Opis metod

4.1.2.1. Metody statystyczne

Należy podkreślić, że typowe metody, jak analiza finansowa, służące ocenie finan-sowej przedsiębiorstw, są opisywane i wykorzystywane również jako metody słu-żące ocenie finansowej szpitala (por. Chwierut i in., 2000: 89–110; Sobczak i in., 2007–2008; Paździor, Paździor, 2017: 54–62). W ramach doboru podstawowych wskaźników finansowych w pracy dokonano wyboru wskaźników najczęściej sto-sowanych w badaniach w literaturze przedmiotu (Chwierut i in., 2000; Wypych (red.), 2007; Bień, 2008; Kowalak, 2008; Gołębiowski, Tłaczała, 2005; Czekaj, Dresler, 2001). Wskaźniki zostały wyznaczone zgodnie z formułami zaprezento-wanymi w tabeli 4.14.

Tabela 4.1. Formuły podstawowych wskaźników finansowych wykorzystanych w badaniu

Źródło: opracowanie własne na podstawie wykonanego przeglądu literatury.

4 Dodatkowo dla każdego z przedstawionych w tabeli wskaźników zostały wyznaczone takie statystyki opisowe jak: SD – odchylenie standardowe oraz v – współczynnik zmienności.

Wskaźnik Formuła

Rentowności

Rentowności majątku (ROA) Zysk netto / Aktywa ogółem Rentowności sprzedaży (ROS) Zysk netto / Przychody ze sprzedaży

Zadłużenia

Zadłużenia ogółem ^{(Zobowiązania krótkoterminowe + Zobowiązania} _{długoterminowe) / Aktywa ogółem} Zadłużenia długoterminowego Zobowiązania długoterminowe / Aktywa ogółem

Płynności finansowej

Bieżącej płynności finansowej (CR) Aktywa obrotowe / Zobowiązania krótkoterminowe Szybkiej (podwyższonej) płynności

finansowej (QR) ^{(Aktywa obrotowe – Zapasy) / Zobowiązania} krótkoterminowe Natychmiastowej płynności

finansowej (ATR) ^{Środki pieniężne / Zobowiązania krótkoterminowe} Sprawności działania

Cykl zapasów (CZ) Średni stan zapasów * 365 / Przychody ze sprzedaży Cykl należności (CN) ^{Średni stan należności krótkoterminowych * 365 /} _{Przychody ze sprzedaży} Cykl zobowiązań (CZB) ^{Średni stan zobowiązań krótkoterminowych * 365 /} _{Przychody ze sprzedaży} Cykl konwersji gotówki (CKG) Cykl zapasów + Cykl należności – Cykl zobowiązań

W zakresie podstawowych wskaźników rentowności przedstawiono wartości wskaźników dotyczących rentowności majątku (ROA) oraz sprzedaży (ROS). Po-minięty natomiast został wskaźnik rentowności kapitału własnego (ROE). Wynika- ło to z faktu, że w przypadku niektórych szpitali występowały ujemne wartości kapitału własnego. Uznaje się, że w takich sytuacjach „należy bezwzględnie odstą-pić od obliczania wskaźnika ROE, ponieważ jego wartości mogą w takim przypad-ku wprowadzać w błąd” (Stępień, 2015: 101–110). Ze względu na opisane w pracy ustawowe wyłączenia dotyczące upadłości samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej (a te w próbie stanowią większość), sytuacje takie się zdarzały i miały charakter przejściowy. W przypadku przedstawiania danych o charakte-rze zagregowanym, czy to dla próby ogółem, czy dla analizowanych grup szpi-tali, uwzględnienie takich wartości dawałoby fałszywy obraz sytuacji w zakresie funkcjonowania tychże podmiotów. Szpitale generujące straty i posiadające jed-nocześnie ujemny kapitał własny, cechowałyby się dodatnimi wartościami ren-towności kapitału własnego, co wynika z konstrukcji wskaźnika ROE (zysk netto/ kapitał własny).

Dalszy etap badania został poświęcony wyznaczeniu strategii zarządzania płyn-nością finansową stosowanych przez polskie szpitale. Należy zaznaczyć, że ten etap badań został wykonany jedynie w grupach szpitali wydzielonych na podstawie kry-terium rentowności, gdyż wyznaczanie strategii zarządzania płynnością finanso- wą w grupach szpitali podzielonych na podstawie kryterium płynności finansowej (tj. jednego ze sposobów klasyfikujących szpitale wedle strategii kapitału obro-towego netto) z oczywistych względów nie jest zasadne. Rozważania w zakresie strategii zarządzania płynnością finansową zostały ograniczone w pracy do oceny poziomu strategii kapitału obrotowego netto oraz strategii płynności finansowej w ujęciu dochód–ryzyko. Szczegółową metodykę w zakresie wyznaczenia strate-gii płynności finansowej w ujęciu dochód–ryzyko przedstawił Wędzki (2003: 121 –170). Celem wyznaczenia tej strategii określa się trzy strategie cząstkowe – tj. stra- tegię aktywów obrotowych, strategię finansowania aktywów obrotowych oraz strategię majątkowo-finansową.

