Dyskusja prezentowana w literaturze przedmiotu wskazuje, że granica miedzy CSR a CS (sustainability w korporacji, przedsiębiorstwie,
corpora-te sustainability) nie jest wyraźnie określona. M. van Marrevijk i M. Werre,
proponują nawet, aby odstąpić od tych dwóch pojęć i kierować się definicja-mi bardziej specyficznydefinicja-mi, podkreślającydefinicja-mi aspekty rozwoju, świadomości i poziomu ambicji organizacji125. Także M. Wu uważa że corporate
sustaina-bility i CSR są koncepcjami bardzo podobnymi i podkreślają, że niektórzy
autorzy uznają je nawet za takie same. Występują poglądy, że są one coraz bardziej zbieżne w zakresie podobieństwa idei, choć geneza ich rozwoju była różna. Wskazuje się, że pojęcie sustainability wywodzi z raportu Bruntland (WCED 1987)126. Zbliżony pogląd wyrażają N. Thompson i współpracow-nicy, którzy podkreślają że założenia sustainability pochodzą od sustainable
development (według tego samego dokumentu czyli Word Commission on
Environment and Development, WCED, utworzoną przez ONZ, 1987)127. Z kolei M. Spence i współpracownicy uważają, że realizacja CSR jest trak-towana jako wkład biznesu w realizację sustainability development (zrówno-ważony rozwój), a zrównoważone praktyki menadżerskie (managerial
susta-123 J. Klimek, Etyka biznesu. Teoretyczne założenia, praktyka zastosowań, op. cit., s. 255.
124 J. Klimek, Etyka biznesu…, op. cit., s. 269.
125 M.van Marrevijk, M. Werre, Multiple levels of corporate sustainability, „Journal of Business Ethics” 2003, Vol. 44, 2/3, s. 107–119.
126 M.Wu, Sustainability as stakeholder management, [w:] Critical studies on corporate
responsi-bility, governance and sustainaresponsi-bility, Vol. 3, Business and sustainability: concepts, strategies and changes, ed. G. Eweje, M. Perry, Emerald Group Publishing Limited, Howard House, Bingley
BD16 1WA, UK, 2011, s. 221–239.
127 N. Thompson, K. Kiefer, J.G. York, Distinctions not dichotomies: exploring social,sustainable,
and environmental entrepreneurship, [w:] Advances in entrepreneurship, firm emergence and
growth, Vol. 13, Social and sustainable entrepreneurship, ed. G.T. Lumpkin, J.A. Katz, Emerald Group Publishing Limited, Howard House, Bingley BD16 1WA, UK, 2011, s. 201–229.
inable practicies) powinny być związane z realizacją celów sustainability128.
Wskazuje się że uprawniony jest pogląd, że działania corporate sustainablity mieszczą się w koncepcji CSR (jako sub-concept), zaś CSR realizować można na bazie koncepcji potrójnego fundamentu (triple botton line) jako podstawy
sustainability129. J. Klimek wskazuje, na kolejne etapy związane z rozwojem
koncepcji społecznej odpowiedzialnością biznesu:
– etap pierwszy (okres końca XIX wieku), związany z wprowadzeniem nowego prawa, mającego ukrócić nieetyczne zachowania przedsiębiorców, nastawionych na maksymalizację zysku;
– etap drugi, który można łączyć z realizacją nowego ładu po wielkim kryzysie lat 30. XX wieku;
– etap trzeci który realizowano w latach 60. XX wieku domagając się rozwiązania problemów społecznych generowanych w szczególności przez korporacje.
Na kształt społecznej odpowiedzialności biznesu mają wpływ różne sta-nowiska (drogi); pierwsze z nich oparte jest o koncepcję zrównoważonego rozwoju, drugie z nich wykorzystuje nacisk obywatelski, co jest związane z re-spektowaniem praw człowieka i budową społeczeństwa obywatelskiego oraz trzecie, odnoszące się do samoregulacyjnych działań biznesu, z uwzględnie-niem aspektów etycznych130.
