Nr. 7 WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA Z MACIERZĄ 175 s z k o d liw y d la n a s c h a r a k te r e k s p o r tu z P o ls k i p rz y p o m o cy i w in t e r e s ie o b c y c h , a c o ra z b a r d z ie j r o z w ija ć s ię w s e n s ie is to tn ie p o ls k ie g o h a n d lu e k s p o r to w e g o . P o w in n o b y to m ie ć m ie js c e z a ró w n o w d z ie d z i
n ie n a sz y c h w y ro b ó w p rz e m y sło w y c h , ja k i p r o d u k tó w ro ln iczy c h . W s z ę d z ie g d z ie n a s z e o sa d n ic tw o , p o d k r e ś la n o n a Z je ź d z ie , m a c h a r a k te r ro ln ic z y , n a le ż a ło b y z w ró c ić s z c z e g ó ln ą u w a g ę n a im p o rt w ła ś c iw y c h p ro d u k tó w , np. n a sio n , o r a z n a rz ę d z i z P o ls k i i e k s p o r t w ła s n y c h p r o d u k tó w do P o ls k i. W k r a ja c h , w k tó ry c h p r z e w a ż a o s a d n ic tw o m ie js k ie , p rz e m y sło w e , ro b o tn ic z e , p o c z ę ś c i k u p ie c k ie , n a le ż a ło b y u w z g lę d n ić n a s z e g a łę z ie p r z e m y s ło w e , z k tó ry c h j e s t w ie le zd o ln y c h do k o n k u r e n c ji z a g r a n ic z n e j. S łu s z n ie z u p e łn ie je d e n z r e fe r e n tó w k ł a d ł n a Z je ź d /.ie n a c is k n a fa k t , że w a ż n y m śr o d k ie m p o m o c n i
czym w te j a k c ji g o s p o d a r c z e j b y ło b y w y z b y w a n ie s ię p o ś r e d n ic tw a n ie m ie c k ie g o w n a b y w a n iu p r o d u k tó w k o lo n ja ln y c h o ra z s u r o w c ó w d la p r z e m y s łu w łó k ie n n ic z e g o , a t a k ż e ro z w ó j ż e g lu g i p o ls k ie j.
Z a s ta n a w ia n o s ię n a Z je ź d z ie d o ś ć sz c z e g ó ło w o n a d r o lą s p ó łd z ie l
c z o ś c i w p o lsk ic h o ś r o d k a c h z a g ra n ic z n y c h , u z n a ją c z g o d n ie , że p o le p r a c y s p ó łd z ie lc z e j w ś r ó d P o la k ó w z a g r a n ic ą j e s t w ie lk ie i p r a w ie le ż ą c e o d ło g ie m , a p r a c a w ła ś n ie w ty m k ie ru n k u — p r o p a g a n d y i r o w o ju fo rm g o s p o d a r c z y c h sp ó łd z ie lc z o ś c i, — b y ła b y n ie ty lk o p r a c ą n ad m a- le r ja la e m p o d n ie sie n ie m d o b ro b y tu lu d n o śc i p o ls k ie j, le c z je d n o c z e śn ie p r a c ą n a d j e j u sa m o d z ie ln ie n ie m g o s p o d a r c z e m , n a d stw o rz e n ie m w ie lk e j, s iln e j, ś w ia d o m e j sw y c h ce ló w , s a m o r z ą d n e j o r g a n iz a c ji s p o łe c z n e j, k t ó r a s t a ć s ię p o w in n a fu n d a m e n te m d la z a k r o jo n e j n a s z e r o k ą m ia rę p r a c y k u lt u r a ln e j i o ś w ia to w e j o r a z tw ó rc z y m , a k ty w n y m o ś r o d k ie m ż y cia n a ro d o w e g o lu d n o śc i p o ls k ie j p o z a g r a n ic a m i k r a ju .
J e ś l i r e a liz a c ja ty ch w sz y s tk ic h z a m ie rz e ń od m om en tu Z ja z d u d o ch w ili o b e c n e j p o z o s t a w a ła w fa z ie p r o je k tó w je d y n ie , n ie m ałą o d p o w ie d z ia ln o ść , m ie jm y to o d w a g ę stw ie r d z ić , p o n o si s a m Z ja z d ja k o baki, g d y ż u c h w a ły Z ja z d u w s p r a w a c h g o s p o d a r c z y c h n a p la n p ie r w sz y w y su n ę ły z a g a d n ie n ie fin a n s o w e j w s p ó łp r a c y , n a jt r u d n ie js z e j z a p e w n e i m a ją c e j n a jm n ie j s z a n s p o w o d z e n ia w la ta c h p o w o je n n y ch w p o lsk ic h s to s u n k a c h , z a ró w n o w e w n ę trz n y c h ja k i św ia to w y c h . U c h w a ły I, II i I I I z a le c a ły u s iln ie p r o je k t w ie lk e j c e n tr a li fin a n s o w e j w k r a ju , n a d rz ę d n e j i z w ie rz c h n ie j w s to s u n k u t a k d o m a c ie r z y sty c h , ja k i z a g ra n ic z n y c h p o lsk ic h in s ty tu c y j g o s p o d a r c z y c h . U c h w a ły te w y ra ź n ie c e c h o w a ł b r a k r e a liz m u e k o n o m ic z n e g o i z m y słu p r a k ty c z n e g o . P o z o s t a łe d w ie u c h w a ły „ g o s p o d a r c z e " d o ty c z y ły je d y n ie p ro b le m ó w u b e z p ie c z e n ia s p o łe c z n e g o i s p ó łd z ie lc z o ś c i, ta k ic h fo rm g o s p o d a r c z e g o z a b e z p ie c z e n ia d o b ro b y tu lu d n o śc i, k tó r e z n a tu ry s w o je j o b e jm u ją z n ac z n ie m n ie j e le m e n tó w isto tn y c h w s p ó łp r a c y lu d n o śc i p o l
s k ie j z a g r a n ic z n e j z k r a je m o jc z y sty m .
D a ją c w y r a z te j o p in ji k r y ty c z n e j w s to s u n k u do u c h w a ł Z ja z d u , p ra g n ie m y o b je k ty w n ie w y ja ś n ić i s z c z e r z e w y tłu m a c z y ć d la c z e g o R a d a O r g a n iz a c y jn a P o la k ó w z Z a g r a n ic y o k a z a ła s ię w s p e c ja ln ie tru - d n em p o ło ż e n iu , g d y ch o d z iło o r e a liz a c ję ty ch u c h w a ł. O k a z a ło s ię b o w ie m , ż e k r a j, e m ig r a c ja i z a k o r d o n o w i P o la c y n a p r o g u d ru g ie g o d z ie się c io le c ia n ie p o d le g łe g o b y tu P a ń s w a P o ls k ie g o n a g ro m a d z ili z n a c z n ie w ię k s z y d o r o b e k w ia d o m o ś c i p ra k ty c z n y c h , z d o b y c z y r e a l
nych , w y s iłk ó w m o g ą c y c h s łu ż y ć z a w z ó r n a w e t d la o b cy ch w d z ie d zin a c h k u ltu r a ln e j, d u c h o w e j, s p o łe c z n o - o r g a n iz a c y jn e j łą c z n o śc i z M a c ie rz ą , n iż w s f e r z e p o d w ie lu w z g lę d a m i o d rę b n e j, s p e c ja ln e j, po W ie lk ie j W o jn ie z w ła s z c z a n ie zm iern ie sk o m p lik o w a n e j, w s fe r z e ży cia g o s p o d a r c z e g o .
