Przejmowanie władzy przez Deng Xiaopinga w istotny sposób wpływało na zmiany w argumentacji i formie komunikatów dyplomatycznych Chin. W sferze deklaratywnej polityka chińska nawiązywała do myśli premiera Zhou Enlaia. Początkowo zasady te przyjęte były w dokumencie opublikowanym 29 wrze-śnia 1949 r. przez Ludową Radę Polityczno-Konsultatywną. Z uwagi na kon-tekst międzynarodowy Chiny stawiały się w obozie państw socjalistycznych, prowadząc politykę sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Interesujące było jed-nak, co zaznaczał Zhou Enlai, że nie zamykało to możliwości współpracy
gospo-darczej z państwami kapitalistycznym, a jedynie utrudniało relacje politycze56.
Takie podejście było głęboko zakorzenione w doświadczeniach wojny domo-wej i prób pozyskania pomocy Związku Radzieckiego lub Stanów
Zjednoczo-nych oraz rozmów i negocjacji na zasadach uznawaZjednoczo-nych przez stronę chińską57.
Podstawowe zasady chińskiej polityki zostały przedstawione w noworocznym artykule z 1950 r., opublikowanym na łamach „Dziennika Ludowego”. Zakła-dano, iż polityka zagraniczna Chin będzie opierała się na unikaniu kontrowersji, równym traktowaniu wszystkich partnerów, budowaniu przyjaźni oraz
dotrzymy-waniu słowa i poszukidotrzymy-waniu prawdy w faktach58. Także w późniejszej
koncep-55 Ibidem, s. 859.
56 Zhou Enlai, Zhonghua Renmin Gong he Guo de wiajao zhengce (Polityka zagraniczna Chińskiej Republiki Ludowej) (03.09.1950), [w:] Zhou Enlai wajiao wenxuan (Wybór pism Zhou Enlaia o dyplomacji), Zhongyang wenxuan chubanshe, Beijing 2000, s. 22.
57 M. H. Hunt, The Genesis of Chinese Communist Foreign Policy, Columbia University Press, New York 1996, s. 174−175.
58 Aizeng fenming 爱憎分明 – oznacza klarowne i czytelne rozróżnienie tego, kto jest przy-jacielem, a kto wrogiem; guangjiao pengyou 广交朋友 – powiększanie grona przyjaciół; qiutong cunyi 求同存异 – poszukiwanie porozumienia przy unikaniu kontrowersji, również jako qiudatong
cji, przedstawionej 27 lutego 1963 r. przez Wang Jiaxianga59, główne postulaty koncentrowały się wokół pokojowej polityki wobec Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych, nieuwzględniającej różnic w systemach politycznych tych państw, a także wokół stopniowego ograniczania zagrożenia wybuchu kon-fliktu zbrojnego. Ta linia została określona mianem „trzech pokojów i jednego zmniejszania”, czyli pokojowych rozmów z imperializmem, współczesnym re-wizjonizmem i frakcjonizmem, a także zmniejszania pomocy dla walczących
w wojnach narodowowyzwoleńczych60. W podobnych słowach określano relacje
z Indiami, które, jak 31 grudnia 1963 r. zaznaczał Zhou Enlai, miały być oparte na zasadach poszanowania integralności terytorialnej i suwerenności, wzajemnej nieagresji, nieingerencji w wewnętrzne sprawy dotyczące systemu politycznego,
równych korzyści oraz pokojowego współistnienia61. Tak sformułowane zasady,
określane mianem pięciu zasad pokojowego współistnienia, miały stać się podsta-wowymi w chińskiej polityce zagranicznej, a także – co ważne – przyjęte zostały jako zasady współpracy między państwami Azji i Afryki na konferencji w Ban-dungu w kwietniu 1955 r. i stanowiły podstawy relacji między państwami Trzecie-go Świata. Niewątpliwie tuż po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej zasady te cunxiaoyi求大同, 存小异− rozumiane jako tworzenie ogólnej, całościowej jedności przy zach-owaniu niewielkich różnic; ping deng dairen平等待人 – traktowanie wszystkich w sposób równy; shuohua suanshu 说话算数– dotrzymywanie danego słowa; shishi qiushi 实事求是 – poszukiwanie prawdy w faktach. Por. „Renmin ribao”, 01.01.1950, s. 1. Ma Lie, Wang Ning, Zhou Enlai tongzhi suo changdao he tixian de xin Zhongguo waijiao fengge (Styl dyplomacji ChRL, który postulował i wprowadzał w życie Zhou Enlai), „Guoji wenti yanjiu” 1981, nr 1, s. 1−10; Zhongguo chengyu da ci dian…, s. 5993; rozmowa z emerytowanym profesorem Instytutu Dyplomatycznego w Pekinie Zhou Zounanem (kwiecień 2012).
