Orientacja przedsiębiorcza dla podmiotów gospodarczych (przedsię-biorstw) kojarzona jest ze skłonnością do zaakceptowania procesu przed-siębiorczego, praktyk i sposobu podejmowanych decyzji oraz uwzględnienia stopnia oddziaływania możliwości rynkowych (uwzględniając ich identy-fikację i wykorzystanie)50 w powiązaniu ze wzrostem przedsiębiorstwa51. Wskazuje się także na cechy orientacji przedsiębiorczej: autonomię, innowa-cyjność, proaktywność, podejmowanie ryzyka oraz agresywne poszukiwanie możliwości rynkowych52. Czynnikami wpływającymi na przedsiębiorczość są: typ otoczenia, typ organizacji, cechy organizacji i cechy uczestników53.
48 T. Verstraete, A. Fayolle, Paradigmes et entrepreneuriat, „Revue de l’Entrepreneuriat” 2005, Vol. 4, 5, s. 33–52.
49 S. Schaltegger, M. Wagner, Sustainable entrepreneurship and sustainability innovation:
catego-ries and interactions, „Business Strategy and the Environment” 2011, Vol. 20, 4, s. 222–237.
50 O. Merlo, S. Auh, The effects of entrepreneurial orientation, market orientation and marketing
subunit influence on firm performance, „Marketing Letters” 2009, Vol. 20, 3, s. 295–311.
51 W.E. Baker, J.M. Sinkula, The complementary effects of market orientation and
entrepreneur-ial orientation on profitability in small businesses, „Journal of Small Business Management”
2009, Vol. 47, 4, s. 443–464.
52 G.T. Lumpkin, G.G. Dess, Clarifying the entrepreneurial orientation construct and linking it
to performance, „Academy of Management Review” 1996, Vol. 21, 1, s. 135–172.
53 M. Strużycki (red.), Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowania
Orientacja przedsiębiorcza jest także rozpatrywana z punktu widzenia umię-dzynarodowienia przedsiębiorstw, traktując ją jako zasób niematerialny fir-my, proces organizujący zasoby lub też dynamiczną kompetencję. Sposób pomiaru orientacji przedsiębiorczej opiera się na różnych propozycjach ba-dań kwestionariuszowych lub obserwacji zachowań przedsiębiorstw, biorąc pod uwagę informacje zewnętrzne (np. dokumenty, artykuły)54.
Przegląd literatury dokonany przez J. Clarke i R. Holt wskazuje, że przed-siębiorczość i etykę można traktować ze sobą jako powiązane, a nawet sple-cione, przyjmując, że przedsiębiorczość jest procesem społecznym uwarun-kowanym sytuacyjnie (context depend social process)55. Podstawy zachowań etycznych opisano w publikacji A. Chodyńskiego56. Podstawowe pojęcia i poglądy dotyczące etyki i moralności zawarto w tabeli 9.
Tabela 9. Charakterystyka etyki i moralności
Pojęcia związane
z etyką i odpowiedzialnością Pojęcia związane z moralnością i wartościami
• etyka stanowi zbiór wskazań odnośnie postępowania, przejawiają się one jako reguły wynikające z moralnego punktu widzenia (D. Kaszyńska, Czy…, 2013);
• zachowania etyczne mieszczą się w ogólnie przyjętych normach spo-łecznych (J. Adamczyk, Społeczna…, 2009);
• etyka dotyczy ludzi zatrudnionych w organizacji, stosunków między-ludzkich, zachowań niemoralnych (nieetycznych), uwzględnia poczucie moralne decydentów (A. Poliwoda-Matiolańska, Społeczna…, 2009); • etyka gospodarcza zajmuje się działaniami gospodarczymi i dzieli się na: – etykę opisową, badającą moralność jako zjawisko społeczne; – etykę normatywną odnosząca się do konstruowania i uzasadniania systemów moralnych uważanych za słuszne lub wartościowe. Z ogól-nych zasad i norm wyprowadzane są normy szczegółowe; stanowi ro-dzaj etyki stosowanej;
– metaetykę, koncentrująca się na analizie języka i metod etyki dla po-stawienia pytań odnośnie znaczenia i przedmiotu ocen moralnych (B. Klimczak, Etyka…, 2013);
• etyka biznesu zajmuje się wykorzystaniem ogólnych zasad etycznych przy rozstrzyganiu sytuacji (dylematów) charakterystycznych dla biznesu, jako dzie-dzina wiedzy dotyczy moralnego wymiaru działalności gospodarczej. Stanowi zbiór zasadnych standardów moralnych decydowania, określa, co w biznesie jest moralnie właściwe, a co nie jest. (W. Gasparski, Etyka…, 2013);
• etyka biznesu stanowi podstawę realizacji CSR (D. Kaszyńska, Czy…, 2013);
• etyka biznesu to moralne zasady i standardy, które kierują zachowa-niami w świecie biznesu (D. Berings i współprac, The role…, 2012); • etyka biznesu, opiera się na założeniach aksjologicznych, odwołuje się do wartości przedmiotowych i wartości osobowych; powinna wskazy-wać, gdzie i jakie wartości pozytywne powinny się pojawić, identyfiku-je także wartości negatywne i ostrzega przed nimi (A. Węgrzecki, Aksjo-logiczne…, 2013).