S tw ie r d z ić te n f a k t w in n iśm y w s z y s c y tem ś m ie le j i g ło śn ie j, że w g łę b o k ic h w a r s tw a c h ż y cia w sp ó łc z e s n e g o , n ie z a le żn ie o d tych łu b innych p o g lą d ó w tjeor e ty k ó w - e k o no m i s t ó w , w k a ż d y m o ś r o d k u p o lsk im z a g r a n ic ą k r y s t a liz u je s ię d z is ia j w ła s n a ż y c io w a , p r a k ty c z n a k o n c e p c ja z a sile n ia o r g a n iz a c y jn e j w ię z i n a ro d o w e j P o la k ó w n a d a nym te re n ie z a m ie s z k a ły c h — w s p ó łp r a c ą g o s p o d a r c z ą z M a c ie rz ą .
C zy n n ik i w y k o n a w c z e P ie r w s z e g o Z ja z d u P o la k ó w z Z a g r a n ic y z d a w a ły s o b ie d o b rz e s p r a w ę z te j s y t u a c ji s k o r o p r z e s z ło ro k tem u ju ż , w k w ie tn io w y m n u m e rze o rg a n u R a d y O r g a n iz a c y jn e j P o la k ó w z Z a g r a n ic y z r. 1930, u k a z a ł s ię a r ty k u ł, g d z ie p is a liś m y :
„Na olbrzym iej sza ch o w n ic y globu ziem sk ieg o w szę d z ie niem al oko n asze m usi nau czyć się ro zp ozn aw ać p ion k ów polsk iej armji g o sp o d a rczej. R u ch y ich. plany w ła sn e strategiczn e— w szak każdy z nich to c zło w iek ż yw y, a nie jednostka statystyczn a tylk o— są m ię d z y sobą w 99% n iesk oord yn ow an e, d o w o ln e, przypadk ow e.
Z d a je m y sobie d o b rz e spraw ę, że p o m ię d z y tą rea ln ą sfe rą d z is ie js z e j e k s p a n s ji p o ls k ie j lu d n o ś c io w e j p o św iecie a u c h w a ła m i g o sp o d a r c z e m i I -g o Z ja z d u j e s t w ie lk a p u s tk a , bo c a ły ten o d c in e k b y ł d o tyc h c z a s, m u s ia ł b y ć sto su n k o w o z a n ie d b a n y . J e d n a k ż e m n o żą się o z n a k i, że w ięzi p o lity c z n e , k u ltu r a ln e , r o d z in n e nie w y s ta r c z a ją j u ż t y m p io n k o m , a b y n a n ich p o p rz e s ta ją c — ż y ć ż y c ie m p o ls k ie m na o b c zy źn ie . Z a ś i p a ń stw o w e , i g o sp o d a r c z e c z y n n ik i m ia ro d a jn e w k r a ju , z p r o g r a m u n a sz eg o Z ja z d u i z n a tu r a ln y c h e k o n o m ic z n y c h te n d e n c y j r o z w o jo w y c h s p o łe c z e ń s tw a w k r a ju z a c z y n a ją c o ra z k o n s e k w e n tn ie j w y sn u w a ć p r a k ty c z n e w n io s k i i rea lizo w a ć w ię ż łą c z n o ś c i g o s p o d a r c z e j k r a ju z P o lo n ją za g r a n ic zn ą .
W te j k o n k r e tn e j d z ie d z in ie ż y c ie m a p r z e w a g ę n a d p ro g r a m a m i. K a ż d y re a ln y k r o k is to tn e j w y m ia n y w a rto śc i m a te r ja ln y c h zu z a m k n ię ty m ła ń c u c h u rą k p o ls k ic h , p o p r z e z k ra je całe. i o cea n y p o d a ją c y c h sobie p r o d u k t lu b e k w iw a le n t p ra c y w ła s n e j, będ zie w n a jb liż s z y c h latach d e c y d u ją c y m p io n ie r s k ie m p o su n ię c ie m d la p r z y s z ł o ś c i" , (K . Z . „N a fr o n c ie g o s p o d a r c z y m " . „ P olacy Z a g r a n ic ą " . R . I, str. 102).
III.
K r y z y s e k o n o m iczn y , k tó r y p r z e ż y w a w c z a sa c h o b ecn y ch c a ły śVviat, a w ię c d o ty k a w s z y s t k ic h o ś r o d k ó w p o lsk ic h z a g r a n ic ą , n ie m o że o s ła b ić te g o d ą ż e n ia r o d a k ó w n a sz y c h z a g r a n ic ą z a m ie s z k a ły c h do n a w ią z a n ia b liż sz y c h s to s u n k ó w g o s p o d a r c z y c h z M a c ie rz ą . W w ie lu w y p a d k a c h , m am y n a m y ś li i P o ls k ę ró w n ie ż , k r y z y s ten p o tę g u je n a w e t p r a c ę o r g a n iz a c y jn ą i in ic ja ty w ę je d n o s t e k w k ie ru n k u o p a n o w a n ia d r ó g w y m ian y g o s p o d a r c z e j z k o r z y ś c ią d la ob u stro n . W y s ta r c z y u w a ż n ie ś le d z ić z a p r z e ja w a m i p o d o b n e j p r a c y lu b in ic ja ty w y , p o d a w a n e m i do w ia d o m o ś c i p u b lic z n e j w p r a s ie , a b y z o r je n to w a ć się w d o n io s ło śc i m o ż liw y c h tr a n z a k c y j n a tym te re n ie.
O to p a r ę p rz y k ła d ó w .