Interesujące są związki pomiędzy CSR a sustainability w odniesieniu do kultury organizacyjnej. Wskazuje się, że kultura związana z CSR opiera się o wartości, które są sprzeczne z wysuwaniem na plan pierwszy przesła-nek czysto finansowych. Podkreśla się że tego typu kultura skupia uwagę na zrównoważeniu (sustainability) obszarów: społecznego i ekologicznego (environmental). Nie neguje się przy tym znaczenia obszaru ekonomicz-nego. Kulturę związaną z CSR (CSR culture) traktuje się jako zestawienie (zbiór) podzielanych (w różnym stopniu) przekonań wraz z wyobrażenia-mi o równoważeniu – sustainability. Stanowi to podstawę do wyróżniania się organizacji poprzez bycie etycznym, godziwym (słusznym, sprawiedli-wym) i transparentnym w relacjach z grupami społecznymi występującymi w środowisku (otoczeniu)131. Zwraca się również uwagę na fakt, że kultura organizacyjna wpływa na rozumienie pojęcia sustainability poprzez różne
128 M. Spence, J. Ben Boubaker Gherib, V. Ondoua Biwolé, Sustainable entrepreneurship: Is
entrepreneurial will enough?, „Journal of Business Ethics” 2011,Vol. 99, 3, s. 335–367.
129 A. Kleine, M.von Hauff, Sustainability – driven implementation of corporate social
respon-sibility: application of the integrative sustainability triangle, „Journal of Business Ethics” 2009,
Vol. 85, suppl. 3, s. 517–533.
130 J. Klimek, Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012, s. 323–326.
131 F. Duarte, Working with Corporate Social Responsibility in Brazilian companies: The role
of managers’ values in the maintenance of CSR cultures, „Journal of Business Ethics” 2010,
akcentowanie znaczenia aspektu ekonomicznego, społecznego i ekologicz-nego w ramach corporate sustainability. Wyniki badań dużych, australijskich korporacji transportowych wskazują, że:
– na rozumienie ekonomiczne corporate sustainability nastawieni są pracownicy w organizacji o kulturze podkreślającej wartości hierarchiczne i biurokratyczne, występuje wówczas wysoka wewnętrzna orientacją na pro-cesy;
– na większe zrozumienie dla ekologicznego postrzegania
sustainabili-ty nastawieni są pracownicy mający wysoką świadomość znaczenia
prak-tyk korporacyjnych o charakterze sustainability, w tym odnośnie integracji wyników związanych ze środowiskiem naturalnym. Fakt ten przypisuje się orientacji na cele, ale także na praktyki w ujęciu długofalowym132. Aspekty terminologiczne związane z CSR i sustainability omówili D. Baden i I. Har-wood133.
2.1. Koncepcja CSR i jej realizacja w przedsiębiorstwie
CSR oznacza wychodzenie naprzeciw oczekiwaniom społeczeństw. Przed-siębiorstwo powinno w swych działaniach nie tylko uwzględniać korzyści własne, ale także respektować szeroko pojęte korzyści społeczne. W praktyce oznacza to, że powinno ono realizować nie tylko cele ekonomiczne ale także społeczne, w tym – ekologiczne. Wychodząc z teorii obywatelstwa korpo-racyjnego (corporate citizenship) podkreśla się, że realizacja CSR może być traktowana jako faktyczne przejmowanie przez korporacje niektórych obo-wiązków władzy publicznej wobec społeczeństw.
Rozwój koncepcji CSR, począwszy od roku 1930, a także metod badaw-czych zaprezentowali S. Taneja i współpracownicy. Jako cztery główne tematy podejmowane w ramach CSR wskazuje się na: odpowiedzialność społeczną, odpowiedzialność ekologiczną, etykę biznesu oraz zarządzanie interesariu-szami134. W szczególności podkreśla się wpływ interesariuszy na realizację założeń CSR135. 37 definicji społecznej odpowiedzialności biznesu
zaprezen-132 M.K. Linnenluecke, S.V. Russell, A. Griffiths, Subcultures and sustainability practices: the
impact on understanding corporate sustainability, „Business Strategy and the Environment”
2009, Vol. 18, 7, s. 432–452.
