finansowej oraz wpływu płynności finansowej na rentowność polskich
4.3. Określenie strategii płynności finansowej w badanych szpitalach
4.3.1. Strategia kapitału obrotowego netto
Strategię kapitału obrotowego netto ocenia się zwykle na podstawie wartości tego kapitału, występujących w danej jednostce (Ostaszewski (red.), 2015: 185 –195). Relatywnie wysokie wartości kapitału obrotowego netto (KON) będą wska-zywały na strategię konserwatywną. Strategia umiarkowana będzie stanowiła swo-isty kompromis pomiędzy strategią agresywną i konserwatywną, w przypadku którego uzyskiwane wartości powinny kształtować się jednak na niższych pozio-mach niż w przypadku strategii konserwatywnej. Relatywnie niskie wartości KON lub ujemne będą wskazywały natomiast na strategię agresywną.
Obok tego, oceny strategii zarządzania kapitałem obrotowym netto można dokonywać na podstawie kryterium wskaźnika bieżącej płynności finansowej zaproponowanego w pracach Bolek (2013a: 1–24) oraz Bolek i Pastusiak (2014: 271–283), omówionego szerzej we wcześniejszej części pracy.
Należy tu zaznaczyć, iż o ile w przypadku pierwszego zaprezentowanego podej-ścia opiera się ono na różnicy pomiędzy aktywami obrotowymi i zobowiązaniami krótkoterminowymi (czyli ujęciu bezwzględnym), o tyle w przypadku drugiego podejścia jest to relacja pomiędzy tymi dwiema kategoriami finansowymi (czyli ujęcie względne), w przypadku których zostały określone pewne normy krytyczne wskazujące na strategię.
Sytuacja w zakresie kształtowanie się wartości kapitału obrotowego netto (KON) w analizowanych szpitalach w latach 2005–2014 została przedstawiona w tabeli 4.10 w obu opisanych ujęciach. W pierwszym, wykorzystano wartości bezwzględne dotyczące analizowanych grup szpitali, w drugim natomiast – wartości wskaź-nika bieżącej płynności finansowej uzyskiwanych przez szpitale (zob. tabela 4.4). Wyniki analizy zostały ujęte w tabeli 4.10.
Określenie strategii płynności finansowej w badanych szpitalach 155
Tabela 4.10. Strategie oraz średnie wartości kapitału obrotowego netto w analizowanych szpitalach w latach 2005–2014
gdzie: Strategia BW – strategia wyznaczona w oparciu o wartości bezwzględne KON, Strategia CR – strategia wyznaczona w oparciu o wartości wskaźnika bieżącej
płynności finansowej, A – strategia agresywna, K – strategia konserwatywna, U – strategia umiarkowana. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z bazy Amadeus.
Kapitał obrotowy netto jest miarą bezwzględną, w związku z czym należy ostrożnie interpretować i porównywać jego wartości w ramach poszczególnych grup szpitali. Celem jest tu jednak przede wszystkim pokazanie pewnych trendów w zakresie analizowanych grup odniesienia na tle próby, a nie skupienie się na samych bezwzględnych wartościach KON.
Analizując sytuację KON wszystkich szpitali znajdujących się w próbie, należy zauważyć, że średnia wartość kapitału obrotowego netto była we wszystkich ana-lizowanych latach ujemna. W latach 2005–2008 trend w zakresie średnich warto-ści KON był wzrostowy, jednak w latach 2008–2014 nastąpiło odwrócenie trendu, a począwszy od roku 2012 spadek KON, który wystąpił, był wręcz skokowy. Taka
Kapitał obrotowy netto – KON (tys. zł)
Rok 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Próba KON (w tys. zł) –4 663 –3 751 –2 694 –698 –1 315 –3 511 –8 746 –28 243 –31 199 –32 508 Strategia – BW A A A A A A A A A A Strategia – CR U U U U U U U A A A Najmniej rentowne KON (w tys. zł) –13 156 –14 045 –14 758 –13 077 –17 486 –23 940 –32 488 –65 520 –72 991 –77 035 Strategia – BW A A A A A A A A A A Strategia – CR A A A A A A A A A A Najbardziej rentowne KON (w tys. zł) –3 378 –450 2 750 6 194 7 725 8 734 7 233 –1 074 –2 011 –872 Strategia – BW A A K K K K K A A A Strategia – CR U U U K K U U U U U
sytuacja była zapewne związana z opisywanymi już zmianami prawnymi, mający-mi na celu oddłużenie polskich szpitali. Wzrostowy trend w latach 2005–2008 jest najprawdopodobniej wynikiem oddziaływania wprowadzonej w 2005 r. ustawy restrukturyzacyjnej i zaobserwowanym przekształceniem zobowiązań wymagal-nych często w niewymagalne zadłużenie długoterminowe. Od 2009 r. zaczął obo-wiązywać tzw. Plan B, który jak widać nie miał tak pozytywnego wydźwięku na kształtowanie się kapitału obrotowego netto w szpitalach jak ustawa restruktury-zacyjna. Natomiast w lipcu 2011 r. weszła w życie ustawa o działalności leczniczej, a w 2012 r. widoczny jest wręcz skokowy spadek KON, którego wartości w 2013 i 2014 r. utrzymują się na podobnym, choć jeszcze nieco niższym poziomie jak te z 2012 r. Sytuację tę można tłumaczyć. Jednym z celów ustawy było ukierunkowa-nie szpitali na ukierunkowa-nieprzynoszeukierunkowa-nie strat, a jak to było opisywane wcześukierunkowa-niej w pracy, potencjalnym wzrostom rentowności często może towarzyszyć spadek płynności finansowej.