– moralność to system war-tości, norm, praktyk i in-stytucji społecznych a tak-że tożsamości osobistych. Wartości to przekonania o pożądanych stanach do-celowych lub zachowa-niach. (B. Wojciszke, Psy-chologia…, 2011); – moralność to fakt spo-łeczny związany z postę-powaniem ludzi, ma na uwadze dobro i zło (D. Ka-szyńska, Czy…, 2013); – moralność przenosi się na szacunek do prawa, wiążę się z tworzeniem podstaw legalizmu jako przejaw ak-ceptacji prawa
(D. Kaszyńska, Czy…, 2013); – główne wartości przedsię-biorstwa odgrywają istot-ną rolą w realizacji SOB (J. Collins i współprac, Built…, 1997);
54 K. Obłój, A. Wąsowska (red. nauk.), Zarządzanie Międzynarodowe. Teoria i praktyka, PWE, Warszawa 2014, s. 236–238.
55 J. Clarke, R. Holt, Reflective judgement: understanding entrepreneurship as ethical practice, „Journal of Business Ethics” 2010, Vol. 94, 3, s. 317–331.
56 A. Chodyński, Legitymizacja działań przedsiębiorstwa odpowiedzialnego społecznie, [w:]
Państwo demokratyczne, prawne i socjalne, t. 4, red. nauk. M. Grzybowski, Księga
Etyka ekologiczna
– to: „dyscyplina etyczna, w której podejmuje się zagadnienia etycz-nych relacji miedzy człowiekiem, grupami społecznymi i całymi społe-czeństwami a środowiskiem przyrodniczym. Poszukuje się w jej ramach odpowiedzi na pytania, jakie czyny wobec środowiska przyrodniczego, i na jakiej podstawie, można określić jako etyczne. Chodzi też o pyta-nie, czyje interesy, dobro i potrzeby bierze się pod uwagę chroniąc śro-dowisko”. Etyka ekologiczna „powinna jednoznacznie wskazywać, któ-re zachowania są właściwe, a któktó-re należałoby z perspektywy moralnej potępić” (przyp. A.Ch. – w odniesieniu do środowiska przyrodniczego). „Etyka ekologiczna nie tylko określa obowiązki człowieka wobec środo-wiska przyrodniczego, ale także próbuje dokonać rozstrzygnięć w sytu-acji konfliktu miedzy interesami poszczególnych osób, poszczególnych pokoleń, a także miedzy interesami człowieka i interesami środowiska przyrodniczego.” (B. Dobrzańska i współpracown., Ochrona…, 2009).
