Opinia o wniosku Rady Wydzia³u Humanistycznego UMK skiero- skiero-wanego do Senatu UMK o nadanie tytu³u doktora honoris causa

nauk humanistycznych Pani Dr Marion von Dönhoff

Wniosek powy¿szy uwa¿am za w pe³ni zasadny, co poni¿ej postaram siê szczegó³owiej umotywowaæ. Ju¿ jednak na wstêpie chcia³bym podkreœliæ, i¿

zasadnoœæ tego wniosku w sposób szczególny opiera siê na fakcie, i¿ Pani Marion von Dönhoff nale¿y do niewielkiej grupy wybitnych niemieckich inte-lektualistów epoki powojennej – obok Karla Dedeciusa i Günthera Grassa, która odegra³a, zw³aszcza w latach szeœædziesi¹tych – osiemdziesi¹tych i na-dal odgrywa ogromn¹ rolê w trudnym procesie zbli¿enia spo³eczeñstwa pol-skiego i niemieckiego a wiêc obu narodów, które dzieli i ³¹czy zarazem wspólna,

ale nazbyt czêsto gorzka historia. Symbolem pozytywnym owej historii Euro-py œrodkowo-wschodniej, która budowa³a swój dorobek w otwartych wie-lonarodowoœciowych uk³adach, zmiecionych nastêpnie przez kataklizmy i nacjonalizmy XIX- XX w., by³o œrodowisko rodzinne Hrabiny von Dönhoff, reprezentantki starego niemieckiego rodu szlacheckiego, który od œrednio-wiecza dzia³a³ w obszarach pañstwa krzy¿ackiego i póŸniejszych Inflant pol-skich, Prus Ksi¹¿êcych i Prus Królewskich. Owa symbioza zwi¹zków nie-miecko-polskich, która co najmniej pod koniec XVII w. wyra¿a³y dzieje Prus Ksi¹¿êcych – póŸniejszych Prus Wschodnich, w jakiejœ mierze okreœli³a w moim przekonaniu dzia³ania, postawy polityczne i postawy intelektualne Pani Dr Marion von Dönhoff., która potrafi³a tradycje rodzinne i tradycje kraju swego dzieciñstwa po³¹czyæ w ca³ym swym ¿yciu z szeroko pojmowa-nym spojrzeniem Europejczyka i humanisty.

Przechodz¹c do krótkiej charakterystyki intelektualnego, pisarskiego i naukowego dorobku Pani Dr Marion von Dönhoff nale¿y wskazaæ, i¿

w swej m³odoœci odby³a gruntowne i wielostronne studia na uniwersytetach niemieckich i obcych (Frankfurt n.M., Królewiec, Bazylea) uzupe³niane licz-nymi podró¿ami po Europie i Stanach Zjednoczonych W 1935r. uzyska³a na Uniwersytecie w Bazylei stopieñ doktora nauk politycznych. W 1936 r. og³osi³a obszern¹ rozprawê z zakresu historii spo³eczno-gospodarczej, opart¹ o bo-gate Ÿród³a (nastêpnie uleg³y one zag³adzie w toku II Wojny Œwiatowej) ma-j¹tku rodzinnego von Dönhoffów – Friedrichsteinu: „Entstehung und Bewirt-schaftung eines ostdeutschen Grossbetriebes. Die Friedrichsteiner Güter von Ordenszeit zur Bauernbefreiung”, Königsberg 1936. By³a to rozprawa, która ówczeœnie stosowa³a najnowsze metody historii gospodarczej i spo³ecznej i stanowi w tej mierze po dzieñ dzisiejszy wa¿ny przyczynek naukowy. Lata II wojny spêdzi³a administruj¹c rodzinnym maj¹tkiem by prze¿yæ nastêpnie tragiczn¹ dla ludnoœci Prus zimê roku 1945. Po¿egnaniem w³aœciwej swej Ojczyzny pe³nym nostalgii, ale wolnym od nienawiœci, by³a s³ynna ksi¹¿ka

„Namen die keiner mehr nennt. Ostpreussen – Menschen und Geschichte”

(kilkanaœcie wydañ), kt6ra ³¹czy³a przez pryzmat w³asnych wspomnieñ i dzie-jów rodzinnych o tragicznie zamkniêtej historii Prus Wschodnich. W okresie minionych lat powojennych hrabina von Dönhoff wysunê³a siê na czo³o pisa-rzy – publicystów niemieckich rozwa¿aj¹cych w sposób g³êbszy ni¿ tylko w praktyce dnia codziennego polityki, g³ówne problemy polityki niemieckiej

i to najczêœciej ujmowane z perspektywy europejskiej. To dzia³anie pisarskie wsparte by³o szczególnym wysi³kiem Marion von Dönhoff w kszta³towaniu trendów niemieckiej opinii publicznej w okresie powojennym przez jej