W pracy pominięto wyznaczenie strategii kształtowania kapitału obrotowego brutto (szerzej: Wędzki, 1997: 453–462), gdyż większość wskaźników niezbędnych do wyznaczenia tejże strategii zostało również ujętych w strategii płynności finan-sowej w  ujęciu dochód–ryzyko. Została tu pominięta także strategia płynności finansowej w ujęciu harmonizacji, w związku z tym, iż, tak jak to było wcześniej wspomniane, jest ona związana z występowaniem pewnego rodzaju sezonowości w zakresie sprzedaży (Wędzki, 2003: 171). W przypadku szpitali, udzielanie świad-czeń zdrowotnych, mogące stanowić odpowiednik sprzedaży w przedsiębiorstwie, nie ma charakteru sezonowego (poza nielicznymi wyjątkami).

Kolejny etap badania, mający na celu ukazanie zależności, jakie zachodzą po-między płynnością finansową i  rentownością w  polskich szpitalach, stanowiła analiza korelacji Pearsona. Współczynnik korelacji liniowej r-Pearsona jest bardzo

Opis przedmiotu badania i wykorzystanych danych oraz metod 125

często stosowany do oceny relacji towarzyszących zmianom pomiędzy dwiema zmiennymi. Jest on również jedną z najczęściej wykorzystywanych metod stoso-wanych do oceny relacji zależności pomiędzy rentownością a płynnością finan-sową (Guzik, 2006: 57–68). Współczynnik ten obliczany jest zgodnie z poniższą formułą:

r (x, y) =_SD^{cov (x, y)}

x∗ SD_y

gdzie:

r (x, y) – współczynnik korelacji r-Pearsona pomiędzy zmiennymi x i y;

cov (x, y) – kowariancja pomiędzy zmiennymi x i y;

SD – odchylenie standardowe.

Jako podstawowy wskaźnik rentowności w pracy wykorzystano wskaźnik ren-towności majątku ogółem (ROA), który został wcześniej wykorzystany do wyod-rębnienia analizowanych w badaniu grup najmniej i najbardziej rentownych szpi-tali. Z kolei jako podstawy wskaźnik płynności finansowej został tu wykorzystany wskaźnik bieżącej płynności finansowej – jest to wskaźnik, który pojawia się naj-częściej w literaturze w przypadku analiz związanych z płynnością finansową.

Analiza korelacji została dokonana dwuetapowo. Po pierwsze, opierając się na wszystkich szpitalach znajdujących się w próbie, wyznaczone zostały współczyn-niki korelacji dla poszczególnych lat analizowanego okresu 2005–2014. Dokona-na została tu również weryfikacja, czy uzyskane współczynniki były istotne sta-tystycznie. Po drugie natomiast, wyznaczone zostały współczynniki korelacji dla każdej jednostki szpitalnej z osobna w całym okresie 2005–2014, celem określenia liczby szpitali, w przypadku których występowała pozytywna lub negatywna zależ-ność pomiędzy płynnością finansową i rentownością.

Należy mieć jednak na uwadze, że współczynnik korelacji liniowej r-Pearsona wskazuje jedynie na siłę związku pomiędzy dwiema zmiennymi. Nie umożliwia natomiast właściwego określenia wpływu jednej zmiennej na drugą przy uwzględ-nieniu innych czynników. Dlatego też w  pracy wykorzystano również metody ekonometryczne.

4.1.2.2. Metody ekonometryczne

Celem określenia wpływu, jaki występuje pomiędzy płynnością finansową i ren-townością w  polskich szpitalach skonstruowany został wieloczynnikowy model ekonometryczny. Oczywiście istotna jest tu odpowiedź na pytanie, czy to płyn-ność finansowa stanowi determinantę rentowności, czy też może jest na odwrót.

Biorąc pod uwagę te rozważania, konstrukcję modelu oparto na przeglądzie lite-ratury, wykonanym we wcześniejszym rozdziale pracy (zob. tabela 3.4). W przy-padku większości badań, po stronie zmiennej objaśnianej znajdowała się rentow-ność. Jako zmienna objaśniana posłużyła tu miara rentowności majątku ogółem (ROA), stanowiąca również zastosowane we wcześniejszej części badania kryte-rium podziału próby badawczej na szpitale najbardziej i najmniej rentowne. Rów-nież na podstawie wykonanego wcześniej przeglądu, zostały określone zmienne objaśniające wykorzystane w modelu. Miary płynności finansowej – obok innych czynników, które również mogą mieć wpływ na rentowność szpitala – znalazły się po stronie zmiennych objaśniających. W zaprezentowanym w dalszej części pracy modelu najlepsze oszacowanie uzyskano dla logarytmicznej postaci mode-lu, uwzględniającej jako zmienne objaśniające cykl zapasów (CZ), wartość mająt-ku ogółem (TA), wskaźnik podwyższonej (szybkiej) płynności finansowej (QR), wskaźnik bieżącej płynności finansowej (CR), wskaźnik zadłużenia ogółem (DR), cykl konwersji gotówki (CKG) oraz wartość przychodów ze sprzedaży (S).

Z uwagi na strukturę wykorzystywanych w pracy danych wykonano estymacje modelu dla danych panelowych. Aby wybrać odpowiedni estymator (z efektami losowymi lub efektami stałymi), został przeprowadzony test Hausmana.

Uzyskane wyniki w zakresie przeprowadzonego modelowania ekonometrycz-nego wraz z ich merytoryczną oceną zostały przedstawione w dalszej części pracy.

4.2. Ocena ogólnej sytuacji finansowej