59 Wang Jiaxiang (1906−1974) – od 1928 r. członek KPCh; studia na Uniwersytecie Sun Yat-sena w Moskiwe; od 1930 r. w kierownictwie Wydziału Propagandy; sekretarz Komisji KC ds. Prasy i Publikacji; członek kierownictwa partyjnego w Centralnym Regionie Radzieckim i Komitetu Wy-konawczego Chińskiej Republiki Radzieckiej; szef Głównego Zarządu Politycznego; członek KC (1934−1966, 1973−1974); członek Biura Politycznego (1934−1943); od 1935 r. członek trzyosobo-wej Grupy Kierowniczej KPCh; jeden z przywódców Długiego Marszu; przedstawiciel KPCh przy Kominternie (1937−1938); od 1938 r. wiceprzewodniczący Komisji Wojskowej KC i szef Głów-nego Zarządu PolityczGłów-nego Armii Czerwonej oraz Komendant Szkoły Polityczno-Wojskowej VIII Armii; pierwszy ambasador ChRL w Związku Radzieckim; kierownik Wydziału Łączności Między-narodowej KC (1951−1966); wiceminister spraw zagranicznych (1949−1959); autor 4-punktowych założeń chińskiej polityki zagranicznej. Por. Zhongguo gongchandang liju zhongyang…, s. 742.
60 San he yi shao 三和一少. Zob.: Li Jie, Mao Zedong yu xin Zhongguo de neizheng waijiao (Mao Zedong i wewnętrzne uwarunkowania dyplomacji ChRL), Zhongguo qingnian chubanshe, Beijing 2003, s. 206–207.
61 Kolejno: huxiang zunchong zhuquan he lingtu wangzheng互相尊重主权和领土完整; hubu qinfan互不侵犯; hu bu ganshe neizheng 互不干涉内政; pingdeng huli平等互利 oraz heping gongchu和平共处. Szeczególną uwagę należy zwrócić, podobnie jak w poprzednich wystąpie-niach chińskiego premiera, na rozdzielenie kwestii politycznych i gospodarczych, co wpisywało się w treść zasady hu bu ganshe neizheng 互不干涉内政, o wzajemnej nieingerencji w sprawy polity-czne. Zob.: Zhou Enlai, Heping gongchu wu xiang yuanze (Pięć zasad pokojowego współistnienia), [w:] Zhou Enlai waijiao…, s. 63.
odpowiadały zastanej sytuacji, gdyż chroniły interes Chin, jakim było przetrwanie nowo utworzonego państwa, przy zachowaniu możliwości utrzymywania relacji gospodarczych z państwami, niezależnie od ich opcji ideologicznej. Jednak z cza-sem powstała potrzeba nowej argumentacji, a dyplomacja chińska w następnych dekadach stawała przed dylematami dopasowania języka komunikatu i retoryki, tak by był on czytelny dla adresatów.
W założeniach teoretyków „rewolucji kulturalnej” przemiany zachodzące w Chinach miały być przykładem dla państw trzecich. Wyrazem owego założenia
był komunikat po XI Plenum VIII Zjazdu, który głosił: „Obecna sytuacja walki
marksizmu–leninizmu i walczących rewolucyjnych ludów świata przeciw impe-rializmowi, reakcjonizmowi oraz współczesnemu rewizjonizmowi jest
doskona-ła”62. Podstawą chińskiej polityki zagranicznej miał stać się „międzynarodowy
ruch proletariacki”. W rzeczywistości przyczyną stworzenia centrum rewolucji
światowej w Chinach był konflikt ideologiczny ze Związkiem Radzieckim63.
