Określanie pozycji kontraktowych na rynku bilansującym

Uczestnicy hurtowego rynku energii elektrycznej, którzy chcą, aby zawarte przez nich transakcje, w ramach segmentu kontraktów dwustronnych i gie łdo-wych, zostały fizycznie zrealizowane przez operatora systemu przesyłowego na rynku bilansującym, muszą przekazać informacje handlowe na ich temat. Zgłoszenia te mają określoną formę – funkcjonują w postaci dokumentu elektro-nicznego w systemie informatycznym rynku. Stanowią one przy tym zobowią-zanie do realizacji określonych działań handlowych i technicznych.

Zgłoszenia danych handlowych dotyczą określonych jednostek grafiko-wych. Przekazywane są operatorowi systemu przesyłowego przez operatorów handlowych i operatorów handlowo-technicznych dysponujących tymi jednost-kami. Tak jak wspomnieliśmy wcześniej, każdy uczestnik rynku bilansującego musi albo wyznaczyć odpowiedniego operatora dysponującego tymi jednostka-mi, albo samemu realizować funkcje operatorskie.

Przekazanie informacji o transakcjach rynkowych przez poszczególnych uczestników przyjmuje formę zgłoszenia umów sprzedaży energii (USE), obejmującego wolumeny dostaw energii elektrycznej (oddanie i pobór energii elektrycznej) realizowanych poprzez określone jednostki grafikowe w ramach kontraktów zawartych na każdą godzinę doby handlowej. Uczestnicy rynku nie przekazują zatem operatorowi systemu przesyłowego informacji o cenach energii w zawartych umowach. Są one niepotrzebne do działania rynku bilansu-jącego. Na nim bowiem rozlicza się jedynie różnice pomiędzy zgłoszonymi pozycjami kontraktowymi, wyznaczanymi jako łączny wolumen energii z prze-kazanych USE, a energią w rzeczywistości odebraną lub wytworzoną przez jednostkę grafikową w danej godzinie (odpowiednio dla jednostek odbiorczych i wytwórczych). Rozliczenie samych kontraktów dwustronnych następuje bez-pośrednio między ich stronami, a kontraktów giełdowych – pomiędzy giełdą a jej uczestnikiem.

Informacje handlowe przekazywane w zgłoszeniach umów sprzedaży ener-gii dla poszczególnych jednostek grafikowych powinny mieć charakter zbilan-sowany, tj. wolumeny energii dostarczanej przez jedną stronę transakcji handlo-wej oraz odebranej przez drugą powinny sobie odpowiadać.

Zgłoszenia umów sprzedaży energii dla poszczególnych godzin danej doby handlowej dokonywane mogą być na rynku bilansującym w ramach dwóch następujących mechanizmów rynkowych:

– rynku bilansującego dnia następnego (RBN) – zgłoszenia USE dla dnia następnego,

– w ramach rynku bilansującego dnia bieżącego (RBB) – zgłoszenia USE dla dnia bieżącego.

Należy tu zaznaczyć, że zgłoszenia umów sprzedaży energii w ramach ryn-ku bilansującego dnia następnego są podstawowym sposobem ich dokonywania.

Zgłoszenie to jest obowiązkowe dla wszystkich jednostek grafikowych, z wy-jątkiem ściśle określonych w IRiESP jednostek o specjalnym charakterze. Zgłoszenia umów sprzedaży energii dla dnia bieżącego umożliwiają modyfika-cję (na plus lub na minus) pozycji kontraktowej danej jednostki grafikowej, wynikającej z wcześniej zgłoszonych USE dla dnia następnego.

Tryb i harmonogram zgłaszania umów sprzedaży energii w ramach

ryn-ku bilansującego dnia następnego określony został w punkcie 3.1.2.1.1

Instruk-cji ruchu i eksploataInstruk-cji sieci przesyłowej. Bilansowanie systemu i zarządzanie ograniczeniami systemowymi (PSE-IRiESP 2012). Szczegółowy harmonogram czasowy tego procesu przedstawiony został w tabeli 1.2.5.