W N o w y m Y o r k u w m a ju m ie sią c u b. r., p o d p rz e w o d n ic tw m k o n su la g e n e ra ln e g o d r. M . M a r c h le w s k ie g o o d b y ła s ię k o n fe r e n c ja h a n d lo w a , k t ó r a o tw o rz y ła o czy p r z e d s ta w ic ie lo m p o ls k ie g o p rz e m y słu i p o ls k ie g o h an d lu w S ta r y m K r a ju , — w o so b a c h p p . F a lte r a , T r e p k i
Nr. 7 WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA Z MACIERZĄ 177 i W a r t a ls k ie g o — n a w ie lk ie i b a r d z o cerm e z n a c z e n ie ży w io łu p o ls k ie g o w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h ja k o o d b io rc y to w a r ó w z P o ls k i. N a te j k o n fe r e n c ji zw o len n icy z a s a d y : „ ju tr o , ju tr o , b y le n ie d z i s i a j . m o g l i d o z n a ć e n e rg ic z n e j o d p ra w y od lu d z i w y ch o w a n y ch w k r a ju , k tó ry w y r ó s ł n a p o tę g ę , d z ię k i s to s o w a n iu w p r a k ty c e h a s ł a : „ C o m am y ro b ić , ró b m y je s z c z e d z iś i z a c z y n a jm y n a ty c h m ia st, z a r a z , w t e j chw i- li...“ .
W u b ie g ły m je s z c z e ro k u p o w s ta ł w B u e n o s A ir e s k o m ite t d la s tu d jó w h a n d lu z P o ls k ą . J a k s t w ie r d z a ją o so b y d o s k o n a le z n a ją c e P o la k ó w w P o łu d n io w e j A m e ry c e , n a stw o rz e n ie fu n d u sz u p r z e z n a c z o n e g o n a b u d o w ę p o ls k ie g o o k rę tu h a n d lo w e g o , z ło ż y ła b y s ię c a ła P o lo- n ja p o łu d n io w o -a m e ry k a ń sk a by p r z y ś p ie s z y ć n a w ią z a n ie k o n ta k tu h a n d lo w e g o m ię d zy P o ls k ą a A m e ry k ą P o łu d n io w ą .
O b se r w a to r ż y c ia e m ig r a c ji p o ls k ie j w B e lg ji ta k o k r e ś la m o ż li
w o ś c i e k s p o r to w e z P o ls k i, m a ją c n a ok u w y łą c z n ie p o trz e b y e m ig ra n tó w : „ d la sam y c h P o la k ó w ty lk o m ie sz k a ją c y c h w B e lg ji m o żn a d o s t a r c z a ć m ie się c z n ie za s t o ty się c y zło ty ch n a jp r o s ts z y c h , n ie d ro g ic h to w a ró w , a le trz e b a h a n d lo w a ć z w y c z a je m tu te js z y m , a nie p o ls k im 11.
D la ro d a k ó w n a sz y c h w p a ń stw a c h s ą s ia d u ją c y c h z P o ls k ą n ić s to s u n k ó w g o sp o d a r c z y c h z n am i m a z n ac z e n ie s p e c ja ln e . O d d zie le n i od n a s p o lity c z n ie , p r a g n ą oni i n ie r a z ju ż tem u ja k n a jd o b itn ie j w y r a z d a li, w s fe r z e e k o n o m ic z n e j b liż e j w s p ó łp r a c o w a ć z n a m i. I tu w ła ś n ie m ię d z y n a ro d o w y c h a r a k te r h an d lu o r a z innych g a łę z i d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a r c z e j s t w a r z a p la tfo r m ę , n a k t ó r e j n ie je d n ą p o z y c ję n a ro d o w ą n a o b czy źn ie — o b ro n ić by s ię d a ło z n a jle p s z y m sk u tk ie m .
T a k s ię p r z e d s ta w ia w n a jo g ó ln ie js z y c h r y sa c h p ro b le m w s p ó ł
p r a c y g o s p o d a r c z e j P o la k ó w z Z a g r a n ic y z M a c ie r z ą .
F a k t y p rz y to c z o n e , a ży cie p r z y n o s i p o d o b n y c h z ja w is k c o r a z w ię c e j i c z ę ś c ie j, sk ło n iły R a d ę O r g a n iz a c y jn ą do z w o ła n ia w dn iu 17 cizerw ca b. r. k o n fe r e n c ji w ty ch s p r a w a c h n a b a r d z o s z e r o k ie j p o d s t a w ie. W k ro n ic e R a d y d a le j n a s tr . 203, 204, z a m ie sz c z a m y o p is p rz e b ie g u t e j p ie r w s z e j n a ra d y z a s a d n ic z e j, z w ią z a n e j z r e fe r a ta m i, k tó r e o d ra z u u ję ły w p e w ien p la n i s y s t e m tr a k to w a n ie s p r a w y . T u p ra g n ie m y p o d k r e ś l ić s z e r o k ie ra m y z a p o c z ą tk o w a n e j a k c ji.
A b y b y ć s k u te c z n ą i p o ż y te c z n ą d la s tro n obu, P o la k ó w z a g r a n iczn y c h i k r a ju m a c ie r z y ste g o , n ie m o że a k c ja w y k lu c z a ć z g ó ry j a k ie g o k o lw ie k cz y n n ik a. W p r o c e s ie b a d a n ia p ra k ty c z n y c h m o ż liw o śc i r e a liz a c ji tych lu b in n ych z a m ia r ó w w y ło n i s ię d o p ie ro s tr u k tu r a o r g a n iz a c y jn a , w y k o n a w c z a i d y k tu ją c a ta k ie lu b inne poisu n ięcia p r a k ty c z ne. R a d a O rg a n iz a c y jn a p o d ją ć by s ię m o g ła tych fu n k e y j ty lk o po ja k n a jd a l e j o sią g n ię te m u z g o d n ie n iu w sz y s tk ic h c zy n n ik ó w m a ją c y c h g ło s w tych sp ra w a c h . O ile by to n ie n a s t ą p iło , r o lę b ę d ą p o d z ie lon e a le b e z w z g lę d n ie sk o o rd y n o w a n e z w ła s z c z a d o s to so w a n e do ż ą d ań , ja k i e ju ż w p ły n ę ły ze ś r o d o w is k p o lsk ic h do R a d y , i „ z w a lo r y z o w a n ie " k tó ry c h , że u ż y je m y p o ję c ia i w y ra z u ś c iś le e k o n o m iczn e g o , n a p o lu k r a jo w y c h m o ż liw o śc i g o s p o d a r c z y c h , p o z o sta n ie w fa z ie z a s a d n ic z e j te g o p r o c e s u , w p ie rw sz y m rź ę d z ie p ra w e m , i o b o w ią z k ie m z a ra z e m , n a c z e ln e j r e p r e z e n t a c ji P o lo n ji z a g ra n ic z n e j.
Emanuel Chobot
p o se ł do S ejm u C ze ch o sło w ack ie g o
•Sp is l u d n o ś c i w C z e c h o s ł o w a c j i w d n iu 1 g r u d n i a 1 . 9 3 0 r.
