Opracowanie analityczne (plansze)

i mocnych stron miejscowości oraz wizji i planu rozwoju miejscowości. Katalog elementów charakterystycznych.

•

Koncepcje projektowe wybranych miejsc we wsi. •

Każda miejscowość składa się z wielu zróżnicowanych pod względem funkcji i formy ele-mentów, które mają wpływ na jej wygląd. W celu określenia specyficznego charakteru poszcze-gólnych wsi przeprowadzono analizy posiadanych zasobów, dzieląc je na odrębne zakresy tema-tyczne. Studia i wnioski dotyczące poszczególnych zagadnień przedstawiano na planszach oraz w katalogu elementów charakterystycznych. Przyjęcie takiego rozwiązania miało na celu lepsze zaprezentowanie i zobrazowanie problemów, z jakimi spotkają się mieszkańcy w momencie przy-gotowywania planów odnowy. Pokazanie odrębnych tematów w sposób graficzny pozwala w więk-szym stopniu na właściwe opisanie stanu wyjściowego, dokonanie prawidłowej oceny elementów składowych analizowanej przestrzeni, a w konsekwencji – postawienie diagnozy i sformułowanie odpowiednich wniosków. Każda z plansz tematycznych zawierała:85

zapis stanu istniejącego, •

jego graficzną analizę, •

wnioski. •

Poniżej przedstawiono przykładowy zestaw tematyczny plansz z zakresem opracowania.

Aby prawidłowo podejść do opracowania planu rozwoju miejscowości, należy bardzo wni-kliwie przeanalizować stan istniejący w zakresie zagospodarowania przestrzennego (tak w terenie, jak i w świetle obowiązujących dokumentów planistycznych). Stąd w pierwszej kolejności anali-zowano położenie miejscowości w regionie, powiązania funkcjonalne i komunikacyjne z innymi jednostkami osadniczymi, zajmowano się historią danego miejsca, a także ukształtowaniem pio-nowym terenu (mapa hipsometryczna), wykonywano wypis i wyrys z dostępnych, obowiązujących dokumentów planistycznych.

Wnioski:

Określenie ciekawego położenia, spadków terenu, atrakcyjności turystycznej (samej wsi i najbliższej okolicy), funkcji wsi wynikającej z dokumentów planistycznych i propozycji mieszkań-ców oraz kierunku rozbudowy miejscowości wynikającego z planu miejscowego (MPZP) lub ze studium gminy.

Analiza sposobów użytkowania i funkcji terenów budowlanych wsi daje możliwość określe-nia fizjonomii wsi, podziału na poszczególne strefy oraz ich wzajemnych relacji. Opracowując ten element, brano pod uwagę następujące składowe:

użytkowanie terenu – tereny zabudowane (tereny budowlane o różnym przeznaczeniu) –

i niezabudowane (grunty orne, łąki, pastwiska, lasy, wody, nieużytki, zieleń zorganizo-wana, parki, skwery, cmentarze, tereny sportowe, lasy, wody, nieużytki); zaznaczano występujące we wsi tereny należące do gminy;

funkcje terenu – mieszkalna (zabudowa jednorodzinna, wielorodzinna, zagrodowa), –

usługowa (rodzaje usług), przemysłowa, produkcyjna;

funkcje budynków – budynki mieszkalne, gospodarcze, usługowe, przemysłowe, o łą-–

czonych funkcjach. Wnioski:

Określenie dominującej zabudowy i podstawowej funkcji wsi, wyznaczenie miejsca cen-trum usługowego, rozmieszczenie innych stref, usytuowanie gospodarstw rolnych prowadzących

85 Zob. załączniki 2 i 3.

2.3. OPrACOWANie ANALityCZNe (PLANSZe)

Plansza 2. Użytkowanie i funkcje terenów budowlanych Plansza 1. Opis i charakterystyka miejscowości

31

produkcję i przyjęcie dla nich korytarzy dostępności do pól, określenie obszarów wsi wyłączonych spod zabudowy, zaznaczenie położenia gospodarstwa wielkoobszarowego i wyznaczenie jego stref uciążliwości (podobnie postępujemy w przypadku przemysłu).