Tabela 1.2.5. Harmonogram zgłoszeń USE w ramach rynku bilansującego dnia następnego Termin/okres Działania operatorów rynku Działania OSP Doba n – 1 godzina

9.00

Rozpoczęcie procesu zgłaszania USE dla doby n w ramach RBN (otwarcie bramki zgłoszeniowej na RBN) Od godziny 9.00 doby n – 1 do godziny 14.30 doby n – 1 Iteracyjnie:

Przesyłanie zgłoszeń USE w ra-mach RBN (dokumenty ZUSE) Odbiór informacji o niezgodno-ściach w zgłoszeniach USE i po-prawianie zgłoszeń USE

Iteracyjnie:

Przyjmowanie i wstępna weryfikacja zgłoszeń USE w ramach RBN

Generowanie i wysyłanie informacji o niezgodnościach w zgłoszeniach USE Doba n – 1 godzina

14.30

Zakończenie procesu zgłaszania USE dla doby n w ramach RBN (zamknię-cie bramki zgłoszeniowej na RBN)

Od godziny 14.30 doby n – 1 do godziny 15.30 doby n – 1

Odbiór informacji o przyjęciu, przyjęciu ze zmianami, odrzuce-niu lub braku zgłoszenia USE w ramach RBN

Odbiór informacji o przyjętych USE na RBN

Ostateczna weryfikacja zgłoszeń USE Generowanie i wysyłanie informacji o przyjęciu zgłoszenia USE, przyjęciu zgłoszenia USE ze zmianami, odrzu-ceniu zgłoszenia USE lub braku zgło-szenia USE

Generowanie i wysyłanie informacji o przyjętych USE na RBN

Źródło: Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator SA, Instrukcja ruchu i eksploatacji sieci przesyłowej. Bilansowanie systemu i zarządzanie ograniczeniami systemowymi, tekst jednolity obowiązujący od dnia 1 lutego 2013 r.

Zgłaszanie umów sprzedaży energii dla doby handlowej n, w ramach rynku bilansującego dnia następnego, trwa w dniu n – 1, czyli poprzedzającym dobę handlową, od godziny 9.00 do godziny 14.30. Okres ten określany jest często bramką dla zgłoszeń USE w ramach RBN. Dokumenty zgłoszeń USE otrzymane przez OSP są znakowane symbolem czasu ich dostarczenia przez operatora

danej jednostki grafikowej. Zgłoszenia umów sprzedaży energii na rynku dnia następnego dotyczą całego okresu (wszystkich 24 godzin) doby handlowej.

Operator systemu przesyłowego w okresie trwania bramki dla zgłoszeń USE w ramach RBN prowadzi weryfikację przesłanych w nich danych handlo-wych. W przypadku wystąpienia niezgodności operatorom rynku reprezentują-cym obie strony USE przesyłane są odpowiednie komunikaty.

Po zamknięciu bramki dla zgłoszeń USE w ramach RBN, tj. po godzinie 14.30 dnia poprzedzającego dobę handlową, operator systemu przesyłowego przeprowadza ostateczną weryfikację zgłoszeń umów sprzedaży energii, a następnie informuje operatorów rynku dysponujących jednostkami grafiko-wymi o przyjęciu, przyjęciu ze zmianami, odrzuceniu albo braku zgłoszeń USE dla tych jednostek.

Tryb i harmonogram zgłaszania umów sprzedaży energii w ramach

ryn-ku bilansującego dnia bieżącego określono w punkcie 3.1.2.1.2 Instrukcji

ruchu i eksploatacji sieci przesyłowej. Bilansowanie systemu i zarządzanie ograniczeniami systemowymi (PSE-IRiESP 2012). Szczegółowy harmonogram czasowy tego procesu przedstawiony został w tabeli 1.2.6. Charakter zgłoszeń USE w ramach rynku RBB jest nieco bardziej złożony niż w przypadku rynku dnia następnego.