J u ż w c z a sie s p is u lu d n o śc i w ro k u 1921 p o d w p ły w e m czynników ’, k tó r e p r o w a d z iły „ a k c ję p le b is c y to w ą 11, n a te j c z ę śc i Ś lą s k a C ie s z y ń s k ie g o , k tó r a b y ła p o d z a rz ą d e m c z e sk im , w y d a n o d la p o w ia tó w cie sz y ń s k ie g o i fr y s z ta c k ie g o o so b n e ro z p o rz ą d z e n ie , k tó r e d o p u sz c z a ło o k r e ś le n ie n a ro d o w o ś c i sło w e m „ Ś l ą z a k 11. W ten s p o s ó b d an o m o ż o ść k o m isa r z o m i re w iz o ro m sp iso w y m w p ły w a ć n a tu b y lc z ą lu d n o ść p o l
s k ą , a ż e b y z a m ia s t s w e j n a ro d o w o ś c i p o ls k ie j p o d a w a ła n a ro d o w o ś ć
„ ś l ą z a c k ą 11. I n ic ja to r z y te g o r o z p o rz ą d z e n ia z ó w c z e sn e j „ Ś lą s k ie j P a r- t j i L u d o w e j11 s p o d z ie w a li się , że w ten s p o s ó b w z m o cn ią s w o ją p o z y c ję . C zy n n ik i rz ą d o w e c z e sk ie u z n a ły w p r a w d z ie tę in ic ja ty w ę , le c z w r o z p o rz ą d z e n iu rz ą d o w e m d o p u sz c z a n o , ta k ż e o k r e ś le n ie n a ro d o w o ś c i p r z y m io tn ik iem „ Ś lą z a k - C z e c h o s ło w a k 11, „ Ś lą z a k - P o la k 11, lu b te ż „Ś lą z a k -N ie - m ie c 11, n ie ty lk o sło w e m „ Ś l ą z a k 11. R e z u lta te m te g o ro z p o rz ą d z e n ia b y ło to , że n a lic z o n o p r z e s z ło 27.000 Ś lą z a k ó w -C z e c h o s ło w a k ó w , 23.000 Ś lą z a k ó w - P o la k ó w , 6.000 Ś lą z a k ó w -N ie m c ó w , a ty lk o 227 „ Ś lą z a k ó w " , k tó ry c h z a lic z o n o do „ró ż n y c h n a r o d o w o ś c i11. P o m im o te g o , ż e w ten s p o s ó b 27.000 tu b y lc z e j lu d n o śc i, z a p is a n e j ja k o „Ś lą z a c y -C z e e h o sło - w a c y 11 z a lic z o n o d o n a ro d o w o ś c i c z e c h o s ło w a c k ie j, a 6.000 Ś lą z a k ó w - N iem ców 7 do n a ro d o w o ś c i n ie m ie c k ie j, p rz y c z e m w ie lk ą lic z b ę lu d z i p o ch o d zący c h z p o w ia tó w b ie ls k ie g o , k r a k o w s k ie g o i w a d o w ic k ie g o , a n a w e t i ta k ic h , k tó r z y n ie m ie li i d o tą d n ie m a ją p r a w a o b y w a te ls k ie g o c z e c h o sło w a c k ie g o , z a lic z o n o ró w n ie ż do C ze ch ó w , to je d n a k p o z o sta ło o k o ło 70.000 P o la k ó w w e d łu g u rz ę d o w e g o s p is u w y k a z a n y c h . W ten s p o s ó b „ Ś l ą s k a P a r t ja L u d o w a 11 p rz y c z y n iła s ię n ie c h c ą c y do z w ię k sz e n ia lic z b y C z e ch ó w , le c z s a m a s w e g o celu n ie o s ią g n ę ła , g d y ż „ n a r o d o w o ś c i ś l ą s k i e j11 w u rz ę d o w y m s p is i e n ie w y k a z a n o , a ty ch 227 o só b , k tó re tę n a ro d o w o ś ć p o d a ły , z a lic z o n o do n a ro d o w o ś c i ob cych .
C z y n n ik i c z e sk ie , k tó r e p o r o z d z ia le Ś lą s k a C ie s z y ń s k ie g o o s ie d liły s ię n a Ś lą s k u i g ło s iły te o r ję o „z p o lsz c z o n y c h M o r a w a c h 11, k tó ry c h n a le ż y p o z y s k a ć p o n o w n ie d la n a ro d u c z e sk ie g o , w ó w c z a s w y d a ły h a s ło , że p o s t a r a ją s ię o to , by d o l a t 10, p o u p ły w ie k tó ry c h b ę d z ie s ię o d b y w a ć p o n o w n y s p i s lu d n o śc i, P o la k ó w ju ż n a Ś lą s k u n ie o k a z a ło s ię w c a le .
N a le ż y s tw ie r d z ić , że fa k ty c z n a lic z b a P o la k ó w , z a m ie sz k a ły c h w ro k u 1921 n a c z e s k ie j c z ę śc i Ś lą s k a C ie s z y ń s k ie g o b y ła o w ie le w ię k s z a , n iż u rz ę d o w o w y k a z a n y c h 70.000, a lu d n o ś ć p o ls k a p r z y ję ła w ia d o m o ś ć o w y n ik u s p is u z ro z g o ry c z e n ie m i p ro te ste m . P o n ie w a ż je d n a k w ó w c z a s w n a sz y m k r a ju , w g m in ach r z ą d z ili m ia n o w a n i p rz e z r z ą d k o m isa r z e , a w c ia ła c h u sta w o d a w c z y c h p o ls k a m n ie js z o ś ć ż a d n y ch rz e c z n ik ó w n ie m ia ła , — bo p rz y p ie rw sz y c h w y b o ra c h , o d b y w a ją c y c h s ię je s z c z e p r z e d r o z d z ia łe m Ś lą s k a C ie s z y ń s k ie g o , n ie b y ła
Nr. 7 SPIS LUDNOŚCI W CZECHOSŁOWACJI 179 to w y b o ró w d o p u sz c z o n a , — p r o t e s t ten z o s ta ł n ie u w z g lę d n io n y . N a to m ia st p rz y p ie rw sz y c h ta jn y c h w y b o ra c h gm in n y ch , w k tó ry c h lu d n o ś ć ś lą s k a b r a ła u d z ia ł, o k a z a ło się , ż e lic z b a gło só w ', k tó r e p a d ły na lis ty p o ls k ie j e s t d a le k o w ię k s z a , n iż lic z b a u rz ę d o w o n alic zo n y ch P o la k ó w !