Etyka a odpowiedzialność (CSR)
– etyka stanowi immanentną cechę odpowiedzialności (P. Drucker, Prak-tyka…,1994);
– etyka dotyczy ogólnych norm i założeń niemających odzwierciedlenia w prawie, które podlegają ocenie społecznej i są odczuwalne na grun-cie moralności. Wartość podstawowa: nieczynienie zła, cel: unikanie sy-tuacji wieloznacznych moralnie i nienaruszanie norm moralnych. Zna-czenie ma sumienie kierownictwa i pracowników. Odpowiedzialność za działania ponosi każdy pracownik indywidualnie (M. Pindelski, Ety-ka…,2012);
– CSR: dotyczy działań i programów nakierowanymi często na subiektyw-nie postrzegane efekty dla społeczności (które mają jednak charakter obiek-tywny). Wartość podstawowa: czynienie dobra, cel: poszukiwanie korzyści i poprawa sytuacji wybranych grup społecznych. Znaczenie mają wewnętrz-ne potrzeby kierownictwa, ale także media i aspekty konkurencji. Odpowie-dzialność za działania ponosi kierownictwo (M. Pindelski, Etyka…, 2012).
– wartości na poziomie jed-nostki wiążą się z elemen-tami: poznawczym (pozna-nie i rozumie(pozna-nie idei, poziom intelektualny), afektywnym (związek z emocjami) i beha-wioralnym (T. Czapla i współ-prac., Znaczenie…, 2011); – przykłady wartości mo-ralnych i etycznych: władza, sprawiedliwość, godność człowieka, solidarność, od-powiedzialność (Ł. Sułkow-ski, Epistemologia…, 2012); – przykładowe wartości w organizacji: zysk, szacu-nek, rozwój osobisty i (A. Ch.: co ważne z punktu wi-dzenia tematyki monogra-fii): zrównoważenie (su-stainability) (M. Werre, Implementing…, 2003); – przyjęcie poglądu o ko-nieczności przestrzegania norm moralnych oznacza, że zysk osiągany bez prze-strzegania norm etycznych nie jest moralnie usprawie-dliwiony (Y. Kang i współ-prac., Before…, 1995).
Źródło: opracowanie własne na podstawie: D. Kaszyńska, Czy etyka biznesu jest ety-ką?, „Ekonomia i Środowisko” 2013, 1(44), s. 206–214; D. Berings, S. Adriaenssens, The ro-le of business ethics, personality, work values, and gender in vocational interests from adoro-le- adole-scents, „Journal of Business Ethics” 2012, Vol. 106, 3, s. 325–335; B. Wojciszke, Psychologia społeczna, Wyd. Nauk. SCHOLAR, 2011; J. Collins, J. Porras, Built to last: successful habits of visionary companies, Harper Business, New York 1997; Ł. Sułkowski, Epistemologia i me-todologia zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012, s. 72; P.
Druc-ker, Praktyka zarządzania, Czytelnik Nowoczesność, AE, Kraków 1994, s. 409; T. Czapla, I. Świątek-Barylska, Znaczenie innowacyjności w świetle badań wartości i systemów
kompe-tencyjnych organizacji, „Współczesne Zarządzanie” 2011, 3, s. 80–87; J. Adamczyk, Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2009, s. 62–63; A.
Paliwoda-Matiolań-ska, Społeczna odpowiedzialność w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 41; M. Pindelski, Etyka, CSR i CSV w orientacjach
strategicz-nych, „Przegląd Organizacji” 2012, 2, s. 6–10; Y.Ch. Kang, D.J. Wood, Before profit social re-sponsibility turning the economic paradigm upside down, Business and Society, 1995,
Pro-ceedings, s. 414; B. Klimczak, Etyka gospodarcza, [w:] Biznes, etyka, odpowiedzialność, red. nauk. W. Gasparski, Wydawnictwa Profesjonalne PWN, Warszawa 2013, s. 119–128; A.Wę-grzecki, Aksjologiczne podstawy gospodarowania i etyki biznesu, [w:] Biznes, etyka,
odpo-wiedzialność, red. nauk. W. Gasparski, Wydawnictwa Profesjonalne PWN, Warszawa 2013,
s. 17–28; W. Gasparski, Etyka biznesu, [w:] Biznes, etyka, odpowiedzialność, red. nauk. W. Gasparski, Wydawnictwa Profesjonalne PWN, Warszawa 2013, s. 79–88; B. Dobrzańska, G. Dobrzański, D. Kiełczewski, red. nauk. G. Dobrzański, Ochrona środowiska
przyrodni-czego, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2009, s. 380–381; M. Werre, Implementing corporate re-sponsibility – the Chicita case, „Journal of Business Ethics” 2003, Vol. 44, 2/3, s. 247–260.