Zjawisko występowania ujemnego kapitału obrotowego netto i obniżania się jego wartości można uznać za negatywne, gdyż oznacza, że źródła krótkotermino-we finansowały w tym czasie majątek trwały. Oznacza to, że próba szpitali w całym analizowanym okresie cechowała się brakiem kapitałów stałych i jednocześnie bar-dzo wysokim poziomem zobowiązań bieżących. Ujemna wartość kapitału obroto-wego najczęściej świadczy o braku zdolności do spłaty wymagalnych zobowiązań, choć jak wskazuje Antonowicz (2015: 138), w przypadku, gdy kontrahenci akcep-tują odroczone terminy płatności, możliwe jest utrzymanie w praktyce płynności finansowej przy ujemnym kapitale obrotowym netto (mimo że wskaźniki anali- zy finansowej będą wskazywały na jej brak). Można uznać, że do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku polskich szpitali publicznych, znajdujących się w próbie. W ich przypadku występują ujemne wartości KON, wskaźniki analizy finansowej dotyczące płynności finansowej (zob. tabela 4.4) wskazywały w początkowych la-tach analizowanego okresu na jej niski poziom, a w ostatnich lala-tach wręcz na brak płynności finansowej, a jednak szpitale te w praktyce gospodarczej funkcjonują. Wynika to ze wspomnianych już ustawowych ograniczeń dotyczących upadłości szpitali funkcjonujących w formie samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej i niejako wymuszonych na kontrahentach odroczonych terminach płatności.
W oparciu o ujemne wartości KON strategię ogółu szpitali znajdujących się w próbie należy oceniać jako agresywną. Wydaje się, iż szpitale w świadomy spo-sób nadmiernie wykorzystują kredytowanie ze strony swoich kontrahentów, choć oczywiście istnieje wiele problemów i niedociągnięć w konstrukcji polskiego syste- mu ochrony zdrowia, które zmuszają szpitale do takiej właśnie polityki. Stosowa-nie tej strategii podyktowane jest w znacznej mierze złą sytuacją finansową szpitali w Polsce, dlatego też ciężko oczekiwać, aby wystąpiło tu przełożenie jej zastoso-wania na znaczne wzrosty w uzyskiwanej rentowności. Często występuje sytuacja związana ze zwiększonym ryzykiem finansowym ze względu na wysoki poziom
Określenie strategii płynności finansowej w badanych szpitalach 157
zobowiązań krótkoterminowych w szpitalach, w wyniku którego wpadają one w spiralę zadłużenia.
Strategia kapitału obrotowego netto dla ogółu szpitali znajdujących się w pró-bie, wyznaczona na podstawie wartości wskaźnika bieżącej płynności finansowej, dała nieco inne wyniki. Ma to związek z tym, iż w jej przypadku ocena oparta jest na mierze względnej, jaką stanowi wskaźnik CR, a także z przyjętymi przedziałami służącymi ocenie tego wskaźnika pod kątem oceny strategii KON. Tutaj strategia ogółu szpitali znajdujących się w próbie może zostać oceniona jako neutralna w la-tach 2005–2011, a dopiero w ostatnich law la-tach jako agresywna.