T a k ż e p rz y w y b o ra c h do Z g ro m a d z e n ia N a ro d o w e g o w ro k u 1928, p ie rw sz y c h w y b o ra c h do c ia ła u s ta w o d a w c z e g o w k tó ry c h lu d n o ść n a s z a b r a ła u d z ia ł, lic z b a g ło só w , o d d a n y c h n a p o lsk ic h k a n d y d a tó w w y n o siła o w ie le w ię c e j, n iżb y p rz e c ię tn ie n a u rz ę d o w o w y k a z a n ą lic z b ę lu d n o śc i p o ls k ie j w y p a d a ło ... Z te g o w y n ik a, że p rz y s p is ie lu d n o śc i, k tó r y o d b y w a s ię ja w n ie i d a je k o m isa r z o m i re w izo ro m s p i s o w y m m o ż n o ść w p ły w a n ia n a lu d n o ść , z re d u k o w a n o s z tu c z n ie lic z b ę P o la k ó w , a ta m g d z ie lu d n o ś ć rn iala p rz y ta jn y c h w y b o ra c h m o ż n o ść w o ln e g o w y p o w ie d z e n ia s ię , o d d a ła g lo s y n a lis t y p o ls k ie , p om im o tę g o , że i p rz y w y b o ra c h c z ę ść lu d n o śc i p o ls k ie j p o d le g ła w p ły w o m c z e sk im .
P rz e z c a ły c h 10 la t, k tó re u p ły n ę ły od o s ta tn ie g o s p is u lu d n o śc i w y tę ż o n o w s z y s t k ie s iły w ty m k ie ru n k u , a ż e b y n a w ró c e n ie „Z p o l- szc z o n y c h M o r a w e ó w " b y ło ja k n a jg r u n t o w n ie j p rz e p ro w a d z o n e , w s z y s t k ie lo k a ln e u rz ę d y p a ń stw o w e , p o lity c z n e i są d o w e , p o c z ta , k o le je , z a r z ą d d ó b r i la s ó w , o d z ie d z ic z o n y p o d a w n e j a r c y k s ią ż ę c e j k o m o rz e z o s ta ły z u p e łn ie z c z e c h iz o w a n e i o b sa d z o n e p rz e w a ż n ie C ze ch am i, p o c h o d z ą c y m i z C ze ch lu b M o ra w . P a r c e la c ji i w sz e lk ic h re fo rm w k r a j u u ż y w a n o ja k o ś r o d k a do w y n a r a d a w ia n ia tu b y lc z e j lu d n o śc i p o l
s k ie j. W z a k ła d a c h p rz e m y sło w y c h o trz y m a li fu n k c je k ie ro w n ik ó w i d o z o rc ó w p o w ie lk ie j c z ę śc i a g ita to r z y c z e sc y . P rz y p rz y jm o w a n iu d o p ra c y w y m a g a n o le g ity m a c y j o d c z e sk ic h n a c jo n a lis ty c z n y c h o r g a n iz a c y j, z a ś p r z y w y d a la n iu z p r a c y n a p ie r w sz e m m ie js c u w y d a la n o ro b o tn ik ó w p o lsk ic h . W ten s p o s ó b z d ą ż a n o sy ste m a ty c z n ie d o w y t
k n ię te g o celu , w y r u g o w a n ia p o ls k o ś c i ze Ś lą s k a C ie s z y ń s k ie g o . S z o w in isty c z n a p r a s a c z e s k a ja k , „ O b r a n a Ś l e z s k a “ i o rg a n re n e g a tó w ja b ło n k o w s k ic h „ N a s z Ś lą z a k “ , w y d a w a n y w ję z y k u p o lsk im , le c z w a n ty p o lsk im d u ch u , g ło s iły ju ż z try u m fe m , że n ie z a d łu g o n a Ś l ą s k u P o la k ó w ju ż nie b ę d z ie , le c z o s ta tn ie w y b o ry do N a ro d o w e g o Z g r o m a d z e n ia w ro k u 1929 w y k a z a ły , że lu d n o ść p o ls k a n ie w y p a r ła s ię s w e j n a r o d o w o ś c i i s to i tw a r d o w o b ro n ie sw o ic h p ra w . D z ię k i w y siłk o m p o ls k ie j lu d n o śc i, i p om im o w ie lk ic h p r z e s z k ó d i w a lk ze s t r o ny p rz e c iw n ik ó w u d a ło s ię p r z e p r o w a d z ić w y b ó r 2 p o s łó w p o lsk ic h d o N a r o d o w e g o Z g ro m a d z e n ia . T a k ż e w p is y do s z k ó ł p o lsk ic h w o s t a t nich trz e c h la ta c h w y k a z a ły , że p o m im o w ie lk ie g o n a c is k u n a r o b o tn ik ó w i ch ło p ó w p o lsk ic h , a żeh y o d d a w a li s w o je d z ie c i d o s z k ó l c z e sk ic h , w k tó ry m to ce lu w y b u d o w a n o w ie lk ą ilo ś ć t a k zw an y ch
„ c z e s k ic h s z k ó ł m n ie js z o ś c io w y c h 1', je d n a k ż e z n ac z n ie w z r o s ła lic z b a d z ie c i, z a p isa n y c h d o s z k ó l p o lsk ic h . T o z b u d z iło w ty ch k o ła c h c z e s k ich , sz o w in isty c z n y c h , k tó r e n ie m o g ą s ię d o c z e k a ć z n isz c z e n ia p o l
s k ie j m n ie js z o ś c i, n ie n a tv iść w ołcec P o la k ó w i sp o w o d o w a ło je s z c z e s iln ie js z ą a k c ję w ce lu w y n a ro d o w ie n ia ty ch że.
W ta k ic h w a ru n k a c h w y s z ło w le c ie w ro k u 1930 r o z p o r z ą d z e n ie c z e sk ie g o M in is te r s t w a S p r a w W e w n ę trz n y c h o p rz e p ro w a d z e n iu
s p is u lu d n o śc i, k tó r y p o sta n o w io n o o d b y ć w e d łu g s ta n u z d n ia 1 g r u d n ia 1930 r. R o z p o r z ą d z e n ie to j e s t o p a r te n a p r z e p isa c h u sta w o w y c h i w s p o s ó b o d p o w ie d n i u re g u lo w a n o w n iem t a k ż e s p r a w ę o k r e ś le n ia n a ro d o w o ś c i o só b p o d le g a ją c y c h s p is o w i. G d y b y r o z p o rz ą d z e n ie to b y ło p o z o s t a ło w m ocy i d la ty ch p o w ia tó w , w k tó ry c h m ie sz k a lu d n o ś ć p o ls k a , n ie b y ło b y z p e w n o śc ią d o s z ło do ty ch n a d u ż y ć , k t ó r e s p o w o d o w a ły p o k rz y w d z e n ie p o ls k ie j m n ie js z o śc i w C z e c h o s ło w a c ji.