Analiza D. Kaszyńskiej pozwala przyjąć, że podstawą etyki jest zespół za-sad, norm, przepisów, nakazów i zakazów odnoszących się do postępowania ludzi. Etyka stanowi obszar filozofii, odnosi się do badań moralności i two-rzenia systemów myślowych prowadzących do twoi two-rzenia zasad moralnych. Etyka biznesu, szczególnie istotna z punktu widzenia tematyki niniejszej monografii, nawiązuje do wymiaru moralnego działalności gospodarczej, rozpatrując zasadnicze standardy moralne odnoszące się do decydowania w trakcie realizacji działalności biznesowej, także przy zachowaniach przed-siębiorczych. Etyka biznesu odnosi się nie tylko do etycznych teorii moral-ności, ale uwzględnia także teorie psychologiczne (np. teorię rozwoju mo-ralnego człowieka L. Kolberga) i socjologiczne (np. problematykę zaufania). Etyka biznesu stanowi część etyki normatywnej, ale wchodzi także w skład etyki opisowej dotyczącej sposobów postępowania i różnic moralności grup społecznych. Odnosząc się do postaw moralnych, przekonań, wartości i za-chowań bada także motywy postępowania; odnosi się do bytu, problemów logicznych i metodologicznych. W jej ramach analizowane są uwarunkowa-nia moralności związane z czynnikami ekonomicznymi, historycznymi, ale również ekologicznymi. Zbiór norm, reguł (zachowań) przydatnych w co-dziennej praktyce, stanowi z kolei etykę normatywną. Rozpatruje się także etykę sytuacyjną, związaną z samodzielnym podejmowaniem decyzji w kon-kretnych sytuacjach, wykorzystując moralną autonomię jednostki57. J. Kli-mek podkreśla, że w prowadzeniu biznesu pojawiają się konflikty wartości. W ich rozwiązywaniu pomocne może być respektowanie zasad etycznych. Wskazuje przy tym, że etyka normatywna określa pojęcie dobra i zła oraz odnosi się do budowy całościowych systemów etycznych. Dotyczy określo-nego systemu norm odnoszących się do postępowania ludzkiego. Etyka opi-sowa wyjaśnia z kolei zjawiska natury moralnej odnośnie do społeczeństw, grup zawodowych czy społecznych w dziejach filozofii lub literatury. Doko-nuje analizy rzeczywistych przekonań ludzi, ale i ich postępowania. Etyka stosowana odnosi się do narzędzi kształtujących właściwe postawy moral-ne. Tymi narzędziami, do formowania postaw ludzi, mogą być np. szkolenia, kodeksy etyczne, stosowanie kryteriów etycznych przy rekrutacji, awansach, tworzenie zespołów nadzoru etycznego czy wypracowanie modeli przy-wództwa etycznego. Etyka teoretyczna odnosi się do tego, czym jest wartość moralna i co jest przedmiotem ocen58.
Etyka biznesu rozpatruje m.in. zgodność rezultatów działań przedsiębior-stwa z normami etycznymi występującymi w społeczeństwie. Łączy ze so-bą zagadnienia etyczne i ekonomiczne, odnosi się do relacji między ludźmi w nawiązaniu do występujących norm i wartości. Instytucjonalizacja etyki
57 D. Kaszyńska, Czy etyka biznesu jest etyką?, „Ekonomia i Środowisko” 2013, 1(44), s. 206–214.
następuje przez jej wprowadzanie do zarządzania przez: wizję, misję i strate-gię przedsiębiorstwa, struktury, procedury, programy i kodeksy postępowa-nia, szkolepostępowa-nia, podejmowanie decyzji etycznych, komunikowanie się, nagro-dy i kary, zapobieganie i kontrolę etyczną oraz realizację polityki społecznej59. Etyka biznesu wpływa na poziom kapitału intelektualnego organizacji60.
