haseł „wielkiego odrodzenia narodu chińskiego”, ani do określeń używanych przez Jiang Zemina „strategicznej szansy Chin” (por. tab. 6).
Tabela 6. Slogany związane z polityką zagraniczną Chin w sprawozdaniach z pracy rządu (1989−2002) Zagadnienia 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Imperializm − 2 − − − − − − − − − − − − Hegemonizm 1 3 − 2 2 2 2 1 1 2 2 1 − 1 Kapitalizm − 5a − 2b − − − 1c − − − − − − Pokój światowy 2 5 − 2 3 4 3 3 3 2 2 1 1 1 Państwa rozwinięte 3 4 − 1 1 − − 2 − 3 2 1 − 1 Państwa rozwijające się/ zjednoczenie i współpraca 4/1 4/− −/− 4/− 4/− 3/1 5/1 5/1 6/1 4/1 2/− 3/− −/− 2/− Pięć zasad pokojowego współistnienia 4 3 − 1 1 1 1 − 1 1 1 1 1 1 Wielkie odrodzenie narodu chińskiego − − − − − − − − − − − − − −
Chiński interes
na-rodowy − − − − − − − − − − − − − − Wielobiegunowość/ multilateralizm −/− 1/− −/− 1/− 1/− 1/− 1/− 1/− 1/− 2/− 1/0 −/− 1/− 1/− Prawa człowieka − 1d − 6 6 5 − 1 − 3 2 2 14 − Okres strategicznej szansy − − − − − − − − − − − − − −
a Siły wrogie partii, które próbowały sprowadzić Chiny do roli wasala.
b W odniesieniu do relacji między kapitalizmem a socjalizmem uznanie, że obie formy mogą funkcjonować razem.
c W odniesieniu do korupcji.
d W odniesieniu do kontekstu wewnętrznego.
Dla chińskiej polityki zagranicznej niewątpliwie najistotniejsze były relacje z mocarstwami − Związkiem Radzieckim, a następnie Rosją, Stanami Zjednoczo-nymi oraz Japonią. W przypadku dwóch pierwszych głównym celem było odno-wienie relacji po okresie załamania. W przypadku rosyjskim zadanie było o tyle