P o n ie w a ż z n ie k tó ry c h w y n u rz e ń p r a s y c z e s k ie j b y ło w id a ć , że czy n n ik i s z o w in isty c z n e , g r u p u ją c e s ię k o ło „ M a tic e o sv e tv lid o v e “ k tó ry c h o r g a n a m i s ą „O b ro n a Ś l e z s k a " i „ N a s z Ś lą z a k " ro b ią ja k i e ś p r z y g o to w a n ia , z a ż ą d a li p o s ło w ie p o ls c y u m ia ro d a jn y c h czy n n ik ó w w P r a d z e w y ja ś n ie n ia , le c z o trz y m ali o d p o w ie d ź, że s p is b ę d z ie p rz e p ro w a d z o n y w e d łu g p r z e p isó w u sta w o w y c h i ro z p o rz ą d z e n ia m in iste r- ja ln e g o o b je k ty w n ic , co też p. m in is te r s p r a w w e w n ę trz n y ch dr. S la v ik o ś w ia d c z y ł n a z a p y ta n ie p o s łó w n ie m ie ck ic h . T y m c z a s e m w o s ta tn ie j ch w ili p rz e d te rm in em s p is u w y d a n o w p o s ta c i c y r k u la r z a M in is te r s tw a S p r a w W e w n ę trz n y c h do u rz ę d ó w p o w ia to w y c h w C z e sk im C ie sz y n ie i F r y s t a c ie o k ó ln ik , z d n ia 7 lis t o p a d a 1930 r. (d o rę c z o n y je d n a k o k ilk a dn i p ó ź n ie j do o d n o śn y c h u rz ę d ó w p o w ia to w y c h ), w e d łu g k tó r e g o zn o w u d o p u sz c z o n o o k r e ś le n ie n a ro d o w o ś c i sło w e m
„ Ś l ą z a k " b e z p rz y m io tn ik a lu b z p rz y m io tn ik ie m , ja k p rz y p o p rz e d n im s p is i e w ro k u 1921. T a k ż e p rz y m ia n o w a n iu k o m is a r z y i re w iz o ró w s p is o w y c h p o k rz y w d z o n o lu d n o ść p o ls k ą w ten s p o s ó b , że z a m ia n o w a n o p r z e w a ż n ą ilo ś ć k o m is a r z y i re w iz o ró w c z e sk ic h , n a w e t w tych p o w ia ta c h i g m in ac h , g d z ie w ię k s z o ś ć lu d n o ś c i tw o r z ą P o la c y . O w y ż e j w y m ie n io n y m o k ó ln ik u i o z a m ia n o w a n iu k o m isa r z y i re w iz o ró w p r z e w a ż n ie c z e sk ic h d o w ie d z ie li s ię P o la c y d o p ie ro n a k ilk a dn i p rz e d s p is e m , k ie d y ju ż z w o ła n o k o m isa r z y i re w iz o ró w s p iso w y c h n a k o n fe r e n c ję ce le m d a n ia im in s tr u k c ji p r z e z u rz ę d y pow iato w e.
N a ty c h m ia st in te rw e n io w a li p o s ło w ie p o lsc y p p . C h o b o t i dr.
B u z e k w sp ó ln ie z p r e z e s e m
Klubu
c z e sk . so c . dcm . T o m a s z k ie m u p.m in is tr a s p r a w w ew n ę trzn y ch dr. S la v ik a i z a ż ą d a li c o fn ię c ia te g o o k ó ln ik a i n ie k tó ry c h zm ian w s k ła d z ie k o m isa r z y i re w iz o ró w s p i so w y ch . P a n m in iste r d r. S ła v ik w y m ó w ił s ię sp ó ź n io n ą p o rą i o ś w ia d c z y ł, ż e n ie m o że ju ż żadnjych zm ian p o c zy n ić. P r z y r z e k ł je d n a k d a ć do u rz ę d ó w p o w ia to w y c h w C z e s k im C ie sz y n ie i w e F ry - s z t a c ic n a k a z , że s p is m u si b y ć p r z e p r o w a d z o n y b e z stro n n ie i ś c iś le w e d łu g p r z e p is ó w u sta w o w y c h . Że s p is w pow ńatach c ie sz y ń sk im i fr y s z ta c k im , z a m ie sz k a ły c h p r z e z p o ls k ą lu d n o ś ć b y l sy ste m a ty c z n ie p r z y g o to w a n y , w id a ć z te g o , że w ty ch pow ń atach p rz e p ro w a d z o n o s p is z a p o m o c ą a r k u s z ó w o p iso w y c h n a w e t i w m ia sta c h ja k n.p. Cie- iSizynie, T rz y ń c u i J a b ło n k o w ie , g d z ie z n a jd u ją s ię s p r a w n ie d z ia ła ją c e u rz ę d y gm in n e .. W in n ych p ow u atach p rz e p ro w a d z o n o s p i s w7e w s z y s t k ic h m ia sta c h i w w ię k s z y c h g m in ac h z a p o m o c ą a r k u s z y s p i so w y c h . R ó ż n ic a p o le g a n a tem , że a r k u s z e s p is o w e w y p e łn ia ją stro n y sa m e , p o d c z a s g d y a r k u s z e o p iso w e w y p e łn ia ją k o m isa r z e sp iso w a. T a k s a m o p rz y g o to w a n o ju ż z g ó ry fo r m u la r z d la w n o sz e n ia s k a r g do u rz ę d ó w p o w ia to w y c h p r z e z re w iz o ró w s p iso w y c h n a te o so b y , k tó re p o d a ły n aro d o w m ść p o ls k ą lu b n ie m ie c k ą , u k tó ry c h o d n o śn y k o m is a r z
Nr. 7 SPIS LUDNOŚCI W CZECHOSŁOWACJI 181 lu b re w iz o r m ia ł „ w ą t p liw o ś c i" co do ich p o d a n ia , le c z k o m isa r z o m p o lsk im n ie d o rę e z o n o fo r m u la r z y n a re k la m o w a n ie ty ch w y p a d k ó w , w k tó ry c h o so b y , p o c h o d z ą c e z M a ło p o ls k i i n ie m a ją c e n a w e t p r a w a o b y w a te ls k ie g o i n ie z n a ją c e ję z y k a c z e sk ie g o , z o s ta ły z a p is a n e ja k o C z e si. J a k n ie k tó rz y k o m isa r z y i re w iz o rz y p rz y s p is ie p o s tę p o w a li w id a ć z te g o , że do S e k r e t a r ja t ó w p o lsk ic h s tro n n ic tw w p ły n ę ło s e t k i s k a r g , t a k że str o n n ic tw a w id z ia ły s ię z m u sz o n e z w ró c ić w te j s p r a w ie z z a ż a le n ie m do w ła ś c iw y c h w ła d z p a ń stw o w y c h . P o sło w ie p o ls c y p rz y p o p a r c iu K lu b u c z e sk . so c . dem . w n ie śli in te r p e la c ję do m in is tr a s p r a w w e w n ę trz n y c h o d n o śn ie do o k ó ln ik a , d o p u s z c z a ją c e g o p rz y z n a n ie n a ro d o w o ś c i „ Ś l ą s k i e j" , n a k t ó r ą je d n a k p. m in is te r d a l w y m ija ją c ą o d p o w ie d ź , o d w o łu ją c s ię n a to, że ju ż w r. 1921 b y ło t a k ie s a m e p o sta n o w ie n ie , a że n a p o g r a n ic z u lu d n o ś ć n ie j e s t d o sy ć n a ro d o w o u św ia d o m io n a .