133 D. Baden, I. Harwood, Terminology matters: a critical exploration of corporate social
respon-sibility terms, „Journal of Business Ethics” 2013, Vol. 116, 3, s. 615–627.
134 S.S. Taneja, P.K. Taneja, R.K. Gupta, Researches in corporate social responsibility: a review
of shifting focus, paradigm and methodologies, „Journal of Business Ethics”2011, Vol. 101, 3, s. 343–364.
135 F. Maon, A. Lindgreen, A. Svaen, Designing and implementing corporate social
responsibil-ity: an integrative framework grounded in theory and practice,” Journal of Business Ethics”
tował A. Dahlsrud136. Szeroki przegląd definicji CSR zawarli w swym opraco-waniu I. Freeman i A. Hasnaoui137.
Jako nurty badawcze związane z CSR wskazuje się na traktowanie odpo-wiedzialności społecznej jako138:
• zobowiązanie społeczne; zakłada się tu ścisłe związki biznesu i społe-czeństwa;
• zobowiązanie wobec interesariuszy;
• realizacja perspektywy etycznej; jej podstawą jest system wartości za-warty w kulturze organizacyjnej, cechuje się brakiem nastawienia na uzyskanie legitymizacji społecznej czy wypełnianie zobowiązań wobec całego społeczeństwa i interesariuszy;
• proces zarządczy w przedsiębiorstwie; charakteryzuje się nastawieniem na osiągane rezultaty (issues management), obejmuje wdrażanie określo-nych strategii.
Jako obszary, dla których poszukiwane są cele związane z CSR, w litera-turze wymienia się: podejście związane z interesariuszami, etykę biznesu, odpowiedzialność za środowisko naturalne i odpowiedzialność społeczną139. W ramach CSR coraz wyraźniej akcentowane są aspekty ekologiczne140. Prowadzi to do wydzielenia oddzielnego pojęcia, odnoszącego się do odpo-wiedzialności ekologicznej (CER – Corporate Environmental Responsibility,
Corporate Ecological Responsibility). Aspekty ekologiczne mogą stanowić
bo-wiem jeden z kluczowych czynników sukcesu (key success factor) na rynku, a działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego mogą być wykorzysty-wane do generowania nowych aktywności biznesowych141. Odpowiedzial-ność ekologiczna (ecological responsibility) jest rozpatrywana w kategoriach zobowiązania (obowiązku) społecznego firmy oraz przyjętych wartości142.
Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa rozważana jest także z perspektywy systemowej, która uwzględnia następujące elementy: postawy wobec CSR, jej przejawy (obszary) i podmioty (adresaci wewnętrzni i ze-wnętrzni), elementy zarządzania społeczną odpowiedzialnością oraz
wystę-136 A. Dahlsrud, How corporate social responsibility is defined: an analysis of 37 definitions, „Corporate Social Responsibility and Environmental Management” 2008, nr 15, s. 1–13.
137 I. Freeman, A. Hasnaoui, The meaning of corporate social responsibility:The vision of four
nations, „Journal of Business Ethics”2011, Vol. 100, 3, s. 419–443.
138 I. Maignan, O.C. Ferrel, Corporate social responsibility and marketing. An integrative
frame-work, „Journal of the Academy of Marketing Science” 2004, Vol. 32, 1, s. 3–19.
139 M. Minoja, Stakeholder management theory, firm strategy, and ambidexterity, „Journal of Business Ethics” 2012, Vol. 109, 1, s. 67–82.
140 G. Aras, D. Crowther, The social obligation of corporations, „Journal of Knowledge Global-ization” 2008,Vol. 1, 1, s. 43–59.
141 A. Chodyński, Sustainability, responsibility and ecological entrepreneurship in business
con-ceptions, „Journal of Economic and Social Studies”, The College of Nyíregyháza, Hungary,
2010, s. 9–18.