W procesie dziejowym rewolucji światowej, w drugiej połowie lat 60. XX wieku,
to Chiny miały odegrać rolę centrum64. Powszechnie adaptowano hasła wiążące
się bezpośrednio z ideami Mao Zedonga, takie jak: „transplantowanie z centrum rewolucji światowej”, „eksport rewolucji” czy „wielki chaos pod kopułą
niebio-s”65. Takie działania miały na celu stworzenie z Państwa Środka lidera gotowego
do walki i udzielenia poparcia ruchom narodowowyzwoleńczym. W stosunkach z innymi państwami taktyka władz w Pekinie była nakierowana w pierwszym eta-pie na: prowadzenie kampanii propagandowych w państwach Trzeciego Świata podkreślających doniosłość zmian w Chinach oraz wspieranie komunistycznych partii prowadzących wojnę ludową, takich jak birmańska, malajska, syjamska, in-donezyjska oraz Komunistyczna Partia Indii (Marksistów–Leninistów). W dalszej perspektywie polityka taka miała być implementowana na stosunki z państwami afrykańskimi. Głównie opierała się na szerzeniu maoistowskiej koncepcji
ustro-jowej i uznania Mao Zedonga za „geniusza rewolucji światowej”66. Taka polityka
spowodowała izolację Chin, a także przyniosła gospodarczy upadek państwa. Po śmierci Mao Zedonga, preferowana w poprzedniej dekadzie polityka
mu-siała ulec zmianie. U progu reform, pod koniec lat 70. XX wieku, przejmowanie
62 „Renmin ribao”, 14.08.1966, s. 1–2; Communiqué of the Eleventh Plenary Session of the Eight Central Committee of the Communist Party of China (Adopted on August 12, 1966), „Peking Review” 1966, no. 34, s. 6.
63 Xie Yixian, Dangdai Zhongguo wajiao sixiang shi (Historia myśli dyplomatycznej Chin współczesnych), Henan daxue chubanshe, Kaifeng 1999, s. 251.
64 „Renmin ribao”, 01.10.1968, s. 2.
65 Li Jie, op. cit., s. 212–213.
66 Szerzej zob.: B. Barnouin, Yu Changgen, Chinese Foreign Policy during Cultural Revolu-tion, Kegan Paul International, London, New York 1998, s. 54–55; A. Halimarski, Niektóre proble-my polityki wewnętrznej i zagranicznej Komunistycznej Partii Chin. Pytania i odpowiedzi, Warsza-wa 1970, s. 16–18; Archiwum MSZRP, Notatka nt. partii i ugrupowań prochińskich, Pekin, 30 IX 1969, egz. nr 1, Tajne, Zespół Akt D II 0–241–62–68.
władzy przez reformatorów związanych z Deng Xiaopingiem w istotny sposób formowało chińską argumentację. Wiązało się to z koniecznością skoncentrowania wszystkich sił na rozwoju gospodarczym kraju, a nie na propagowaniu idei Chin jako centrum rewolucji światowej. Komunikaty chińskiej dyplomacji miały być proste, czytelne i rzeczowe: „Strona chińska w swych poglądach i koncepcjach mówi prosto i szczerze. Przewodniczący Mao był żołnierzem, Zhou Enlai był
żoł-nierzem, żołnierzem byłem i ja” – stwierdzał Deng Xiaoping67. W konsekwencji
tworzyło to sytuację, w której zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej słowo miało być wyważone i wypowiadane z rzadka, zgodnie z zasadą „mało pu-stych słów, dużo realnych spraw”. Dyplomaci chińscy natomiast, jak podkreślał Hu Yaobang, mieli być przede wszystkim „niezłomni w swojej postawie”, „po-siadać daleką wizję dyplomacji”, „po„po-siadać błyskotliwe umysły”, „wykonywać swoje obowiązki profesjonalnie”, „być utalentowani” oraz „być nobliwie
usposo-bieni”68. Z takim podejściem rozpoczęto stopniowe reformy w chińskim
Minister-stwie Spraw Zagranicznych. Przede wszystkim postanowiono odmłodzić kadrę, czego dobitnym wyrazem było mianowanie w 1982 roku Wu Xueqiana, młodsze-go od Huang Hua o osiem lat, na szefa ministerstwa. Przeciętny wiek urzędują-cych na szczeblu wiceministrów obniżył się z 65 do 58 lat. Ponadto podjęto szereg prac na rzecz usystematyzowania struktur i systemu płac, co miało zaowocować
sprawnym i bardziej przemyślanym zarządzaniem sprawami zagranicznymi69.