Zachowania etyczne rozpatruje się w kontekście norm społecznych. Według B. Wojciszke, norma społeczna (social norm) stanowi regułę, która rządzi kon-kretnym zachowaniem lub klasą zachowań. Taka norma obowiązuje wszystkich członków grup. W przypadku występowania (w danej sytuacji) zwykłego sposo-bu postępowania dotyczącego większości ludzi, norma społeczna określana jest jako norma opisowa (descriptive norm)61. A. Węgrzecki podkreśla, że etyka biz-nesu opiera się na założeniach aksjologicznych (formułowanych w ramach ak-sjologii jako dziedziny filozofii zajmującej się wartościami), odwołuje się do war-tości przedmiotowych i warwar-tości osobowych. Warwar-tości przedmiotowe związane są z przedmiotami wartościowymi (dobrami), a więc przedmiotami wyposażo-nymi w pewne pozytywne wartości. Wartości osobowe o charakterze podmioto-wym stanowią ludzie i zespoły ludzkie. Rozważania swoje odnosi do pojęcia ‘go-spodarowanie’, które ma swój przedmiot, podmiot i cel. Podmiotem jest sprawca i wykonawca czynności objętych gospodarowaniem, pojedynczy człowiek lub zespół ludzi. Przedmiotem są zaś wyroby materialne lub usługi. Wiąże ponadto etykę biznesu z pojęciem biznesu odpowiedzialnego. W tym przypadku, przy prowadzeniu działalności gospodarczej, zaleca poszanowanie naturalnego śro-dowiska oraz zastanej sfery społeczno-kulturowej62. Prezentowany pogląd jest dyskusyjny, bo nie uwzględnia możliwości zmian kulturowych szeroko opisy-wanych w literaturze przedmiotu związanej z zarządzaniem przedsiębiorstwami. J. Adamczyk podkreśla, że etykę w przedsiębiorstwach rozpatrywać moż-na z punktu widzenia poziomów: społeczeństwa, interesariuszy, polityki we-wnętrznej i osób indywidualnych. Zwraca uwagę na instytucjonalizację etyki w przedsiębiorstwach. Przejawia się to wprowadzaniem konkretnych warto-ści, norm i obowiązków moralnych, poprzez formę standardów i procedur63. W literaturze przedmiotu mówi się też o pojęciu etyki ekologicznej. B. Dobrzańska i współpracownicy wskazują na zasady etyki ekologicznej, które obejmują: prawo człowieka do środowiska przyrodniczego
(z uwzględ-59 M. Rybak, Etyka menedżera – społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, Wyd. Nauk PWN, Warszawa 2004, s. 131.
60 H.-Y. Su, Business ethics and the development of intellectual capital, „Journal of Business Eth-ics” 2014, Vol. 119,1, s. 87–98.
61 B. Wojciszke, Psychologia społeczna, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa 2011, s. 539.
62 A. Węgrzecki, Aksjologiczne podstawy gospodarowania i etyki biznesu, [w:] Biznes, etyka,
od-powiedzialność, red. nauk. W. Gasparski, Wydawnictwa Profesjonalne PWN, Warszawa 2013,
s. 17–28.
nieniem zasad sprawiedliwości wewnątrz- i międzypokoleniowej), humani-tarne postępowanie wobec zwierząt, powściągliwość w korzystaniu z zaso-bów i walorów środowiska przyrodniczego, nakaz ochrony różnorodności sposobów życia ludzi oraz odpowiedzialność za środowisko przyrodnicze, z podkreśleniem znaczenia kierunków rozwoju techniki do zmniejszenia ryzyka ekologicznego. W etyce ekologicznej można wyróżnić trzy stanowi-ska: antropocentryczne (podstawę stanowią uprawnienia etyczne ludzi, zaś ochrona środowiska jest obowiązkiem moralnym na dziś i na rzecz przy-szłych pokoleń), biocentryczne (respektuje szacunek dla wszystkich form życia) i etyka holistyczna, oparta na szacunku do wszystkiego, co istnieje64. Zwraca się uwagę, że korporacyjna etyka biznesu (corporate
environmen-tal ethics, CEE) uwypukla rolę proaktywnego zarządzania
środowiskowe-go. Wpływa pozytywnie w sposób bezpośredni (poprzez zielone produkty), a także pośredni na przewagę konkurencyjną. Oddziałuje na realizację zielo-nych innowacji produktowych i zielozielo-nych procesów innowacyjzielo-nych65.
