Przedmiot badania i opis próby

Przedmiotem przygotowanego badania jest przedstawienie kompleksowej oceny płynności finansowej pośród polskich szpitali. Okres analiz obejmował lata 2005 –2014. Dobór takiego okresu został dokonany ze względu na to, że w tych latach finansowanie polskiego systemu ochrony zdrowia – w  tym sektora szpitalnego – odbywało się na relatywnie niezmiennych zasadach. Od 2003 r. za wycenę i finan- sowanie świadczeń udzielanych ze środków publicznych odpowiedzialny był Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Począwszy od 2015 r. sytuacja ta uległa zmia- nie i wycena świadczeń została powierzona Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Tak dobrany szereg czasowy omija również okres możliwych turbu-lencji ekonomicznych w początkowych latach funkcjonowania NFZ (tuż po roku 2003), a związanych z wprowadzeniem nowej, znacznie bardziej scentralizowanej instytucji płatnika trzeciej strony w  miejsce funkcjonujących wcześniej kas chorych.

Badaniem zostały objęte szpitale o charakterze publicznym, jako te jednostki, które często niezależnie od opłacalności wyceny świadczeń, są zobligowane zapew-nić pacjentom zabezpieczenie zdrowotne. Pośród wyodrębnionych szpitali znala-zły się podmioty publiczne – tj. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, ewentualnie jednostki budżetowe lub wojskowe (dla uproszczenia ta grupa będzie oznaczana jako SP ZOZ) oraz spółki prawa handlowego o charakterze publicznym (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna) – tj. w przypadku któ-rych organ tworzący będący podmiotem publicznych posiada 100% udziałów1.

Poniżej przedstawiono strukturę próby (wykres 4.1).

122 (91%) 12 (9%)

SP ZOZ

Spółki prawa handlowego ze 100%-owym udziałem podmiotu publicznego

Wykres 4.1. Struktura szpitali w próbie badawczej

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z bazy Amadeus.

Badaniu zostały poddane 134 jednostki szpitalne, z czego 91% (122 jednostki) funkcjonowało w formie samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowot-nej (ewentualnie jednostek budżetowych lub wojskowych), a 9% (12 jednostek) w formie spółek prawa handlowego, gdzie organem tworzącym był podmiot pub-liczny posiadający 100% udziałów. Mając na uwadze rozważania zaprezentowane we wcześniejszej części pracy, dotyczące podziału i liczby szpitali w Polsce, można

1 Struktura własnościowa szpitali była dodatkowo sprawdzana w bazie Emerging Market In-formation Service (EMIS) lub, jeśli dana jednostka nie figurowała w bazie, to bezpośrednio w statutach dostępnych na stronach internetowych poszczególnych szpitali.

Opis przedmiotu badania i wykorzystanych danych oraz metod 121

uznać, że próba badawcza stanowiła ok. 20% populacji szpitali publicznych2. Gene-ralnie szpitale niechętnie udostępniają swoje historyczne sprawozdania finansowe (Bauer, Macuda, 2018: 37–47), stąd pokrycie przez próbę ok. jednej piątej popula-cji może nie wydawać się bardzo wysokie. Jednak w porównaniu do przytaczanych wcześniej badań poświęconych tematyce analiz dokonywanych w sektorze szpitali (nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach) jest to relatywnie duża grupa.

W kolejnych etapach realizowanego badania zostały wykorzystane dwa kryte-ria podziału szpitali poddawanych badaniu – tj. kryterium płynności finansowej i rentowności.

W pierwszej części badania szpitale podzielono na grupy pod względem stra-tegii opierających się na poziomie płynności finansowej mierzonej relacją mająt-ku obrotowego do zobowiązań krótkoterminowych – jest to jeden ze sposobów wykorzystywanych dla wyznaczenia strategii kapitału obrotowego netto zapropo-nowany w pracach Bolek (2013a: 1–24) oraz Bolek i Pastusiak (2014: 271–283). Innymi słowy, podział ten opiera się na kryterium wskaźnika bieżącej płynności finansowej, wedle którego uzyskiwane wartości wskaźnika określają następujące strategie:

• CR < 1 – strategia agresywna; • 1 ≤ CR ≤ 2 – strategia umiarkowana; • CR > 2 – strategia konserwatywna.

Na tej podstawie dokonano charakterystyki finansowej każdej tak wyodręb-nionej grupy (tj. szpitali stosujących strategie agresywne, konserwatywne lub umiarkowane).

W drugiej części badania, ze względu na silny nurt w literaturze przedmiotu określający płynność finansową jako istotną determinantę rentowności, podział szpitali został oparty właśnie na kryterium rentowności, jako na mierze obra-zującej obszar wynikowy szpitala. Wskaźniki rentowności stanowią w finansach szpitala podstawowe syntetyczne mierniki, przedstawiające jego efektywność finansową (Prędkiewicz i in., 2014: 28–43). Mając to na uwadze, w badaniu zostały wyodrębnione grupy szpitali najbardziej i najmniej rentownych, co miało na celu identyfikację i wskazanie zarówno pozytywnych, jak negatywnych praktyk stoso-wanych przez poszczególne grupy w procesie zarządzania finansowego, a w szcze-gólności zarządzania płynnością finansową. W  niniejszym badaniu, kryterium różnicującym była rentowność majątku ogółem (ROA). Wybór ten został po-dyktowany bardzo częstym wykorzystywaniem tego wskaźnika w przytoczonych w pracy badaniach poświęconych problematyce analizy płynności finansowej. Po-nadto stopa rentowności majątku bardzo często stanowi również podstawę budo-wy modeli rentowności, w których – w ramach zmiennych objaśniających – budo- wyko-rzystywane są miary płynności finansowej. W przytoczonym w pracy przeglądzie 2 Ze względu na to, że wszystkie szpitale w próbie posiadały powyżej 50 łóżek, ich liczbę

badań poświęconych temu zagadnieniu rentowność majątku stanowiła najczęściej wykorzystywaną względną miarę rentowności modelowania ekonometrycznego w  analizowanym zakresie3. Występowała ona w  różnych formach w  zależności od badania – w liczniku ujmując zysk netto, EBIT lub EBITDA, jednak wspólny mianownik zawsze stanowił poziom majątku jednostki (całkowitego lub pomniej-szonego o aktywa finansowe). Na potrzeby niniejszej pracy wykorzystano pod-stawową i najczęściej stosowaną formę wskaźnika rentowności majątku ogółem, wyznaczoną jako relacja zysku netto do majątku ogółem.

Mając na uwadze rentowność jako kryterium podziału, próba badawcza po-dzielona została rosnąco pod względem średniej uzyskiwanej rentowności ma-jątku ogółem, a następnie, aby wyodrębnić grupy szpitali najbardziej i najmniej rentownych, dokonano podziału w oparciu o kwartyle. Opisany schemat podziału próby pod względem kryterium rentowności został przedstawiony na rysunku 4.1.

Rysunek 4.1. Schemat podziału próby badawczej na analizowane grupy szpitali Źródło: opracowanie własne.

W badaniu zostały poddane analizie grupy szpitali cechujących się najwyższą oraz najniższą średnią rentownością, czyli te znajdujące się powyżej górnego (trze-ciego) kwartyla i poniżej dolnego (pierwszego) kwartyla pod względem uzyskiwa-nej średniej rentowności w latach 2005–2014. Cała próba badawcza stanowiła na-tomiast punkt odniesienia dla analizowanych grup – podobnie jak ma to miejsce w przypadku analiz dokonywanych na tle średniej branżowej.

Opis przedmiotu badania i wykorzystanych danych oraz metod 123