142 J. Martínez-del-Río, J. Céspedes-Lorente, Competitiveness and legitimation: the logic of
pujące uwarunkowania zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne143. Podsta-wowe definicje związane z koncepcją CSR zawarto w tabeli 1. W podanych definicjach i opisach zawarte są związki CSR z rozwojem zrównoważonym i zachowaniami etycznymi wraz z akcentowaniem roli interesariuszy.
Warto zwrócić uwagę, że popularna norma ISO 26000 traktuje odpowie-dzialność jako normę etyczną i uwzględnia gotowość do ponoszenia konse-kwencji skutków własnych decyzji144. Wskazuje na rolę społecznie odpowie-dzialnych praktyk w działalności biznesowej, z podkreśleniem znaczenia po-zytywnej aktywności przedsiębiorstwa w społeczności, w której ono działa145. B. Rok traktuje społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstwa jako proces po-znawania i włączania oczekiwań społecznych w strategię zarządzania oraz mo-nitorowania wpływu takiej strategii na konkurencyjność firmy. Podkreśla przy tym, że oczekiwania społeczne ulegają zmianom146. Organizacja społecznie odpowiedzialna tworzy korzyści oparte o wzrost zainteresowania inwestorów, wzrost lojalności interesariuszy, poprawę relacji ze społecznością i władzami lokalnymi, poprawę konkurencyjności, wzrost poziomu kultury organizacyj-nej, pozyskanie oraz utrzymanie najlepszych pracowników i kształtowanie wśród tych pracowników pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa147. Odpo-wiedzialność społeczna dotyczy przedsiębiorstw jako całości, stosunków spo-łecznych, działań nieakceptowanych przez interesariuszy, uwzględnia kalkula-cje różnych grup interesów i działania społecznie odpowiedzialne148.
W książce A. Chodyńskiego odniesiono się do związków CSR z zarzą-dzaniem rozwojem przedsiębiorstwa, wskazując na korzyści płynące z re-alizacji CSR ale także podkreślając że149:
– obserwowany jest związek CSR z poprawą wyników finansowych i moż-liwościami budowy przewagi konkurencyjnej;
– wskazuje się na korzyści płynące z realizacji CSR o charakterze ogólno-biznesowym, operacyjnym i finansowym150;
143 A. Sokołowska, Społeczna odpowiedzialność małego przedsiębiorstwa, Wrocław 2013, s. 135.
144 B. Pogonowska, Etos człowieka biznesu. Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, [w:] B. Pogonowska (red.), Elementy etyki gospodarki rynkowej, PWE, Warszawa 2004, s. 230.
145 N.H. Ahmad, T. Ramayah, Does the notion of „doing well by doing good” prevail among
entrepreneurial ventures in a developing nation?, „Journal of Business Ethics” 2012, Vol. 106,
4, s. 479–490.
146 B. Rok, Społeczna odpowiedzialność biznesu, [w:] Biznes, etyka, odpowiedzialność, red. nauk. W. Gasparski, Wydawnictwa Profesjonalne PWN, Warszawa 2013, s. 423–432.
147 A. Wziątek-Staśko, Diversity management. Narzędzie skutecznego motywowania
pracowni-ków, Difin, Warszawa 2012, s. 67–68.
148 A. Paliwoda-Matiolańska, Społeczna odpowiedzialność w procesie zarządzania
przedsiębior-stwem, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 41.
149 A. Chodyński, Odpowiedzialność ekologiczna w proaktywnym rozwoju przedsiębiorstw, Ofi-cyna Wyd. AFM, Kraków 2011, s. 52–55.
150 M. Vilanova, J. Lozano, D. Arenas, Exploring the nature of the relationship between CSR and
– realizacja CSR uwarunkowana jest cechami przedsiębiorstw, w szcze-gólności w odniesieniu do ich wielkości.
Tabela 1. Charakterystyka pojęcia społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa
Wybrane założenia Autorzy (źródło)
– CSR to obowiązek podejmowania przez korporacje takich decyzji i działań, które przyczyniają się zarówno do dbałości o interes własny przedsiębiorstwa, jak i ochrony oraz pomna-żania dobrobytu społecznego.