dzia-³alnoœæ zwi¹zan¹ z tygodnikiem polityczno-kulturalnym wychodz¹cym w Ham-burgu pt. Die Zeit. Dzia³a³a w nim jako publicystka, wspó³redaktor, wreszcie redaktor naczelny w latach 1968-1972) pozostaj¹c do dziœ wydawc¹ pisma, które odegra³o znaczn¹ rolê w budowie mostów miêdzy Wschodem a Za-chodem a zw³aszcza miêdzy Polsk¹ a Republik¹ Federaln¹ Niemiec. Wielo-letnia, wytrwa³a, natykaj¹ca siê nieraz na niezrozumienie u jednych i drugich, dzia³alnoœæ dla dobra polsko-niemieckich stosunków nakazuje tu przywo³aæ w³asne s³owa Marion von Dönhoff, która w ho³dzie dla Karla Dedeciusa napisa³a w 1986r.: „In der Geschichte sind nicht die Fakten das Entscheiden-de sonEntscheiden-dern die Vorstellungen, die sich die Menschen von Entscheiden-den Fakten machen Die Vorstellungen sind es, die unsere Verurteilen bestimmen oder unsere Phan-thasie beflügeln. Darum kann das Werk eines Dichters prägender sein als eine gewonnene Schlacht, das Wort eines Philosophen mächtiger als das Schwert des Feldherrn”. (Für Karl Dedecius).

Wyrazem tych zwi¹zków z tematyk¹ polsk¹, z polska-niemieck¹ wspó³-prac¹ kulturaln¹ jest tak¿e czynny do dziœ udzia³ Marion von Dönhoff w pra-cach Instytutu polsko-niemieckiego w Darmstadt kierowanego przez Karla Dedeciusa. Szczegó³owe omówienie bogatego dorobku pisarskiego Marion von Dönhoff nie by³a zadaniem ³atwym. Setki artyku³ów, szkiców, wiele zna-cz¹cych dla ¿ycia umys³owego w Republice Federalnej Niemiec ksi¹¿ek. Obok ju¿ wspomnianych przywo³aæ chcia³bym jako szczególnie istotne pozycje nastêpuj¹ce: „Weit ist der Wag nach Osten”, 1985, „Hart am Wind”, 1978, próba biografii politycznej by³ego kanclerza Helmuta Schmidta „Welt im Be-wegung” 1965, zbiór szkiców politycznych.

Marion von Dönhoff, choæ niezwi¹zana na sta³e z ¿adn¹ form¹ nauczania i uniwersyteckiego, zas³uguje na okreœlenie czo³owego analityka i znawcy polityki wspó³czesnej w Niemczech. T¹ wysok¹ pozycjê zawdziêcza szcze-gólnie dwóm ksi¹¿kom: „Die Bundesrepublik in der Ara Adenauer – Krltik und Perspektiven”, 1963 i jej próby analizy niemieckiej polityki zagranicznej w okrasie powojennym pt. „Deutsche Außenpolitik von Adenauer bis Brandt.

25 Jahre miterlebt und kommentiert” ,1970. Dodajmy jeszcze do tego wyka-zu najwa¿niejszych ksi¹¿ek zbiór biografii polityków pt. „Menschen, die wis-sen, worum es geht”, 1976.

Liczne podró¿e zagraniczne, wypowiedzi i wyk³ady o pal¹cych pro-blemach wspó³czesnoœci uczyni³y Marion von Dönhoff postaci¹ g³oœn¹ w Eu-ropie i œwiecie, czego wyrazem by³y nie tylko liczne nagrody Jej przyznawane (jak zw³aszcza presti¿owa, przyznawana tylko wybitnym humanistom o szcze-gólnych zas³ugach dla rozwoju pokojowej wspó³pracy miêdzy narodami Nagroda Pokojowa Ksiêgarzy Niemieckich w 1971r.), ale i zaszczyty aka-demickie – doktoraty honoris causa, którymi uwieñczona zosta³a dwukrotnie w Stanach Zjednoczonych (Columbia University, New York, Smith-College w Northampton).

Wniosek Rady Wydzia³u Humanistycznego UMK s³usznie k³adzie tak¿e nacisk na motywy, które szczególnie uzasadniaj¹ nadanie doktoratu honoris causa Marion von Dönhoff przez polski uniwersytet i to zw³aszcza przez Uni-wersytet Miko³aja Kopernika, którego swego rodzaju regionem historycz-nym s¹ tak¿e terytoria na których dzia³a³y pokolenia rodziny von Dönhoffów, w s³u¿bie polskiej, b¹dŸ pruskiej. Teraz, kiedy pragniemy wspó³¿ycia wiel-kich i ma³ych narodów europerswiel-kich (które przemieszane zamieszkiwa³y kie-dyœ kraje Europy œrodkowo-wschodniej) uczyniæ lepszym i pe³niejszym, wartoœci reprezentowane w twórczoœci pisarskiej i politycznej Pani Marion von Dönhoff – jak s¹dzê – uhonorowanie Jej jedyn¹ a zarazem najwy¿sz¹ godnoœci¹ jak¹ uczelnia akademicka mo¿e ofiarowaæ osobie nie bêd¹cej cz³on-kiem jej akademickiego grona, ale która przez akt ten do grona tego bêdzie odt¹d przynale¿eæ.

Toruñ, 16.2.1991 Prof. dr hab. Stanis³aw Salmonowicz

4. Recenzja dorobku dr Marion von Dönhoff w zwi¹zku z