W rozplanowaniu wsi, w sposobie jej zagospodarowania jest zapisana historia miejsca i pokoleń, które tę przestrzeń urządzały. Dlatego próbując wprowadzać zmiany, dokładać nowe elementy, należy choć w części uszanować istniejący układ i próbować powiązać stare z nowym.

Określenie dotychczasowego kierunku rozwoju przestrzennego wsi odbywało się na pod-stawie zebranych informacji dotyczących wieku budynków (przyjęte okresy czasowe: do 1945 r., lata 1945–1980, po 1980 r.). Brane były pod uwagę także uzupełnienia zabudowy o budynki ak-tualnie powstające (budowa na etapie fundamentów). Przyjęte przedziały czasowe wynikały ze specyficznych różnic, przede wszystkim architektonicznych, zauważalnych w zabudowie powsta-jącej w kolejnych latach. W badanym regionie budynki powstałe do 1945 r. to przede wszystkim zabudowa zagrodowa, czasem folwarczna z budynkami o dachach najczęściej dwuspadowych. Drugi przedział – lata 1945–1980 – to czas, w którym na obszarze całej Polski stawiano najczęściej typowe domy w kształcie sześcianów z płaskimi dachami lub inne o bardzo skromnej formie. Nato-miast ostatni okres, po roku 1980, to zabudowa o skomplikowanych kształtach, z wielospadowymi dachami o różnym nachyleniu.

Stan techniczny budynków (dobry, średni, zły): zaznaczenie ruin i miejsc po wyburzeniach, zestawienie procentowe stanu technicznego budynków według ulic (jeżeli we wsi występuje więcej niż jedna ulica). Ocena stanu technicznego dotyczyła jedynie wyglądu zewnętrznego obiektów budowlanych.

Ustawienie budynków do drogi (szczytowe, kalenicowe), zestawienie procentowe ulicami (jeżeli we wsi występowała więcej niż jedna ulica).

Wnioski:

Określenie kierunków rozwoju wsi na przestrzeni wieków, a także w ostatnich 50 latach, zaznaczenie terenów wskazanych w dokumentach planistycznych pod zabudowę, co dawało moż-liwość wyznaczenia najbardziej korzystnych lokalizacji terenów budowlanych, a tym samym pra-widłowego rozwoju przestrzennego. Jednocześnie wskazywano obszary wymagające rewitalizacji, obszary szczególnie cenne, obiekty do wyburzenia, a także określano, jakie ustawienie budynków przeważa wzdłuż poszczególnych ulic.

Projektując nowy układ zabudowy, należy zachować historyczny kształt z jednoczesnym nawiązaniem do linii zabudowy i ustawienia budynków w stosunku do ulicy.

Analiza zabudowy obejmowała następujące elementy:

rodzaj budulca ścian (drewniane, kamienne, murowane, łączone), rodzaj tynku, ko-–

lor elewacji, występowanie elementów sztukatorskich, gzymsów, obramowania okien i drzwi itp. – zestawienia procentowe;

dachy – forma dachu (jednospadowy, dwuspadowy, wielospadowy, inna forma), na-–

chylenie połaci dachowych (dach płaski, nachylenie do 30°, 45° i powyżej), materiał pokryciowy dachu, kolor pokrycia – zestawienia procentowe.

Wnioski:

Zaznaczano miejsca z przewagą określonych materiałów użytych do budowy ścian oraz ich jednolitą kolorystyką, wyznaczano obszary, na których występują dachy o przeważającym ro-dzaju pokrycia, o określonych nachyleniu i kolorystyce, wyznaczano obszary konfliktowe.

infrastrukturę techniczną można podzielić na dwie zasadnicze grupy tematyczne: komunikację (klasa drogi, natężenie ruchu, rodzaj nawierzchni, stan techniczny, chod-–

niki, ścieżki rowerowe, przystanki, parkingi, zatoki, tereny kolejowe, mosty, wiadukty); infrastrukturę sieciową podziemną i naziemną (kanalizacja sanitarna, deszczowa, –

wodociągi, gaz, tereny wodonośne, ujęcia wody, przepompownie, stacje redukcyjne, energetyka i telekomunikacja, stacje transformatorowe).