B. Wojciszke odnosi się do moralności w kontekście ograniczenia egoizmu i nakłaniania ludzi do współpracy. Podkreśla, że wartości wchodzące w skład moralności mogą mieć charakter prospołeczny, wykraczając poza niewłasne in-teresy. Zwraca uwagę, że wartości wykraczają poza sytuacje specyficzne i moż-na je wiązać z wyborami i ocei moż-nami; wykorzystuje się wówczas ich porządkowa-nie według względnej ważności66. R. Ingarden zwraca uwagę, że wartości istnieją w sposób realny i obiektywny. Determinują one moralne postępowanie jed-nostki, za które ponosi ona odpowiedzialność67. W zarządzaniu wartość moż-na rozpatrywać w trzech wymiarach zmoż-naczeniowych: jako dobro (wszystko, co jest cenne), odpowiedź na potrzebę lub jako ideę ogólną68. Z punktu widzenia zarządzania, szczególne znaczenie ma powiązanie systemu wartości pracowni-ków z wartościami organizacji69. W tym kontekście podkreślić należy znacze-nie głównych wartości przedsiębiorstwa, które są wyznawane przez większość uczestników organizacji i wykazują istotne znaczenie do jej trwania i rozwoju70.
Zwraca się także uwagę na fakt, by system wartości organizacji zapewniał zgodność działań organizacji z oczekiwaniami interesariuszy. Formułowany jest proces zarządzania przez wartości, obejmujący etapy:
64 B. Dobrzańska, G. Dobrzański, D. Kiełczewski, red. nauk. G. Dobrzański, Ochrona
środowi-ska przyrodniczego, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2009, s. 382–383, 387–388.
65 C-H. Chang, The influence of corporate environmental ethics on competitive advantage: the
mediation role of green innovation, „Journal of Business Ethics”2011, Vol. 104, 3, s. 361–370.
66 B. Wojciszke, Psychologia społeczna, Wyd. Nauk. SCHOLAR, 2011, Warszawa, s. 537, 546.
67 R. Ingarden, Książeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków1999.
68 M. Gołaszewska, Fascynacja złem. Eseje z teorii wartości, PWN, Warszawa 1994, s. 26.
69 M. Olszewska, Konflikt systemów wartości w organizacji. Geneza, konsekwencje,
zapobie-ganie, „Nauka i Gospodarka” 2010, 2 (5), s. 51–57.
70 A. Stachowicz-Stanusch, Potęga wartości. Jak zbudować nieśmiertelną firmę, Wyd. Helion, Gliwice 2007, s. 47, 66, 98–99.
– uzgadnianie istotnych wartości dla organizacji i pracowników;
– określenie i propagowanie misji, wizji i strategii firmy w oparciu o te wartości;
– dostosowanie działań i struktury organizacyjnej do przyjętych zało-żeń71.
W oparciu o szerokie badania przedsiębiorstw, wykonane w latach 2006 i 2009, w 11 krajach świata wydzielone zostały następujące grupy wartości:
– profesjonalizm (odnosi się do głównej działalności, jakości oferty, ale także zaufania);
– współzawodnictwo (w tym zawiera się także innowacyjność); – aspekty behawioralne;
– relacje z otoczeniem (odnosi się także do problematyki społecznej od-powiedzialności i zrównoważonego rozwoju);
– sposób komunikacji z otoczeniem (obejmuje także partnerstwo); – wspieranie funkcjonowania pracowników w organizacji (dotyczy to ich systemów wartości);
– wartości moralne i etyka;
– wartości społeczne (związane z funkcjonowaniem organizacji w społe-czeństwie)72.