Tabela 1.2.6. Harmonogram zgłoszeń USE w ramach rynku bilansującego dnia bieżącego Termin/okres Działania operatorów rynku Działania OSP Doba n – 1 godzina

15.30

Rozpoczęcie procesu zgłaszania USE dla doby n w ramach RBB (otwarcie bramki zgłoszeniowej na RBB)

Od godziny 15.30 doby n – 1 do godzi-ny 22.00 doby n

Iteracyjnie:

Przesyłanie zgłoszeń USE w ra-mach RBB (nie później niż na godzinę przed rozpoczęciem okre-su zgłoszenia)

Odbiór informacji o przyjęciu, przyjęciu ze zmianami lub odrzu-ceniu zgłoszenia USE w ramach RBB

Iteracyjnie:

Przyjmowanie i weryfikacja zgłoszeń USE w ramach RBB

Generowanie i wysyłanie informacji o przyjęciu zgłoszenia USE, przyjęciu zgłoszenia USE ze zmianami lub odrzuceniu zgłoszenia USE

Doba n godzina 22.00 Zakończenie procesu zgłaszania USE

dla doby n w ramach RBB (zamkni ę-cie bramki zgłoszeniowej na RBB)

Doba n po godzinie 22.00

Odbiór informacji o przyjęciu, przyjęciu ze zmianami lub odrzu-ceniu zgłoszenia USE w ramach RBB

Ostatnia iteracja weryfikacji zgłoszeń USE

Generowanie i wysyłanie informacji o przyjęciu zgłoszenia USE, przyjęciu zgłoszenia USE ze zmianami lub od-rzuceniu zgłoszenia USE

Źródło: Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator SA, Instrukcja ruchu i eksploatacji sieci przesyłowej. Bilansowanie systemu i zarządzanie ograniczeniami systemowymi, tekst jednolity obowiązujący od dnia 1 lutego 2013 r.

Zgłaszanie umów sprzedaży energii dla doby handlowej n w ramach rynku bilansującego dnia bieżącego (bramka dla zgłoszeń USE w ramach rynku RBB) trwa od godziny 15.30 doby n – 1 do godziny 22.00 doby n, czyli danej doby handlowej. Dokumenty zgłoszeń USE otrzymane przez OSP są znakowane symbolem czasu ich dostarczenia do operatora systemu przesyłowego.

Zgłoszenie USE w ramach RBB, w przeciwieństwie do zasad obowiązują-cych na rynku dnia następnego, może dotyczyć tylko części doby handlowej. Dotyczyć ono mianowicie musi wybranego okresu danej doby handlowej obejmującego ciągły blok godzin, począwszy od określonej godziny h do ostatniej godziny tej doby. Zgłoszenie umów sprzedaży energii w ramach rynku bilansującego dnia bieżącego dotyczące okresu rozpoczynającego się o godzinie

h danej doby handlowej powinno być dostarczone do operatora systemu przesy-łowego przed rozpoczęciem godziny h – 1 tej doby (co najmniej godzinne wyprzedzenie czasowe).

Weryfikacja zgłoszeń umów sprzedaży energii w ramach RBB, czyli doty-czących danej doby handlowej, realizowana jest iteracyjnie, w miarę możliwości technicznych operatora systemu przesyłowego w zakresie przetwarzania dostarczonych zgłoszeń. OSP zastrzega sobie jednak, że operacja ta nie będzie realizowana częściej niż jedna iteracja procesu weryfikacji w jednej godzinie doby handlowej. W toku każdej iteracji operator systemu przesyłowego dokonu-je weryfikacji zgłoszeń umów sprzedaży energii i informuje operatorów rynku o przyjęciu, przyjęciu ze zmianami albo odrzuceniu zgłoszeń USE.

Należy jednak pamiętać, że uczestnictwo jednostki grafikowej w rynku bi-lansującym dnia bieżącego ma charakter opcjonalny. Zgłoszenie umów sprzeda-ży energii w ramach RBB jest niezbędne tylko wtedy, gdy dana jednostka grafikowa zawiera transakcje zakupu lub sprzedaży energii na rynkach spot, dnia bieżącego, które mają zostać fizycznie zrealizowane przez operatora systemu przesyłowego.