Plansza 3. Analiza kierunków rozwoju wsi

Plansza 4. Zabudowa istniejąca – ściany i dachy

32

Wnioski:

Wyróżnienie ulicy (drogi) głównej, funkcje ulic (dróg) pozostałych, określano natężenie ruchu na ulicach i drogach we wsi, zaznaczano rodzaj nawierzchni, wskazywano drogi do za-chowania, odtworzenia, propozycje przebiegu nowych ulic, wskazywano miejsca budowy nowych chodników, ścieżek rowerowych, przystanków, zatok, parkingów, szlaków turystycznych. tereny wyłączone spod zabudowy w miejscach przebiegu kolektorów kanalizacyjnych, wodociągów, linii gazowych oraz linii energetycznych średniego i wysokiego napięcia, wyznaczano tzw. pasy infra-strukturalne.

Woda (wody płynące i stojące, rowy melioracyjne, kładki i mosty, tereny zalewowe, budow-le inżynierskie związane z gospodarką wodną, oczka wodne, zbiorniki ppoż.).

Zieleń (lasy, parki, zieleńce, skwery, zieleń przy drogach, aleje, szpalery), pojedyncze oka-zy (w miarę możliwości inwentaryzacja dendrologiczna), ogrody, sady, waroka-zywniki, przedogródki (warzywnik, ogród kwiatowy, trawnik z zielenią, mieszane).

Wnioski:

Zaznaczano wody, które należy zachować, odtworzyć, wyznaczano tereny wyłączone spod zabudowy (np. zalewowe), wyznaczano tereny zieleni łęgowej, obszarów bagiennych porosłych roślinnością, którą należy pozostawić, zawarto wnioski dotyczące zbiorników ppoż. i oczek wod-nych. Określano i wyznaczono miejsca występowania dominującego gatunku zieleni (jeden lub kilka), opisano, gdzie i jakie uzupełnienia w zieleni należy wykonać, określano zalecaną zieleń do nowych nasadzeń charakterystyczną dla danego miejsca, rodzaj dominującego przedogródka.

Ogrodzenia (charakterystyczne ogrodzenia we wsi – płoty drewniane, metalowe, betono-we, mieszane; mury – kamienne, ceglane, mieszane, bramy i furty).

Kapliczki i krzyże przydrożne, fontanny, pomniki i pojedyncze głazy, place zabaw dla dzieci, miejsca na odpadki stałe, lampy oświetleniowe, kosze na śmieci.

Wnioski:

Zaznaczano rodzaj i zasięg występowania charakterystycznych w danej wsi ogrodzeń, za-znaczano ciekawe wjazdy na posesje i inne elementy małej architektury stanowiące o charakterze miejscowości.

Zabytki oraz obiekty wyróżniające daną wieś (obiekty zabytkowe wpisane do rejestru za-bytków, jak i zakwalifikowane do ochrony). Obiekty charakterystyczne wyróżniające ją, nieobjęte żadnymi formami ochrony.

Wnętrza krajobrazowe, w tym wjazdy do wsi, wnętrza – zarówno pozytywne, jak i nega-tywne.

Panoramy miejscowości (linie zabudowy, linie zieleni, dominanty). Wnioski:

Wyznaczano miejsca szczególne dla wsi, biorąc pod uwagę występowanie obiektów podle-gających ochronie, a także ze względu na wyróżniające ją specyficzne obiekty, określano zasięg stref ochronnych, pokazywano wnętrza krajobrazowe do zachowania i poprawy, wskazywano miejsca w panoramie wsi, które powinny być zmienione.

Na podstawie przeprowadzonych studiów i analiz oraz wyciągniętych wniosków cząstko-wych z poszczególnych opracowań stawiano diagnozę ogólną dotyczącą pozytywnych i negatyw-nych elementów i obszarów występujących we wsi. Określano mocne i słabe strony wsi, kładąc nacisk na te elementy dodatnie, które będą decydowały o charakterze miejscowości i które mogą w przyszłości stanowić zarówno jej wyróżnik, jak i siłę sprawczą przyszłych działań oraz pozwolą na jej dalszy rozwój.