P o n ie w a ż w c z a s ie ro zm o w y p. m in is tr a z p o lsk im i p o s ła m i z a ż ą d a ł te n że p o d a n ia k o n k re tn y c h fa k tó w , z o s ta ł s p is a n y i w rę c zo n y p rz e z p o lsk ic h p o s łó w o b sz e rn y m e m o rja ł do p. m in is tr a s p r a w w e w n ę trz n y c h , w k tó ry m p o d a n o k ilk a d z ie s ią t w y p a d k ó w n a d u ż y ć p rz e z k o m isa r z y i r e w iz o ró w s p iso w y c h i w y ra ż o n o ż ą d a n ie o p r z e p r o w a d z e n ie p o n o w n e g o s p is u lu d n o ś c i i o d w o ła n ie o k ó ln ik a , d o p u s z c z a ją c e g o n a r o d o w o ś ć „ Ś l ą s k ą " . W m e m o rja le u d o w o d n io n o ta k ż e , ż e z te g o „ d o p u s z c z e n ia " n a r o d o w o ś c i ś l ą s k i e j s k o n s tr u o w a li c z e sc y k o m isa r z e i re w iz o rz y s p is o w i , ,p r z y m u s o w e “ z a p i s y w a n i e s ię na „Ślą
z a k ó w —C ze c h o sl o w a k ó w “ w s z y s t k ic h ty ch , k tó r z y s ię n a Ś lą s k u u r o d zili, P a n m in is te r s p r a w w e w n ę trz n y c h o ś w ia d c z y ł, że n a jp ie r w u s t a li fa k ty c z n y w y n ik s p is u lu d n o ś c i w o b u w y m ie n io n y ch p o w ia ta c h , a p o te m d o p ie ro w t e j s p r a w ie z a jm ie s ta n o w is k o , d a le j o ś w ia d c z y ł, że p o d a n e w m e m o rja le fa k t y b ę d ą z b a d a n e i że w ła d z e p r z e p r o w a d z ą ś le d z tw o w ty ch s p r a w a c h , a p o te m d o p ie ro m in is te r stw o s p r a w w e w n ę trz n y c h w y d a s w o je o rze cze n ie . Ś le d z tw o to p r o w a d z iły w ła d z e je s z c z e n ie d a w n o , a m in is te r s tw o s p r a w w e w n ę trz n y c h p o m im o k i l k a k ro tn y c h p rz y n a g le ń p o s łó w p o lsk ic h d o tą d n ie o g ło s iło w y n ik u s p is u an i w y n ik u ś le d z tw a , ta k że n a to z a ła tw ie n ie d o tą d lu d n o ś ć p o ls k a c z e k a i n ie m o g ą c s ię d o c z e k a ć , z a c z ę ła s ię n ie p o k o ić i p o d n o s ić g ło s p r o t e s tu p r z e c iw k o k rz y w d o m , p o p e łn io n y m p rz y o sta tn im s p is ie .
T a k im w y b u ch e m r o z g o ry c z e n ia b y ł w ie c, u rz ą d z o n y p rz e z p o lsk ie s tr o n n ic tw a w p a r k u S ik o r y w C z e s k im C ie s z y n ie w d n iu 31. m a ja 1931 r. w k tó ry m ty się c z n e m a s y p o lsk ic h ro b o tn ik ó w i m ało ro ln y c h z w s z y s t k ic h g m in p o w ia tu c ie s z y ń sk ie g o i fr y s z ta c k ie g o z e b r a ły s ię licz n ie o k o ło 7.000, a ż e b y p o d n ie ś ć g ło s p r o t e s tu p r z e c iw k o n a d u ż y ciom sp iso w y m , i d o m a g a ć s ię k o r e k ty te g o ż w e d łu g ż ą d a ń o b ję ty ch w m e m o rja le p o lsk ic h p o słó w . L u d n o ś ć p o ls k a d o m a g a s ię z a ra z e m , keby m ia r o d a jn e cz y n n ik i rz ą d o w e n ie ig n o ro w a ły te j w o li lu d n o śc i p o ls k ie j n a Ś lą s k u , i ż ą d a z w o ła n ia d a lsz y c h w ie c ó w p r o te s tu ją c y c h w c a ły m k r a ju i p o d ję c ia d a lsz y c h o d p o w ie d n ic h k r o k ó w w o b ro n ie sw o ic h p ra w .
B y ło b y b a r d z o p o ż ą d a n e m , żeb y r z ą d c z e c h o s ło w a c k i, a p r z e d e w sz y s tk ie m m in is te r stw o s p r a w w e w n ę trz n y c h w y d a ło o d p o w ie d n ie
z a rz ą d z e n ie , w c e lu p r z e p r o w a d z e n ia k o r e k ty s p is u lu d n o śc i w tym k ie ru n k u , a ż e b y r e z u lt a t s p is o w y p o d w z g lę d e m s ta n u n a r o d o w o ś c io w e g o o d p o w ia d a ł r z e c z y w is t o ś c i i p r z e d e w sz y s tk ie m z a rz ą d z o n o , aby s p is u lu d n o śc i n ie n a d u ż y w a n o n a n ie k o r z y ś ć m n ie js z o ś c i p o ls k ie j, k t ó r a s w o je m p o stę p o w a n ie m u d o w o d n iła , że w o b e c R e p u b lik i C z e c h o s ło w a c k ie j z a jm u je s ta n o w is k o lo ja ln e i że n ie ż ą d a ż a d n y ch p r z y w i
le jó w , lecz b ro n i ty lk o s w e g o p r a w a do u trz y m a n ia s w e j n a ro d o w o ś c i i sw y c h p r a w ję z y k o w y c h z a g w a r a n to w a n y c h u s ta w ą . S z tu c z n e z m n ie j
s z a n ie lic z b y P o la k ó w p a ń s t w a C z e c h o s ło w a c k ie g o nie p r z y n ie sie ż a d n e j k o r z y ś c i, g d y ż m n ie js z o ś ć p o ls k a p o d w z g lę d e m lic z b o w y m je s t t a k m a ła , że n ie m o że o n a z a g r o z ić p o d ż a d n y m w z g lę d e m p a ń stw u , a n i te ż in te re so m lu d n o ś c i c z e s k ie j. T y lk o k ilk u n a s t u re n e g a tó w i s z o w in istó w , k tó r z y z a k a ż d ą cen ę ch cie lib y z n isz c z y ć p o ls k ą m n ie js z o ść , i k tó r z y ż y ją w ła ś n ie z ty ch w a ś n i n a ro d o w y c h , m o że m ie ć in te r e s w te jn , żeb y iic z b ę P o la k ó w z r e d u k o w a ć , z a ś p r z e w a ż a ją c ą c z ę ść s p o łe c z e ń stw a c z e sk ie g o i w y b itn i r e p r e z e n ta n c i c z e sc y p rz y ró żn y c h o k a z ja c h o ś w ia d c z a ją , że ż y c z ą so b ie , a ż e b y d z iw o lą g w fo rm ie „ n a r o d o w o ś c i ś l ą s k i e j " z o s t a ł u su n ię ty i ż e b y p o ls k ie j m n ie js z o ś c i w C z e c h o s ło w a c ji n ie w y r z ą d z a n o k r z y w d y te m b a r d z ie j, że m ia r o d a jn e czy n n i
k i c z e sk ie p o c z y n a ją u z n a w a ć p o trz e b ę z b liż e n ia c z e slc o -p o lsk ie g o , k t ó re g o so b ie p r z e d e w sz y s tk ie m ży c z y ta k ż e p o ls k a m n ie jsz'o ść w C z e c h o s ło w a c ji. W in te r e sie o b u b ra tn ic h s ło w ia ń s k ic h n a ro d ó w leży , a żeb y n a s t a ło ja k n a jp r ę d z e j p r a w d z iw e z b liż e n ie c z e sk o - p o ls k ie , a s p r a w ie d li
w e z a ła tw ie n ie k w e s t ji s p is o w e j p r z e z r z ą d c z e c h o sło w a c k i p rz y c z y n i
ło b y s ię z p e w n o śc ią do te g o z b liż e n ia .