– CSR to obowiązek przedsiębiorcy podejmowania takich decyzji które są pożądanym celem i wartością dla społeczeń-stwa.
K. Davis i R. Blomstrom1
H. Bowen2
– Zwraca się uwagę na rolę działań etycznych w ramach CSR oraz wnoszenie wkładu w rozwój zrównoważony. Przejawia się to w podnoszeniu jakości życia pracowników i ich rodzin, społeczności lokalnych i społeczeństwa.
– Podkreśla się, że społeczna odpowiedzialność biznesu, to wkład w rozwój zrównoważony. Uwzględnianie założeń roz-woju zrównoważonego oznacza respektowanie celów ekono-micznych, społecznych i ekologicznych.
The World Business Council for Susta-inable Development3
The Organization for Economic and Development (OECD)
Zwraca się uwagą na wpływ biznesu na społeczności, w tym pracowników, klientów, wspólnoty lokalne, ale także na uczestników łańcuchów dostaw i partnerów biznesowych.
The Global Reporting Initiative CSR to zobowiązanie do etycznej działalności w kontaktach
ze wszystkimi interesariuszami, czyli pracownikami i ich ro-dzinami, społecznościami lokalnymi i ogółem społeczeństwa. Podkreśla się rolę etycznej działalności w obszarze środowi-ska naturalnego.
Poruszane w różnych dokumentach i publikacjach, z podkreśleniem, że CSR może być traktowana jako praktyka biznesowa (Business for Social Respon-sibility)
CSR to dobrowolna działalność przedsiębiorstwa, w któ-rej troska o społeczeństwo i środowisko znajduje odbicie w prowadzonych operacjach i relacjach z interesariuszami. Oznacza nie tylko przestrzeganie prawa, ale wyjście poza te wymagania. Wiąże się z inwestowaniem w kapitał ludzki, śro-dowisko (naturalne) i relacje z interesariuszami.
Komisja Unii Europejskiej4
– CSR jest potwierdzeniem przez przedsiębiorców, że pod-dają oni publicznej ocenie nie tylko swoje wyniki finansowe, ale także wyniki odnoszące się do działań społecznych, jak i środowiskowych.
– CSR obejmuje problemy: zdrowia i bezpieczeństwa, praw człowieka, zarządzanie zasobami ludzkimi, nadzoru korpo-racyjnego, etyki biznesu, rozwoju społeczności, praw kon-sumenta, ochrony siły roboczej. Odnosi się także do relacji z dostawcami, nawiązuje do praw interesariuszy oraz do pro-blematyki ochrony środowiska.
Konfederacja Brytyjskiego Przemysłu5
Stowarzyszenie Industry Kanada6
Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa oznacza po-dejmowanie decyzji i prowadzenie działań, które:
– mają wpływ na społeczeństwo i środowisko (naturalne); – realizowane są przez działania etyczne i transparentne; – realizowane są zgodnie z rozwojem zrównoważonym i do-brobytem społecznym;
– wykazują zgodność z prawem i międzynarodowymi norma-mi zachowań;
– są integrowane przez organizację i stosowane w działa-niach oraz, co istotne
– uwzględniają oczekiwania interesariuszy.
1 K. Davis, R. Blomstrom, Business and society: environment and responsibility, 3 ed., New York 1975, s. 13.
2 H.R. Bowen, Social responsibilities of the businessman, Harper &Row, New York 1953, [za:] A.B. Carroll, Corporate social responsibility, „Business and Society”, Chicago, wrzesień 1999, Vol. 38 (3), s. 268–295.
3 Corporate social responsibility: making good business sense, World Business Council for Sustainable Development, January 2000, s. 6.
4 M. Rozkwitalska, Kultura organizacyjna korporacji transnarodowych oparta o społeczną
odpowiedzialność, „Organizacja i Kierowanie” 2006, 2 (124), s. 33–50.
5 C.A. Hemingway, P.W. Maclagan, Managers’ Personal values as drivers of corporate social
responsibility, „Journal of Business Ethic” 2004, Vol. 50, 1, s. 33–44.