Wyróżniano także słabe strony miejscowości, podając sposoby ich naprawy, w taki sposób, aby dopełniały pozytywny wizerunek wsi.

Plansza 6. Woda i zieleń we wsi

Plansza 7. Elementy małej architektury

33

Mając na uwadze cel, jaki został postawiony, tj. poprawę standardu i jakości życia na wsi z jednoczesnym zachowaniem jej tożsamości, tak pod względem materialnym, jak i duchowym, starano się nakreślić kierunek rozwoju miejscowości. Wraz z mieszkańcami wsi ustalano priorytety, a wszystko podporządkowywano myśli przewodniej charakteryzującej i opisującej wieś. Miało to na celu rozwijanie nowych dziedzin gospodarowania zaakceptowanych przez społeczność lokal-ną, zgodnych z jej dziedzictwem kulturowym jako wyznacznikiem tożsamości miejsca, tożsamości grupy społecznej, która z tym miejscem się identyfikuje.

W katalogu informacje podawano w formie graficznej – w postaci zdjęć, szkiców, schema-tów, wykresów, które zostały opatrzone krótkimi opisami wyjaśniającymi treść rysunków i zdjęć. W każdym rozdziale katalogu przeplatają się dwa elementy składowe – graficzne i opisowe. Jest on uzupełnieniem analiz wykonywanych na planszach.

Poniżej przykładowy układ rozdziałów w katalogu:

Na wstępie opisywano położenie miejscowości w regionie i uwarunkowania wynikające z jej usytuowania (zarówno w sieci osadniczej, jak i w środowisku naturalnym). W tej części opra-cowania przedstawiano historię miejscowości, dołączano opisy podane przez mieszkańców lub osoby, które znają miejscowość, dołączano w miarę możliwości stare zdjęcia, szkice, mapy albo różne opracowania (z podaniem źródła). Zamieszczano również opis tradycji, zwyczajów, strojów, obrzędów, imprez cyklicznych organizowanych przez mieszkańców wsi. Na końcu umieszczano ważne osobowości we wsi (ludzie ciekawi, dziwni, niezwykli).86

Wiek budynków. Przyjęto następujące zakresy czasowe: do roku 1945, lata 1945–1980, po 1980 r., analogicznie do analizy na planszach. Opisywano najstarszą część wsi i przewidywane kierunki rozbudowy.

Jeśli istniała możliwość określenia precyzyjnej daty powstania obiektu, należało ją podać. Dołączano ilustrację zdjęciową. Podawano obliczenia procentowe odnoszące się do każdego prze-działu czasowego z podziałem na budynki mieszkalne i budynki gospodarcze (osobno i razem). Dołączano wykresy. Na końcu każdego podrozdziału podawano krótkie podsumowanie.

Ustawienie kalenicy na budynkach w stosunku do drogi. Określano, czy budynki stojące przy drodze są do niej ustawione szczytowo czy kalenicowo. Dołączano opisy i zdjęcia pierzei ulic. Podawano procentowe zestawienie, dołączano obliczenia dotyczące ustawienia budynków do drogi i wykresy.

Charakterystyczne rodzaje zagród – szkice 1:500 z opisem układu budynków w zagro-dzie i zaznaczoną drogą dojazdową. Lokalizacja we wsi, opis poszczególnych obiektów ze zdję-ciami całych zagród. Określano, w miarę możliwości, które z nich nadal są zagrodami o funkcji rolniczej.

Budynki. Uwzględniano wszystkie budynki we wsi: mieszkalne, gospodarcze, usłu-gowe itp. (Obliczano procentowe zestawienie do każdego tematu, do budynków mieszkalnych i gospodarczych – osobno i razem). Opisy budynków powstawały na podstawie map dotyczących ich funkcji, stanu technicznego (dobry, średni, zły – na podstawie oceny wizualnej określającej

86 Zob. załączniki 2 i 3.