Przegląd dokonany przez M. van Marrevijk i M. Werre wskazuje, że (we-dług poglądów C. Gravesa) tworzone systemy wartości są odpowiedzią na przeważające okoliczności (warunki). System wartości zawiera elementy związane z przetrwaniem (survival), bezpieczeństwem (security), energią i si-łą (energy and power), porządkiem (order), wspólnotą (community), syner-gią i holistycznym systemem życia (holistic life system). Jako system wartości (value system) przyjęto, że obejmuje on wartości, wierzenia i odpowiednie zachowania73. Bezpieczeństwo jest wskazywane jako wartość organizacyj-na i jest kojarzoorganizacyj-na z brakiem niepokoju i ryzyka74. Podmiot (organizacja) jest bezpieczna, gdy w oparciu o określone działania jest w stanie w sposób samodzielny osiągać cele75. Jako zbiór społecznie akceptowanych wartości można traktować idee. W koniecznych przypadkach ideę można traktować zamiennie jako odpowiednik takich pojęć, jak: pomysł, przesłanie, program, pogląd, projekt, wzorzec, koncepcja, twierdzenie, myśl przewodnia,
wyobra-71 K. Blanchard, M. O’Connor, Zarządzanie poprzez wartości, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 1998.
72 T. Czapla, I. Świątek-Barylska, Znaczenie innowacyjności w świetle badań wartości
i system-ów kompetencyjnych organizacji, „Współczesne Zarządzanie” 2011, 3, s. 80–87.
73 M. van Marrevijk, M. Werre, Multiple levels of corporate sustainability, „Journal of Business Ethics” 2003, Vol. 44, 2/3, s. 107–119.
74 A. Stachowicz-Stanusch, Potęga wartości. Jak zbudować nieśmiertelną firmę, op. cit., s. 101.
75 J. Konieczny, O metodzie rozumowań w etyce bezpieczeństwa, „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka”, Numer specjalny: Moralne problemy bezpieczeństwa, red. J. Konieczny, Kraków 2008, s. 97–102.
żenie czy rozwiązanie. Idee mogą służyć m.in. umacnianiu społecznie ak-ceptowanych przekonań i poglądów, propagowaniu norm i zasad porządku społecznego, a także kształtowaniu wrażliwości społecznej i pobudzaniu ak-tywności społecznej i gospodarczej. Idea jako twór myślowy może być prze-kształcana w sformalizowaną koncepcję, a idąc dalej – w ofertę. Na końcu tego procesu pojawia się idea jako praktyka w postaci programu, apelu, pro-cedury czy normy społecznej76.
W literaturze wskazuje się na różnice pomiędzy etyką biznesu a odpo-wiedzialnością społeczną77. Omawia się także różnice między etyką a CSR. M. Pindelski zwraca uwagę, że etyka i odpowiedzialność społeczna to po-jęcia różne ontologicznie78. Etyka wiąże się przekonaniami poszczególnych osób. Odpowiedzialność społeczna dotyczy z kolei zobowiązań wobec in-teresariuszy, na które wpływ mają przekonania kluczowych osób w orga-nizacji79.
W sytuacji wzrostu moralnej degradacji jako procesu społecznego zwią-zanego z osłabieniem lub utratą standardów moralnych i etycznych, etyka biznesu i CSR wpływają pozytywnie na sukces biznesu.Badania firm w Chi-nach wskazują, że gdy moralna degradacja nie osiąga jeszcze wysokiego po-ziomu, to zaangażowanie w obszarze CSR występuje przy wysokiej legitymi-zacji i przewadze konkurencyjnej przedsiębiorstw. Do wyższej legitymilegitymi-zacji tych podmiotów prowadzi realizacja kodeksów etycznych80.
Podkreśla się, że zarządzanie w organizacjach może być etyczne, etycz-nie neutralne lub etycz-nieetyczne81. Dla polskich przedsiębiorstw wyodrębniono cztery perspektywy postrzegania związków między etyką a zarządzaniem: etyczne posłannictwo, etyczny instrumentalizm, etyczny minimalizm oraz aksjologiczny legalizm. Etyczne posłannictwo uwzględnia założenia CSR zawarte w misji. Etyczne zarządzanie przedsiębiorca realizuje poprzez za-chowanie zgodności działań z osobistymi wartościami i opartą o te war-tości etyczną misję. Etyczny instrumentalizm, który nie nawiązuje wprost do założeń CSR, opiera się jednak na zarządzaniu, w którym