6 http://strategis.ic.gc.ca/epic/internet/incsr – rse.nsf/en/h_rs00094e.html.
7 ISO/WD 26000 Guidance on Social Responsibility, October 2007.
Źródło: A. Chodyński, Odpowiedzialność ekologiczna w proaktywnym rozwoju
przedsię-biorstw, Kraków 2011, s. 56–57.
Strategiczne podejście do CSR może uwzględniać model oparty o bada-nia przedsiębiorstw izraelskich. Zbudowany jest on w postaci trójkąta, na którego narożnikach znajdują się najwyższe kierownictwo, wspólnota orga-nizacyjna (organizational community) oraz strategia. Czynnikiem wiążącym oddziaływanie kierownictwa, wspólnoty i strategie są praktyki i normy151. K. Bondy i współpracownicy zwracają uwagę, że CSR kreuje wartość w biz-nesie przez redukcję kosztów i ryzyka, tworzenie przewagi konkurencyjnej oraz generowanie efektów win-win. Wpływa na budowę reputacji i legity-mizację152. Sądzę, że CSR może być traktowana jako praktyczne narzędzie legitymizacji organizacji. Realizacja społecznej odpowiedzialności przed-siębiorstwa może następować na różnych płaszczyznach. Szerzej temat ten omówiono w opracowaniu A. Chodyńskiego wskazując m.in. na związki CSR z realizacją nadzoru korporacyjnego153. Rolę CSR z punktu widzenia nadzoru korporacyjnego omawia m.in. M. Blair:określa się trzy modele kor-poracji: finansowy, społeczny i pluralistyczny.
Model finansowy nastawiony jest na oczekiwania akcjonariuszy. Model społeczny, nastawiony na realizację zasad CSR, podkreśla rolę akcjonariuszy i pracowników. W modelu pluralistycznym, także wykorzystującym zało-żenia CSR, zwraca się uwagę na wszystkich interesariuszy, z podkreśleniem roli kapitału społecznego154. Na związek CSR z corporate governance
zwraca-151 Z. Sharp, N. Zaidman, Strategization of CSR, „Journal of Business Ethics” 2010, Vol. 93, 1, s. 51–1.
152 K. Bondy, J. Moon, D. Matten, An institution of corporate social responsibilty (CSR) in
multi-national corporations (MNCs): form and implications, „Journal of Business Ethics” 2012,
Vol. 111, 2, s. 281–299.
153 A. Chodyński, Państwo jako interesariusz przedsiębiorstwa odpowiedzialnego społecznie, „Państwo i Społeczeństwo. Z problematyki ekonomii i zarządzania”, red. A. Iwasiewicz, 2011 (XI), 2, s. 59–82.
154 M.M. Blair, Wealth creation and wealth sharing: a colloquium on corporate governace and
ją także uwagę A. Khan i współpracownicy155. Podkreśla się, że koncentracja własności firm międzynarodowych w Europie (multinational firms) powo-duje zubożenie ich polityki w zakresie CSR i pogorszenia realizacji CSR156. W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę, że corporate governance i CSR są ściśle związane jako odbicie zaangażowania (zobowiązania) organizacyjnego w stosunku do interesariuszy oraz interakcji w stosunku do ogólnie pojętej społeczności. CSR, mając na względzie rolę interesaruszy, jest także trakto-wana jako rozszerzenie corporate governance. Często mechanizm governace wykorzystuje praktyki CSR. Badania potwierdzają, że CSR jest elementem nadzoru (governance). Wzajemna relacja corporate governance i CSR za-leży od kontekstu narodowego i instytucjonalnego, sytuacji ekonomicznej i wpływu przemysłu. Wskazuje się na możliwość wykorzystania modelu M. Portera i M. Kramera do wyjaśnienia związków CSR i corporate
gover-nance157. Model ten zawiera cztery wymiary: zobowiązanie moralne (moral obligation), sustainability, upoważnienie do działania (licence to operate)
w oparciu o zgodę rządów, społeczności i innych licznych interesariuszy do prowadzenia biznesu oraz reputację158.