Dr. Czesław Łukaszkiewicz.
W y c h o d z t w o a p r o p a g a n d a p o l s k a w A m e r y c e
J a k d łu g o is tn ie je w y c h o d z tw o p o ls k ie w A m e ry c e , ta k d łu g o is tn ie je i p r o p a g a n d a p o ls k a , g d y ż z a w s z e k t o ś , b o d a j w sk ro m n y m z a k r e s ie , b ro n ił n a fo ru m a m e r y k a ń s k ie m s p r a w y n a s z e j. S p o s o b n o ś ć k u tem u b y ła z a w s z e , bo n ie p r z y ja c ió ł n am lo s n ie p o s k ą p ił. P r z e z ą z e r e g l a t w o jn y i p o w o jn ie o b ro n a P o ls k i p r z e d a ta k a m i w ro g ó w i u ś w ia d a m ia n ie A m e ry k a n ó w o r z e c z y w is t o ś c i p o ls k ie j b y ły p r o w a d z o n e po a m a to r s k u . B y ło c o p r a w d a pr{zez p e w ie n c z a s b iu ro s p e c ja ln e , w y n a ję to n a w e t r a z za d ro g ie p ie n ią d z e ja k i e g o ś n ie ro b a a m e r y k a ń s k ie g o , a le w s z y s t k o to ża d n y c h r e z u lta tó w n ie d a w a ło . A trz e b a b y ło c o ś ro b ić , bo p rz e c iw n a m m ie liśm y z g ru p o w a n y c h d o ś ć b lis k o s ie b ie : Ż y d ó w , N ie m c ó w , U k ra iń c ó w , i L itw in ó w , o so b n o „ s tu p r o c e n to w y c h " A m e ry k a n ó w i o so b n o Irla n d c z y k ó w .
P ie r w s z a g r u p a w y r a b ia ła n am o p in ję b a rb a rz y ń c ó w , p o g ro m - ą z c z y k ó w , im p e r ja lis t ó w . S to w a r z y s z e n ia h u m a n ita rn e , a p r z e d e w sz y s
t-Nr. 7 W YCHODŹTW O A PROPAG. POL. W AMER. 183 k iem m a s o p e r ja , (b a r d z o s iln a w A m e ry c e P ó łn o c n e j), d e b a to w a ły n ie r a z n a d te m i z a rz u ta m i.
S tu p r o c e n to w i A m e ry k a n ie (p r o te s ta n c i) m ie li do n a s u p rz e d z e n ie , ja k o do cu d zo z ie m c ó w n ie k u ltu ra ln y c h i fa n a ty k ó w k a to lic k ic h .
Irla n d c z y c y n ie n a w id z ili n a s , g d y ż u p o m in a liśm y s ię o ró w n o u p ra w n ie n ie P o la k ó w w k o ś c ie le k a to lic k im w A m e ry c e , rz ąd z o n y m p rz e z Irla n d c z y k ó w p rz y p o m o cy N ie m c ó w , a k a ż d y p o ls k i k sią d z -p a - t r jo t a b y l n a c z a r n e j liśc ie i m ia l z a m k n ię tą d r o g ę do k a r je r y .
P r a s a a m e r y k a ń s k a m o g ła te d y b e z k a rn ie p o n iż a ć P o la k ó w , k p ić z n ich i k ła m s tw a s z e r z y ć , a w s z e lk ie s p r o s t o w a n ia rz u c a ć do k o s z a .
J e d n a k ż e w ty m sam y m c z a s ie r z ą d a m e r y k a ń s k i z a c h o w y w a ł s ię z u p e łn ie p o p ra w n ie w o b e c P o ls k i, k t ó r a n a w e t w c z a s ie w a lk z R o s ja n a m i p o d W a r s z a w ą p ła c iła su m ie n n ie s w o je z o b o w ią z a n ia fin a n s o w e . J u ż z te g o m o żn a w y ro z u m ie ć , że p o lity k a r z ą d o w a w A m e ry c e , n ie o p ie ra s ię n a se n ty m e n c ie m a sy , an i n a a r ty k u ła c h g a z e c ia r - s k ic h .
I ta k je s t . In n a d r o g a p r o w a d z i do z d o b y c ia ż y c z liw o ś c i in te li
g e n c ji a m e r y k a ń s k ie j, in n a do fin a n s je r y , a in n a z u p e łn ie do s e r c a tłu m ów . D o in te lig e n c ji t r a f i a l i w ró żn y c h o k a z ja c h : P a d e r e w s k i, p ro f.
D y b o sk i, m in is te r S k r z y ń s k i, dr. P a w e ł F o x , śp . B r o n is ła w K u ł a k o w s k i, p ro f. S ie m ir a d z k i, czy śp . gen . J e r z y S o s n o w s k i, do fin a n s je r y p r z e m a w ia ła p r z y s ło w io w a p u n k tu a ln o ść P o ls k i p rz y p ła c e n iu
D y b o sk i, m in is te r S k r z y ń s k i, dr. P a w e ł F o x , śp . B r o n is ła w K u ł a k o w s k i, p ro f. S ie m ir a d z k i, czy śp . gen . J e r z y S o s n o w s k i, do fin a n s je r y p r z e m a w ia ła p r z y s ło w io w a p u n k tu a ln o ść P o ls k i p rz y p ła c e n iu