Pierwsze deklaracje w polityce zagranicznej jasno nawiązywały do idei premiera Zhou Enlaia. Redefinicja politycznej retoryki była związana z wybo-rem ścieżki modernizacji i koniecznością budowania społeczeństwa dobrobytu, co zostało podkreślone przez Deng Xiaopinga 6 grudnia 1978 r. w czasie
roz-mowy z premierem japońskim Masayoshi Ohirą70. Przyjęte założenia wymagały
67 Z. Brzeziński, Cztery lata w Białym Domu. Wspomnienia, Omnipress i Wydawnictwo Spół-dzielcze, Warszawa 1990, s. 204.
68 Shao jiang konghua, duo gan shishi 少讲空话， 多干实事. Odnośnie kwalifikacji dyplo-matów kolejno: licheng jianding 立场坚定, muguang yuanda目光远大, tounao mijie 头脑敏捷, yewu shulian 业务熟练, caihua chuzhong 才华出众, fengge gao shang 风格高尚. Por. Wu Xueqian buzhang 1985 nian 5 yue 26 hao zai Waijiao xueyuan dangyuan dahui shang de jianghua zhailu (Wybór z przemówienia ministra spraw zagranicznych Wu Xueqiana w Chińskim Uniwersytecie Polityki Zagranicznej, 26.05.1985 r.), „Waijiao xueyuan xuebao” 1985, nr 1, s. 3.
69 Liu Xiaohong, Chińscy ambasadorzy. Wzrost profesjonalizmu w dyplomacji od 1949 r., przeł. T. Białogórska, PISM, Warszawa 2005, s. 176−183.
70 Xiaokang shehui 小康社会. Samo pojęcie xiaokang – dobrobyt, rozumiany również jako „mały/umiarkowany dobrobyt”, przedstawione zostało w Księdze pieśni i Księdze rytuałów, a ozna-cza okres pomyślności, rozwoju i pokoju, odznaozna-czający się sprawiedliwym podziałem dóbr oraz zachowaniem społecznego ładu opartego na etykiecie. Miał być początkiem „wielkiej jedni” – da-tong 大同, stanowiło wizję idealnego państwa, w którym panowałyby harmonia, ład i dobrobyt. Taka wizja wiązała się z przejętą później przez Sun Yat-sena konfucjańską ideą „Wszystko, co jest pod niebem, należy do wszystkich” (tianxia wei gong 天下为公). Rozważania pochodzą z Księgi rytuału z rozdziału Li yun. Por. w tłumaczeniu Jamesa Legge’a, strona internetowa http://ctext.org/ liji/li-yun/ens (dostęp: 12.02.2013).
stworzenia pokojowego otoczenia państwa i aktywnej interakcji w relacjach
go-spodarczych i politycznych71. Deng Xiaoping w klarowny sposób dawał do
zro-zumienia, iż pozycja Chin w systemie stosunków międzynarodowych będzie wynikała z ekonomicznego sukcesu państwa: „[…] jeśli nasz kraj rozwinie się i będzie prosperującym, wówczas nasza rola na arenie międzynarodowej wzro-śnie. Potrzebujemy jedynie bazy materialnej, gdyż i tak nasza pozycja jest
istot-na”72. W warunkach istniejących na początku lat 80. Chiny stawiały na politykę
niezależności, chcąc uniknąć dostania się w rozgrywki między Waszyngtonem a Moskwą. Istniała wówczas obawa o „bycie rozegranym”, a Chiny miały ambi-cje odgrywania roli „bieguna” w stosunkach międzynarodowych. Deng Xiaoping
uznawał, iż: „Nie chcemy, by Amerykanie użyli Chin w konflikcie z Rosjanami”73.