Analizując na tym tle sytuację w grupie najmniej rentownych szpitali, można zauważyć, iż w zakresie kształtowania się wartości bezwzględnych KON właści-wie następuje tu ciągły spadek wartości kapitału obrotowego netto (wyjątek to rok 2008). W całym analizowanym okresie są one ujemne. Natomiast, podobnie jak miało to miejsce w przypadku trendu występującego wśród ogółu szpitali znaj-dujących się w próbie, również i tu spadek ten jest wręcz skokowy w roku 2012, a w latach 2013 i 2014 nastąpiło jeszcze jego pogłębienie. Takie kształtowanie się sytuacji może wskazywać na to, że szpitale najmniej rentowne w znacznie mniej-szym stopniu skorzystały z szans, jakie oferowały wprowadzane przez państwo programy oddłużeniowe.
Również sytuacja w zakresie strategii kapitału obrotowego netto, opartej na wartościach wskaźnika bieżącej płynności finansowej w grupie szpitali najmniej rentownych, wskazuje na znacznie większe wykorzystanie zobowiązań krótko-terminowych w finansowaniu działalności w stosunku do ogółu szpitali z próby. W tym przypadku we wszystkich latach analizowanego okresu strategia kapitału obrotowego netto – niezależnie od tego, w jaki sposób wyznaczana – może być oceniona jako agresywna. Taka sytuacja może świadczyć o braku jakichkolwiek ruchów w zakresie restrukturyzacji zadłużenia, które umożliwiały programy oddłużeniowe.
Natomiast w przypadku grupy szpitali najbardziej rentownych, trend wzrosto-wy kapitału obrotowego netto obserwowany był w latach 2005–2010, czyli w okre-sie jeszcze dłuższym niż w przypadku ogółu szpitali znajdujących się w próbie, co należy oceniać pozytywnie. Należy również podkreślić, iż w latach 2007–2011 szpi-tale o najwyższych poziomach rentowności posiadały dodatni kapitał obrotowy netto. Jednak rok 2012 przyniósł zgodny z ogólnym trendem skokowy spadek war-tości KON i warwar-tości te spadły poniżej zera. Trzeba jednak zaznaczyć, że o ile w przy- padku ogółu szpitali znajdujących się w próbie, jak również szpitali najmniej ren-townych, w latach 2013–2014 widoczne było dalsze pogłębianie się tego spadku, o tyle w przypadku szpitali najbardziej rentownych w roku 2014 widoczna jest poprawa sytuacji i wzrost KON. Ponadto średnie wartości kapitału obrotowego netto w całym analizowanym okresie wśród szpitali najbardziej rentownych były znacząco wyższe niż w przypadku ogółu szpitali, jak również szpitali najmniej rentownych. Taka sytuacja może świadczyć o znacznie lepszym zarządzaniu tymi
szpitalami i lepszym wykorzystywaniem środków pochodzących z programów oddłużeniowych.
Zaistniałe różnice w wartościach bezwzględnych kapitału obrotowego netto w grupie szpitali najbardziej rentownych znajdują również przełożenie na istot-ne różnice w stosowanych strategiach KON – zarówno w porównaniu do ogółu szpitali znajdujących się w próbie, jak i w szpitalach najmniej rentownych. O ile w przypadku szpitali ogółem, jak i tych najmniej rentownych, strategię opar-tą na wartościach bezwzględnych KON w całym analizowanym okresie można by oceniać jako agresywną, o tyle w przypadku szpitali najbardziej rentownych w latach 2007–2011 występuje odstępstwo od tego stanu rzeczy i mowa być może o strategii konserwatywnej, choć przy formułowaniu takiego wniosku należy wy-kazać pewną ostrożność, gdyż cykl konwersji gotówki zazwyczaj powinien być tu krótki i dodatni. W przypadku szpitali (nawet wśród tych najbardziej ren-townych) generalnie występuje tendencja do ujemnych cykli konwersji gotówki (zob. tabela 4.5), której przyczyną są długie cykle zobowiązań, wynikające w znacz-nej mierze z oparcia finansowania działalności szpitali na kredytowaniu krótko-terminowym. Pewne odstępstwa grupy najbardziej rentownych szpitali widać również w przypadku strategii kapitału obrotowego netto opartej na wskaźniku bieżącej płynności finansowej. Tutaj w latach 2008 i 2009 można zaobserwować stosowanie strategii konserwatywnej, a w okresie 2012–2014 strategii neutralnej (kiedy szpitale ogółem, jak i te najmniej rentowne stosowały strategie agresywną).
Analiza sytuacji badanych szpitali przez pryzmat strategii kapitału obrotowego netto wskazuje na istotne różnice w podejściu szpitali do zarządzania płynnością finansową. Potwierdza to poczynione już spostrzeżenia dokonane podczas wyko-nanej wcześniej analizy wskaźnikowej.