Przegląd dokonany przez M. Minoja wskazuje że159:
– analizowane są związki CSR z zarządzaniem interesariuszami, zwraca-jąc jednak uwagę także na pozostałe obszary realizacji celów CSR, a miano-wicie etykę biznesu, odpowiedzialność za środowisko naturalne i odpowie-dzialność społeczną;
– CSR oraz teoria interesariuszy integrują politykę społeczną korporacji z zarządzaniem strategicznym, przy występującej zbieżności strategii z etyką;
155 A. Khan, M.B. Muttakin, J. Siddiqiu, Corporate governace and corporate social responsibility
disclosures: evidence from an emerging economy, „Journal of Business Ethics” 2013, Vol. 114,
2, s. 207–223.
156 D. Lammertjan, B. Scholtens, Ownership concentration and CSR Policy of European
Multi-national Enterprises, „Journal of Business Ethics” 2013, Vol. 118, 1, s. 117–126.
157 S. Young, V. Thyil, Corporate social responsibility and corporate governance: role of context in
international settings, „Journal of Business Ethics” 2014, Vol. 122, 1, s. 1–24.
158 M.E. Porter, M.R. Kramer, Strategy and society: the link between competitive advantage and
corporate social responsibility, „Harvard Business Review” 2006, Vol. 84, 12, s. 78–92.
159 M. Minoja, Stakeholder management theory, firm strategy, and ambidexterity, „Journal of Business Ethics” 2012, Vol. 109, 1, s. 67–82.
– występują poglądy, że CSR (i zarządzanie interesariuszami), ze wzglę-du na ponoszone koszty, nie będą mieć pozytywnego wpływu na tworzenie przewagi konkurencyjnej;
– odpowiedzialność interesariuszy (stakehoder responsibility) powoduje, że głównym celem CSR jest kreowanie wartości dla kluczowych interesariu-szy przedsiębiorstwa i że każdy biznes powinien realizować odpowiedzialne praktyki, bez oddzielania etyki od biznesu.
Zwraca się uwagę, że CSR wzmaga identyfikację pracowników z fir-mą oraz wzmacnia zaangażowanie pracownika w stosunku do firmy160. H.-J. Schlierer i współpracownicy wskazują na podobieństwo praktyk CSR między Włochami i Hiszpanią oraz Belgią i Francją. Zwracają uwagę, że pojęcie interesariuszy odnoszone jest do interesariuszy pierwszoplanowych a więc głównie pracowników, dostawców i klientów, czasem społeczności lokalnej (Włochy), a dla dużych korporacji dotyczy także organizacji non profit161. Analizując CSR w warunkach Indii R. Kumar i współpracownicy wyróżnili cztery modele CSR: etyczny (oparty na wartościach religijnych), statystyczny (związany z planami rozwojowymi Indii, oparty o ekonomiczną politykę postkolonialną), (neo)liberalny (oparty na profitach biznesowych) i interesariuszy (stakeholders, w oparciu o koncepcje odpowiedzialności R. Freemana z 1984 roku)162. Odnosząc się do tej tematyki analizowano wpływy kulturowe rozpatrując jej aspekty (jako etyczne), struktury (w tym polityka państwa, strategie organizacyjne) oraz problemy agencji (m.in. od-powiedzialność instytucjonalna)163. Wiążąc zarządzanie interesariuszami z CSR, ładem korporacyjnym (corporate governance), etyką biznesu
i susta-inability H.-J. Schlierer i współpracownicy zwracają uwagę, że centralnym
punktem rozważań dotyczących CSR może być (ale nie musi) zarządzanie interesariuszmi. Część autorów traktuje bowiem CSR jako komponent teorii interesariuszy164. B. Jamka utożsamia z kolei CSR z rozwojem zrównoważo-nym (w skali mikroekonomicznej165.
160 H.R. Kim H, M. Lee, H-T. Lee, N-M. Kim, Corporate social responsibility and employee –
company identification, „Journal of Business Ethics” 2010, Vol. 95, 4, s. 557–469.