W określonych przypadkach (prace modernizacyjne, konserwacyjne lub awarie systemów informatycznych operatora systemu przesyłowego służących do obsługi zgłoszeń umów sprzedaży energii) OSP może zawiesić przyjmowanie zgłoszeń USE na rynku bilansującym dnia bieżącego. Zawieszenie przyjmowa-nia zgłoszeń USE w ramach RBB może dotyczyć dłuższego okresu, oznacza to zamknięcie w tym okresie bramki zgłoszeń USE w ramach RBB dla wszystkich dób handlowych.

Jak już wspomnieliśmy, zgłoszenia umów sprzedaży energii i innych doku-mentów związanych z obsługą procesu określania pozycji kontraktowych uczestników rynku bilansującego przybierają postać standardowych dokumen-tów elektronicznych XML, tworzonych przez system wymiany informacji rynku energii (WIRE). Ich szczegółowy format i zawartość określony został w

Typowa struktura informacyjna dokumentu ZUSE na rynku bilansującym dnia następnego obejmuje, obok części dotyczących danych identyfikacyjnych zgłaszającego, przede wszystkim wyszczególnienie wolumenów transakcji dla poszczególnych godzin doby handlowej. Dla każdej zawartej umowy na dostawę lub odbiór energii elektrycznej przez zgłaszającą jednostkę grafikową określane są nazwa i kod jednostki grafikowej dostawcy (odbiorcy) oraz dysponującego nią operatora handlowego, a następnie podawane są ilości energii kupio-nej/sprzedanej w każdej godzinie doby handlowej. Wielkości dostaw muszą być podane w MWh, z dokładnością do 0,001 MWh. Znaki wolumenów energii dla danego rodzaju transakcji muszą być podane w sposób ustalony dla określonego rodzaju jednostki grafikowej. Przykładowo, dla jednostki grafikowej odbiorczej energię kupowaną podaje się z plusem, zaś ewentualnie sprzedawaną – z minu-sem. Dla jednostek wytwórczych, odwrotnie, w przypadku sprzedaży energii jej wolumen jest dodatni, przy zakupie – ujemny (PSE-IRiESP 2012).

Na koniec zgłoszenie ZUSE zawiera sumaryczne wolumeny transakcji zgła-szającej jednostki grafikowej w poszczególnych godzinach, czyli pozycję kontraktową tej jednostki na rynku bilansującym dnia następnego. Pamiętać należy, że pozycja ta może być jeszcze korygowana poprzez zgłoszenie transak-cji energią na rynku bilansującym dnia bieżącego.

W przypadku zgłoszenia dla rynku dnia bieżącego zawartość dokumentu ma podobny charakter; różni się przede wszystkim faktem, iż informacje o zawar-tych transakcjach dotyczą tylko części, a nie wszystkich godzin danej doby handlowej.

Zgłoszenia umów sprzedaży energii na rynku bilansującym, zarówno RBN, jak i RBB, podlegają weryfikacji przez operatora systemu przesyłowego. Weryfikacja ta ma charakter dwuetapowy (PSE-IRiESP 2012, p. 3.1.4):

– sprawdzenia poprawności zgłoszenia umowy sprzedaży energii, pole-gającego na formalnej kontroli poprawności danych w zgłoszeniu: np. po-prawności danych jednostki grafikowej i operatora handlowego, tytułu prawnego dysponowania tą jednostką, osoby zgłaszającej umowę, poprawności danych dotyczących transakcji, jednostek, wartości, dopuszczalności transakcji (dla określonego typu jednostki grafikowej),

– sprawdzenia zgodności zgłoszenia umowy sprzedaży energii: dotyczy par jednostek grafikowych powiązanych transakcją zgłaszaną dla co najmniej jednej z nich; sprawdzeniu podlegają dwa elementy, tzn. przede wszystkim zgodność wolumenów dostaw energii elektrycznej w transakcji – wymaga się, aby ilości energii podane w obu zgłoszeniach tej samej transakcji były sobie równe; po drugie, weryfikowana jest zgodność typu transakcji, tj. wymaga się, aby znaki wolumenów dostaw energii elektrycznej w obu zgłoszeniach tej samej transakcji odpowiadały jej typowi (sprzedaż lub zakup) dla danej jednostki grafikowej.