W odniesieniu do przyjmowanej argumentacji w latach 80. problemy mię-dzynarodowe opisywane były w czytelny sposób, choć w raportach partyjnych
na kolejnych, XII i XIII Zjeździe KPCh nie wyróżniano oddzielnych paragrafów
poświęconych temu zagadnieniu. Przede wszystkim w ocenie sytuacji między-narodowej nastąpiło odcięcie od poprzednich rewolucyjnych wizji. W przeciągu 10 lat oceny sytuacji globalnej zmieniły się zasadniczo. O ile w 1977 r. świat
przygotowywał się do globalnego konfliktu, o tyle w czasie XIII Zjazdu
mówio-no o świecie otwartym, którego częścią były Chiny (por. tab. 1). W 1982 r. Hu Yaobang powrócił do pięciu zasad pokojowego współistnienia, uznając jedno-cześnie, że międzynarodowy ruch komunistyczny nie powinien mieć „centrum”, a partie komunistyczne powinny budować socjalizm w oparciu o własne doświad-czenia. W aspekcie sytuacji globalnej odniósł się jedynie do handlu międzyna-rodowego i konieczności stworzenia należytych warunków do wykorzystania napływającego do Chin kapitału zagranicznego. Ponadto podkreślono historyczne znaczenie zmian zachodzących po „rewolucji kulturalnej” i przestrzegano przed popełnianiem „lewackich błędów”. Odnosząc się do sytuacji międzynarodowej, Hu Yaobang uznawał: „Wprowadzając w życie otwarcie państwa, musimy opierać się na zasadzie równych korzyści przy wymianie gospodarczej i technologicznej. Chcemy, by chińskie produkty były obecne na rynkach międzynarodowych, dla-tego rozwijamy współpracę w handlu zagranicznym. W celu wykorzystania na-pływającego kapitału zagranicznego należy, w jak najkrótszym czasie, poczynić stosowne przygotowania, stworzyć fundusze krajowe i przedsięwziąć
odpowied-71 Deng Xiaoping, Zhongguo ben shiji de mubaio shi shixian xiaokang (Celem Chin w tym wieku jest stworzenie społeczeństwa dobrobytu), 06.12.1979, strona internetowa http://cpc.people. com.cn/GB/69112/69113/69684/69695/4949701.html (dostęp: 12.11.2012).
72 Fei-Ling Wang, Self-Image and Strategic Intentions: National Confidence and Political Insecurity, [w:] In the Eyes of the Dragon, China Views the World, eds. Yong Deng, Fei-Ling Wang, Rowman and Littlefield, Lanham, Boulder, New York 1999, s. 35.
73 J. C. Hsiung, Challenge of China’s Independent Foreign Policy, [w:] Beyond China’s Inde-pendent Foreign Policy, Challenges for the US and Its Asian Allies, ed. J. C. Hsiung, Praeger Special Studies, New York 1985, s. 166.
nie środki”74. Co istotne, po raz pierwszy przedstawił on, choć opisowo, pojęcie interesu narodowego Chin. Miało ono oznaczać skoncentrowanie się na własnym rozwoju i odejście od „romantycznych wizji internacjonalistycznych”. Z referatu partyjnego z 1982 r. wyłaniał się obraz Chin obawiających się konfrontacji z mo-carstwami, a jednocześnie dążących do ścisłej współpracy z państwami Trzeciego Świata, która określana była mianem podstawowego elementu w chińskiej polity-ce zagranicznej. Polityka chińska nie prowadziła do „określania się hegemonem”, gdyż uderzałoby to w interesy innych państw, a polityka nie mogła odbywać się kosztem innych uczestników stosunków międzynarodowych. Z drugiej zaś strony „określanie się hegemonem” wiązało się z koniecznością określenia i promowania
zasad moralnych, co przypisywano toczącym spór supermocarstwom75. Z kolei
Zhao Ziyang, w referacie z 1987 r., określał sytuację międzynarodową jako sprzy-jającą rozwojowi Chińskiej Republiki Ludowej. Chiny miały nawiązywać relacje z państwami i partiami, prowadzić politykę samodzielną, antyhegemonistyczną oraz dążyć do utrzymania pokoju. Chiny przedstawiały swoją politykę pokojo-wą jako opartą na zasadach „jedno państwo, dwa systemy”; polityka ta oprócz regulacji relacji z Hongkongiem i Macau, miała obowiązywać w zjednoczeniu
z Tajwanem76. Rywalizacja o nowe technologie na rynkach międzynarodowych,
niestabilna sytuacja międzynarodowa sprawiały, iż konieczna była konsolidacja wewnętrzna. Aby nadrobić straty, Chiny miały w dalszym ciągu podtrzymywać i propagować politykę otwarcia, gdyż tylko przez otwarcie i reformy mogły bu-dować coraz silniejszą pozycję w stosunkach międzynarodowych. Odbudowa Chin wymagała zatem ideologicznego kompromisu. Redefinicja optyki sytuacji międzynarodowej była ważnym elementem w kreowaniu nowej polityki. Argu-mentacja w referatach z lat 80. w zasadniczy sposób odbiegała od referatu Hua Guofenga, w którym podkreślał istotne znaczenie idei Mao Zedonga,jako wielkie-go bogactwa międzynarodowewielkie-go ruchu proletariackiewielkie-go. Hua Guofeng, powołu-jąc się na myśli Mao Zedonga, uznawał, iż przyczyną konfliktów była rywalizacja mocarstw i dlatego Chiny nie stanowią zagrożenia dla pokoju globalnego. Wojna
74 Hu Yaobang, Quanmian kaichuang shehuizhuyi xiandaihua jianshe de xi jiumian (Nowy rozdział w kompleksowym budowaniu socjalistycznej modernizacji), Xinhua News Agency, 1 Sep-tember 1982, http://news.xinhuanet.com/ziliao/2003−01/20/ (dostęp: 12.10.2012).
75 Yang Zhenglian, Huayu yu guocheng juyu bada zhengzhi baogao de gong gong zhengce wenben fenxi (Dyskurs i działanie: analiza tekstów referatów partyjnych od VII do XVI Zjazdu), Shehui kexue wenxuan chubanshe, Beijing 2011, s. 160−164.
76 Hu Yaobang, Quanmian kaichuang shehuizhuyi xiandaihua jianshe de xi jiumian (Nowy rozdział w kompleksowym budowaniu socjalistycznej modernizacji), Xinhua News Agency, 1 Sep-tember 1982, http://news.xinhuanet.com/ziliao/2003-01/20/ (dostęp: 12.10.2012); Zhao Ziyang, Yanzhe you Zhongguo tese de shehui zhuyi daolu qianjin (Idziemy naprzód z socjalizmem z chińską specyfiką), Xinhua News Agency, 20 January 2003, strona internetowa http://news.xinhuanet.com/ ziliao/2003-01/20/content_697061.htm (dostęp: 12.09.2012).
jednak wydawała się nieunikniona, a Chiny wyznawały dwie podstawowe
zasa-dy: sprzeciwiały się wojnie, jednocześnie się jej nie bojąc77.
W latach 80. inaczej niż w czasie poprzednich zjazdów określano strategicz-ne podejście Chin do otoczenia międzynarodowego. Interes narodowy stawał się podstawowym celem, osiąganym poprzez nawiązanie dobrych relacji ze wszyst-kimi podmiotami na arenie globalnej, w tym również ze Związkiem Radzieckim. Mimo że w dalszym ciągu uznawano hegemonizm za zagrożenie dla światowego pokoju, to jednak inaczej definiowano własną pozycję w relacjach z partiami ko-munistycznymi. Chiny nie zamierzały już promować maoizmu jako wielkiego osiągnięcia ludzkości, jak przedstawiał to Hua Guofeng w 1977 r. (por. tab. 3).
W okresie wychodzenia z „rewolucji kulturalnej” ocena sytuacji była do-konywana w oparciu o kryterium „poszukiwania prawdy w faktach”. W kon-sekwencji również w języku dyplomacji unikano drastycznych rewolucyjnych sformułowań. Pragmatyzm Deng Xiaopinga oparty był na czterech głównych przesłankach: po pierwsze należy identyfikować cele i rezultaty prowadzonej po-lityki oraz dobrać odpowiednie metody dla jej prowadzenia, po drugie należy ure-alnić podejście w zależności od efektywności metody w imię zasady „Nieważne, czy kot jest biały czy czarny, ważne, żeby łapał myszy”, po trzecie odrzucić igno-rancję i stosować efektywne metody w prowadzeniu transformacji oraz przyjąć
negowane dotychczas a efektywne kapitalistyczne metody78. Podstawowe zasady
chińskiej polityki zagranicznej zostały przedłożone w sierpniu 1982 roku. Chi-ny, ponownie negując zasady „straconej dekady”, wyrażały chęć przestrzegania międzynarodowych norm oraz wypełniania swoich zobowiązań w Radzie
Bezpie-czeństwa ONZ. Polityka zagraniczna miała opierać się na jasno sformułowanych
zasadach, a chińskie deklaracje miały odzwierciedlać prawdziwe intencje. Jak wykazywano, polityka Pekinu była zaprzeczeniem „materialnej i retorycznej gry” i opierała się na trzech głównych przesłankach: przeciwstawieniu się hegemoni-zmowi, obronie światowego pokoju oraz wzmacnianiu zjednoczenia i współpracy
z państwami Trzeciego Świata. Uznawano, że po II wojnie światowej państwa
Trzeciego Świata stały się ofiarą imperialnej rywalizacji, a Chiny utożsamiały się z państwami rozwijającymi się. Tak było w przypadku wojny wietnamskiej, która zdaniem strony chińskiej służyła jako element gry w wyścigu o „siłę” supermo-carstw. Jednak mimo że Chiny uznawały siebie za państwo Trzeciego Świata, jak
zaznaczał Deng Xiaoping, nie chciały uzurpować sobie roli przywódcy79. Nowa
rola wśród państw Trzeciego Świata – członka, ale nie przywódcy, była wynikiem
77 Hua Guofeng, Shiyi da shang de zhengzhi baogao (Referat polityczny na XI Zjeździe), 20.08.1977, przyjęty 28.08.1977, strona internetowa http://news.xinhuanet.com/ziliao/2003-01/20/ content_696820.htm (dostęp: 11.09.2012).
78 G. Chen, Chinese Perspective on International Relations. A Framework for Analysis, Mac-Millan Press and St. Martin Press, Hampshire, London, New York 1999, s. 23−25.
Tabela 3. Ocena sytuacji międzynarodowej w referatach partyjnych (1977, 1982, 1987)
Zagadnienia Zjazd XI Zjazd XII Zjazd XIII
Ocena sytuacji
międzynarodowej Sytuacja międzynarodo-wa bardzo dobra, rywa-lizacja supermocarstw wchodzi w krytyczny moment, państwa pra-gną niepodległości, na-rody wyzwolenia, lud rewolucji, wojna jest nieunikniona
Polityka ZSRR i USA
jako hegemoniczna, wzrost znaczenia sił przeciwnych hegemoni-zmowi
Świat jest światem otwartym, pokój i roz-wój dominują w ukła-dzie międzynarodowym, środowisko międzyna-rodowe przynosi korzy-ści Chinom
Zagrożenie dla pokoju światowego
Imperializm i
rewizjo-nizm Supermocarstwa hege-moniczne i wzrost ry-walizacji politycznej
Wyścig zbrojeń i wzrost rywalizacji politycznej
Ocena postawy
własnej Państwo Świata walczące prze-Trzeciego ciw imperializmowi, rewizjonizmowi i hege-monizmowi, Maoizm jako wielkie osiągnięcie międzynarodowego ru-chu proletariackiego
Państwo Trzeciego Świa ta z niezależną